فرودگاه، قلب تپنده‌ی ارتباط جهانی/ هر آنچه راجع به فرودگاه باید بدانیم!

هر متر از باند، هر چراغ روی تاکسی‌وی و هر پیچ در مسیر مسافران، بر اساس استانداردهای سازمان بین‌المللی هوانوردی غیرنظامی (ICAO) طراحی می‌شود. در این گزارش، روند شکل‌گیری یک فرودگاه مدرن از نقطه صفر را بررسی می‌کنیم.

انتخاب محل؛ تصمیمی که سرنوشت فرودگاه را تعیین می‌کند

به گزارش تابناک؛نخستین مرحله، انتخاب محل احداث فرودگاه است؛ جایی که باید در عین نزدیکی به شهر، از خطرات زیست‌محیطی، تراکم جمعیتی، و محدودیت‌های توپوگرافی دور باشد. مهندسان ژئوتکنیک، هواشناسان و متخصصان کنترل ترافیک هوایی در کنار هم داده‌ها را بررسی می‌کنند.
جهت وزش باد در طول سال، ارتفاع از سطح دریا، نوع خاک و حتی مسیر پرندگان در آن منطقه بررسی می‌شود. مثلاً فرودگاه امام خمینی تهران به دلیل موقعیت بادی جنوب پایتخت، در جهت شمال‌غربی – جنوب‌شرقی ساخته شد تا برخاست و فرود هواپیماها با کمترین مقاومت هوا و بیشترین ایمنی انجام شود.

خاک منطقه باید توان تحمل بار سنگین هواپیما را داشته باشد. برای هواپیماهای پهن‌پیکر مانند بوئینگ ۷۷۷ یا ایرباس A350، فشار واردشده بر سطح زمین در هنگام فرود بسیار زیاد است و نیاز به باندهایی با لایه‌ریزی چندگانه‌ی آسفالت و بتن مخصوص دارد.

باند پرواز؛ ستون فقرات فرودگاه

باند پرواز یا Runway، قلب تپنده‌ی هر فرودگاه است. طول، عرض و نوع جنس آن بر اساس نوع هواپیماهای مورد انتظار تعیین می‌شود.
برای پروازهای بین‌المللی، حداقل طول باند بین ۳۲۰۰ تا ۴۲۰۰ متر و عرض آن ۴۵ متر یا بیشتر است. این ابعاد به هواپیماهای پهن‌پیکر اجازه می‌دهد با بار کامل برخیزند یا در هوای گرم و ارتفاع زیاد، فرود امنی داشته باشند.

زیرسازی باند شامل چندین لایه است:

1. لایه زیرین (Subgrade) که خاک فشرده‌ی منطقه است.

2. لایه اساس و زیراساس (Base/Subbase) از مصالح شکسته و مقاوم.

3. لایه رویه (Surface Course) که معمولاً بتن قیری مخصوص یا بتن مسلح است.

در کنار باند، تاکسی‌وی‌ها (Taxiways) مسیرهایی هستند که هواپیماها از طریق آن‌ها بین باند، آشیانه و ترمینال حرکت می‌کنند. طراحی این مسیرها باید به گونه‌ای باشد که هواپیماها بدون توقف طولانی، با ایمنی بالا به موقعیت پروازی خود برسند.

برج مراقبت؛ مغز متفکر فرودگاه

هیچ پروازی بدون دستور برج مراقبت انجام نمی‌شود. برج مراقبت (ATC Tower) نقطه‌ای است که کنترل ترافیک هوایی زمین و آسمان را در دست دارد. این برج باید دید مستقیم به باندها، تاکسی‌وی‌ها و محوطه داشته باشد.

درون برج، متخصصان کنترل پرواز با استفاده از رادار، سامانه‌های VHF، تجهیزات ارتباطی و داده‌های ICAO، هر لحظه موقعیت هواپیماها را مدیریت می‌کنند. ارتفاع برج معمولاً بین ۴۰ تا ۶۰ متر است، اما در فرودگاه‌های بزرگ مانند دبی یا استانبول به بیش از ۹۰ متر نیز می‌رسد.

هر حرکت در محدوده فرودگاه، از حرکت یک خودروی سوخت‌رسان تا چرخیدن یک هواپیما در رمپ، باید با هماهنگی کامل برج انجام شود.

ترمینال؛ جایی که مهندسی و انسانیت تلاقی می‌کنند

سیستم ناوبری و ایمنی؛ چشم‌های نامرئی آسمان

تمام این سیستم‌ها باید به‌صورت ۲۴ ساعته با برق اضطراری پشتیبانی  شوند، تا در هیچ شرایطی خاموشی اتفاق نیفتد.

فرودگاه بدون سامانه‌های ناوبری و ایمنی، تنها یک زمین آسفالته است. تجهیزات حیاتی شامل:

• ILS (Instrument Landing System): سامانه فرود با دستگاه که امکان فرود در شرایط دید پایین را می‌دهد.

• VOR/DME: سیستم‌های ناوبری رادیویی برای تعیین مسیر و فاصله.

• Radar Surveillance: رادارهای کنترل ترافیک هوایی.

• Approach Lighting Systems: چراغ‌های راهنما در امتداد باند برای هدایت خلبان در شب یا مه.

• Runway Edge Lights و Taxiway Lights: چراغ‌های حاشیه باند و مسیر تاکسی برای عملیات شبانه.

سوخت‌رسانی، آتش‌نشانی و ایمنی زمینی

خودرو‌های آتش‌نشانی باید بتوانند ظرف سه دقیقه به هر نقطه از باند برسند. تجهیزات آنها شامل کف‌زا، پودر خشک، و سیستم‌های برش بدنه هواپیما برای نجات سریع است.

 

یکی از حساس‌ترین بخش‌های فرودگاه، سوخت‌رسانی به هواپیماهاست. سیستم‌های مدرن امروزی به‌جای تانکر‌های سیار، از شبکه لوله‌های زیرزمینی استفاده می‌کنند که از انبار سوخت مرکزی تا رمپ کشیده شده‌اند. این سیستم‌ها مجهز به فیلتر، شیر قطع اضطراری و سنسور‌های نشت هستند.

 

در کنار آن، یگان آتش‌نشانی فرودگاهی (ARFF) باید همیشه در حالت آماده‌باش باشد. بر اساس استاندارد ICAO، خودرو‌های آتش‌نشانی باید بتوانند ظرف سه دقیقه به هر نقطه از باند برسند. تجهیزات آنها شامل کف‌زا، پودر خشک، و سیستم‌های برش بدنه هواپیما برای نجات سریع است.

 

حمل‌ونقل زمینی و باربری؛ نبض تدارکات فرودگاه

 

در پس‌زمینه‌ی هر پرواز، صد‌ها عملیات کوچک انجام می‌شود: از حمل بار تا تأمین غذا و پاکسازی کابین.

سیستم Ground Handling شامل خودرو‌های یدک‌کش هواپیما (Pushback Tractor)، نقاله‌های بار، پله‌های متحرک، و کامیون‌های سوخت و غذاست. همه اینها باید در هماهنگی کامل با زمان‌بندی پرواز انجام شوند تا حتی یک دقیقه تأخیر پیش نیاید.

 

در بخش باربری، سالن‌های Cargo Terminal با اسکلت‌های فلزی مقاوم و سقف بلند ساخته می‌شوند تا پذیرای کانتینر‌های استاندارد هوایی (ULD) باشند. سیستم‌های X-ray و سگ‌های مواد‌یاب برای امنیت ضروری‌اند.

تأثیر اقلیم و معماری بر طراحی

در طراحی معماری فرودگاه‌های جدید، زیبایی‌شناسی و هویت ملی نیز مهم است. در فرودگاه بین‌المللی حمد در قطر یا چانگی سنگاپور، معماری فراتر از عملکرد است نمادی از تمدن و فرهنگ کشور میزبان.

 

طراحی فرودگاه در مناطق گرم و خشک مانند ایران با کشور‌های شمال اروپا تفاوت زیادی دارد. در مناطق کویری، باید از مصالح مقاوم در برابر گرمای بالا و تابش مستقیم آفتاب استفاده شود. تهویه قوی، سایه‌بان‌های بزرگ، و سیستم‌های خنک‌کننده تبخیری اهمیت ویژه‌ای دارند.

 

در مناطق سرد مانند شمال کشور، طراحی سیستم‌های De-icing (یخ‌زدایی) برای باند و هواپیما حیاتی است. سطح باند‌ها باید شیب مناسبی برای تخلیه آب داشته باشند و آسفالت با مقاومت بالا در برابر ترک‌خوردگی حرارتی انتخاب شود.

 در طراحی معماری فرودگاه‌های جدید، زیبایی‌شناسی و هویت ملی نیز مهم است. در فرودگاه بین‌المللی حمد در قطر یا چانگی سنگاپور، معماری فراتر از عملکرد است  نمادی از تمدن و فرهنگ کشور میزبان.

 

آینده‌ی سبز فرودگاه‌ها

در ایران نیز طرح‌هایی برای استفاده از انرژی پاک در فرودگاه‌های جدید در دست بررسی است.

در دهه اخیر، ساخت فرودگاه‌های سبز و پایدار (Green Airport) به یکی از اهداف جهانی بدل شده است. استفاده از انرژی خورشیدی برای روشنایی باند، بازیافت آب باران، سیستم‌های تصفیه پساب و پوشش گیاهی مقاوم، از جمله اقداماتی است که ردپای کربنی فرودگاه‌ها را کاهش می‌دهد.

 

برای نمونه، فرودگاه کوچی هند نخستین فرودگاه تمام خورشیدی جهان است که با بیش از ۴۰ هزار پنل خورشیدی، انرژی تمام تأسیسات خود را تأمین می‌کند.

استاندارد‌ها و مجوز‌های بین‌المللی

آزمون‌های ایمنی شامل تست ترمز باند، دید نوری، عملکرد برق اضطراری، و حتی سنجش کیفیت آسفالت انجام می‌شود.

هر فرودگاه پیش از آغاز بهره‌برداری باید گواهی AOC (Airport Operating Certificate) از سازمان هواپیمایی کشوری و تأییدیه ICAO را کسب کند. این گواهی تنها زمانی صادر می‌شود که همه‌ی سامانه‌های ناوبری، ایمنی، خدمات زمینی و آموزش پرسنل در سطح استاندارد جهانی باشند.

 

 

 

فرودگاه، پلی میان زمین و آسمان

طراحی و ساخت یک فرودگاه بین‌المللی، ترکیبی از مهندسی، هنر، مدیریت و فلسفه حرکت است. جایی که هر سانتی‌مترش با جان انسان‌ها سروکار دارد.

از نخستین طرح روی کاغذ تا لحظه‌ای که اولین هواپیما بر باندش بنشیند، هزاران متخصص، مهندس و کارگر درگیر خلق فضایی می‌شوند که امنیت، نظم و دقت در آن حرف اول را می‌زند.

 

فرودگاه‌ها نماد تمدن‌اند؛ شریان‌هایی که کشور‌ها را به هم پیوند می‌دهند. وقتی از پنجره هواپیما در لحظه‌ی برخاستن به باندی نگاه می‌کنیم که با دقت میلی‌متری طراحی شده، در واقع به تجلی انسان و فناوری در برابر آسمان می‌نگریم.