کلیات
محیط زیست عبارت است ترکیبی از دانش‌های متفاوت در علم است که شامل مجموعه‌ای از عوامل زیستی و محیطی در قالب محیط زیست و غیر زیستی (فیزیکی، شیمیایی) است که بر زندگی یک فرد یا گونه تأثیر می‌گذارد و از آن تأثیر می‌پذیرد. امروزه این تعریف غالباً به انسان و فعالیت‌های او مرتبط می‌شود و می‌توان محیط زیست را مجموعه‌ای از عوامل طبیعی کرهٔ زمین، همچون هوا، آب، اتمسفر، صخره، گیاهان و غیره، که انسان را احاطه می‌کنند خلاصه کرد.
تفاوت محیط زیست و طبیعت
تفاوت محیط زیست با طبیعت در این است که تعریف طبیعت شامل مجموعه عوامل طبیعی، زیستی و غیر زیستی می‌شود که منحصراً در نظر گرفته می‌شوند، در حالی که عبارت محیط زیست با توجه به برهم‌کنش‌های میان انسان و طبیعت و از دیدگاه بشر توصیف می‌شود.
عوامل مؤثر در ایجاد محیط زیست
تنوع آب و هوایی و تنوع شرایط اقلیمی، نوع خاک، اختلاف ارتفاع و نا همواری‌ها از جمله عواملی هستند که منجر به ایجاد محیط زیست می شوند.
زیستگاه‌های جهان
سطح کرهٔ زمین به‌طور کلی به ۴ بخش تقسیم می‌شود که عبارت‌اند از سنگ‌کره (لیتوسفر)، آب‌کره (هیدروسفر)، هواکره (اتمسفر) و بیوسفر. بعضی از دانشمندان یخ‌کره را نیز جزء این تقسیم‌بندی می‌دانند. هر کدام این بخش‌ها شامل اکوسیستم‌هایی گوناگون هستند که به‌طور کلی محیط زیست را تشکیل می‌دهند.
خاک
مهمترین آثار فعالیت‌های انسان بر خاک عبارت اند از: مسمومیت و فرسایش که موجب تخریب و کاهش توان زمین‌های زراعی می‌شوند. به‌طور کلی فرسایش خاک پدیده‌ای طبیعی است که به وسیلهٔ عواملی، چون باد، رواناب‌های سطحی و تغییرات دما انجام می‌گیرد. با این حال، فعالیت‌های انسان از جمله زراعت مفرط، آبیاری زمین‌های زراعی، محصولات تک‌کشتی، چریدن بیش از حد دام‌ها در مراتع، جنگل‌زدایی و بیابان‌زایی باعث از بین رفتن تعادل موجود میان روند تخریب و ایجاد خاک، و در نهایت آلودگی آن می‌شوند.
مسمومیت خاک می‌تواند در اثر افزایش نمک‌های خاک توسط ماشین‌آلات کشاورزی یا آلودگی مستقیم آن توسط افراد یا کارخانه‌ها به ایجاد شود. در این صورت خاک ناحاصلخیز و حتی سمی برای برخی گیاهان می‌شود.
آب
طبق سازمان همکاری اقتصادی و توسعه، مهمترین تأثیرات فعالیت‌های انسان بر روی آب‌ها در سه مورد خلاصه می‌شود: مصرف بیش از حد آب و از بین رفتن منابع آب و آلودگی آب‌های سطحی و زیرزمینی.
امروزه تأمین آب شیرین برای بعضی کشور‌ها یک بحران جدی محسوب می‌شود. بر اساس گزارش‌های این سازمان در سال ۲۰۰۱، در صورت عدم اقدامات مناسب، در سال ۲۰۳۰، ۳٫۹ میلیون نفر دچار این بحران خواهند شد. قابل توجه‌است که این بحران خود با روند کنونی افزایش جمعیت اوج نیز خواهد گرفت.
گرم شدن زمین نیز در از بین رفتن منابع آب به خصوص در مناطقی، چون آسیای مرکزی، آفریقای شمالی و دشت‌های بزرگ ایالات متحده نقش می‌دارد.
کیفیت آب‌ها نیز بحران دیگری است که برخی کشور‌ها در پیش رو دارند. میزان آلودگی برخی آب‌ها و روند افزایش آن در بسیاری از نقاط کرهٔ زمین بسیار نگران‌کننده می‌باشد. آب‌های سفره‌های زیرزمینی و رود‌ها و دریاچه‌ها منابع مهم تأمین آب شیرین هستند که مستقیماً در معرض آلودگی توسط فعالیت‌های انسان قرار دارند. آلودگی دریا‌ها نیز علاوه بر دخالت مستقیم انسان، تحت تأثیر آلودگی آب‌های شیرین و چرخهٔ آب می‌باشد.
علل آلودگی آب‌ها ممکن است فیزیکی یا شیمیایی باشند:
آلودگی فیزیکی همچون آلودگی گرمایی (مصرف آب برای خنک کردن دستگاه‌های صنعتی که موجب افزایش دمای آب و در نهایت از بین رفتن برخی گونه‌های گیاهی یا جانوری می‌شود) یا رادیواکتیو (در اثر حوادث هسته‌ای).
آلودگی‌های شیمیایی بسیار گوناگون می‌باشند و می‌توانند در اثر ورود مواد شیمیایی حاصل از کارخانه‌ها، کشاورزی یا فاضلاب‌های شهری به درون آب باشد. مصرف مواد شیمیایی ضد آفت در کشاورزی از علل مهم آلودگی آب‌های زیرزمینی یا سطحی است که مستقیماً موجب مرگ بسیاری از گونه‌ها می‌شود. همچنین، مصرف کود‌های نیتراتدار و فسفاتدار موجب افزایش این عناصر در آب‌ها می‌شود. در نتیجه، باکتری‌ها و جلبک‌های سطح آب که از این مواد تغذیه می‌کنند به سرعت رشد می‌کنند و زیاد می‌شوند و موجب کمبود اکسیژن محلول در آب و در نتیجه مرگ اغلب گونه‌های ساکن زیر آب می‌شوند.
آلودگی توسط فلزات سنگین، چون جیوه، آرسنیک، سرب و روی نیز که حاصل از فعالیت کارخانه‌هاست طی زنجیره‌های غذایی انباشته می‌شود و جان بسیاری از جانوران و نیز انسان را تهدید می‌کند.
آلودگی آب‌ها همچنین موجب بارش‌های اسیدی می‌گردد که برای محیط زیست سمی می‌باشند. آلودگی توسط هیدروکربن‌ها (همچون نفت)، پلی‌کلروبی‌فنیل‌ها (که سمی و سرطان‌زا هستند) و سایر مواد شیمیایی، چون انواع داروها، مواد شوینده… نیز مثال‌های دیگری از آلودگی شیمیایی آب‌ها هستند.
هوا
آلودگی هوا عبارت است از ورود مستقیم یا غیر مستقیم هر عنصری توسط انسان یا عامل طبیعی که احتمال ایجاد اثرات نامطلوب بر سلامتی انسان و محیط زیست را داشته باشد. انواع آلودگی‌های هوا عبارت‌اند از:
گازهای شیمیایی سمی که غالباً حاصل واکنش‌های سوختن هستند.
اوزون، که وجودش در لایه‌های پایینی هواکره تأثیرات خطرناکی بر سلامتی جانداران دارد.
گازهای حاصل از سوختن، چون دی‌اکسید گوگرد، اکسید‌های ازت، مونوکسید کربن، سولفید هیدروژن و بعضی گازهای گلخانه‌ای.
گرد و غبار و ذرات معلق در هوا
گازهای گلخانه‌ای همچون دی‌اکسید کربن، متان و فلوئوروکربنها.
فلزات سنگین همچون آرسنیک، سرب، روی، مس، کروم، جیوه و کادمیوم که در اثر فعالیت‌های صنعتی وارد هوا می‌شوند.
گازهای شیمیایی سمی که غالباً حاصل واکنش‌های سوختن هستند.
اوزون، که وجودش در لایه‌های پایینی هواکره تأثیرات خطرناکی بر سلامتی جانداران دارد.
گازهای حاصل از سوختن، چون دی‌اکسید گوگرد، اکسید‌های ازت، مونوکسید کربن، سولفید هیدروژن و بعضی گازهای گلخانه‌ای.
گرد و غبار و ذرات معلق در هوا
گازهای گلخانه‌ای همچون دی‌اکسید کربن، متان و فلوئوروکربنها.
فلزات سنگین همچون آرسنیک، سرب، روی، مس، کروم، جیوه و کادمیوم که در اثر فعالیت‌های صنعتی وارد هوا می‌شوند.
زیست بوم
زیست‌بوم‌ها به لحاظ تاریخی شبیه به مفهوم اکوسیستم‌ها هستند و از مناطق جغرافیایی، عرض جغرافایی، شرایط آب و هوایی مرتبط با محیط زیست بر روی زمین، مانند جمعیت گیاهان، حیوانات و شرایط محیط زندگی شان، اغلب به عنوان اکوسیستم نامیده می‌شوند. زیست بوم‌ها بر مبنای عوامل نظیر ساختار گیاهان (مانند درختان، درختچه‌ها و گیاهان)، انواع برگ‌ها (مانند ورق‌های عرضی و سوزنی)، فاصله گیاه (جنگل، جنگل، ساوانا) و آب و هوا تعریف می‌شوند. بر خلاف اکوژنزها، زیست بوم‌ها به واسطه ژنتیک، طبقه‌بندی یا شباهت‌های تاریخی تعریف نمی‌شوند. زیست بوم‌ها اغلب با الگو‌های خاصی از جانشینی زیست محیطی و پوشش گیاهی اوج شناخته می‌شوند.
توافق پاریس
توافق پاریس (فرانسوی: Accord de Paris)، که با نام پیمان پاریس نیز شناخته می‌شود، ذیل چارچوب پیمان‌نامه سازمان ملل در تغییر اقلیم (UNFCCC) در رابطه با کاستن از انتشار گازهای گلخانه‌ای، سازگاری و امور مالی است که از سال ۲۰۲۰ شروع می‌شود. متن توافق از سوی نمایندگان ۱۹۵ کشور در کنفرانس تغییر اقلیم ۲۰۱۵ سازمان ملل متحد در پاریس مذاکره و با اجماع در ۱۲ دسامبر ۲۰۱۵ تصویب شد. توافق پاریس.
رشته‌های مرتبط با محیط زیست
رشته‌های مختلفی در ایران دربارهٔ محیط زیست وجود دارد که از جمله آن‌ها می‌توان رشته‌های زمین‌شناسی-زیست‌محیطی، مهندسی منابع طبیعی-محیط زیست، مهندسی عمران-محیط زیست، مهندسی شیمی-محیط زیست، حقوق محیط زیست، آموزش محیط زیست و مهندسی بهداشت محیط را نام برد. رشته علوم محیط زیست (مهندسی منابع طبیعی-محیط زیست) شامل مباحثی نظیر بوم‌شناسی گیاه‌شناسی، جانورشناسی، زیست‌شناسی، سیستماتیک، ژئومورفولوژی، فیزیولوژی، مدیریت، حیات وحش، شیمی آلی، زمین‌شناسی مساحی، ریاضی، فیزیک، برنامه‌ریزی شهری، جغرافیا، اقتصاد، ارزیابی، آلودگی، اپیدمیولوژی، بهداشت، هواشناسی، مدیریت کشاورزی، و ژنتیک می‌باشد. به تازگی در ایران این رشته رونق پیدا کرده‌است و به دلیل حیاتی بودن این رشته افراد با سطح علمی بالا جذب این رشته می‌شوند (در سطح آزمون سراسری)، ولی در کشور ایران بهره‌وری از این رشته آنچنان که باید با توجه به شرایط اکولوژیکی خاص منطقه صورت نمی‌گیرد.
سازمان محیط زیست
سازمان حفاظت محیط زیست ایران سازمانی دولتی است که بر امور مربوط به حفظ محیط زیست ایران نظارت دارد. این سازمان وابسته به ریاست جمهوری ایران است. از مهمترین وظایف آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
تحقق اصل پنجاهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به منظور حفاظت از محیط زیست و تضمین بهره‌مندی درست و مستمر از محیط زیست و همسو با توسعه پایدار.
پیش‌گیری و ممانعت از تخریب و آلودگی محیط زیست.
حفاظت از تنوع زیستی کشور.
عوامل تخریب زیست‌بوم‌ها
از اصلی‌ترین عوامل از بین رفتن و تخریب زیست‌بوم‌ها می‌توان به: سوزاندن و قطع درختان به منظور تهیه زغال و هیزم، قطع درختان برای تولید الوار و مصالح ساختمانی و صنعتی و گسترش بی‌رویه شهر‌ها و کارخانه‌ها اشاره کرد. افزایش جمعیت و تغییر سبک زندگی از زمان انقلاب صنعتی مهمترین عامل برای دست‌اندازی به طییعت و تخریب محیط زیست بوده است. کاهش کیفیت خاک در ۲۵ سال آتی می‌تواند تولید غذای جهانی را تا حدود ۱۲ درصد کاهش دهد؛ این امر ممکن است باعث رشد ۳۰ درصدی قیمت جهانی غذا شود. از بین رفتن صخره‌های مرجانی به دلیل ورود مواد شیمیایی مضر، دفع فاضلاب‌های خطرناک در دریا، افزایش دمای آب و صید بی‌رویه، تعداد ماهیگیران و قایق‌های ماهیگیری را کاهش خواهد داد. جنگل‌زدایی و تخریب جنگل‌ها بر اکوسیستم جنگل، منابع آب شیرین جنگل، کیفیت آب و معیشت مردمی که در جنگل‌ها زندگی می‌کنند، اثرات منفی می‌گذارد. افزایش آلودگی آب‌ها، دسترسی به آب شیرین را تحت تأثیر قرار داده و منجر به آلودگی منابع غذایی و تخریب اکوسیستم‌ها می‌شود و بدین ترتیب پیامدهای نامطلوب فراوانی بر سلامت بشر دارد.
در مورد محیط زیست در ویکی تابناک بیشتر بخوانید
دبیر ستاد ملی سیاستگذاری و هماهنگی مدیریت پدیده گرد و غبار کشور بیان کرد: بدون در نظر گرفتن ظرفیت‌های موجود موردنیاز برای مقابله با گرد و غبار، هیچ پروژه‌ای در سطح کشور و استان‌ها نمی‌تواند موفقیت‌آمیز باشد.
کد خبر: ۱۳۲۳۳۰۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۵/۲۶
با افتتاح فاز اول طرح جمع‌آوری گازهای همراه در جنوب استان ایلام از سوزاندن ۷۰۰ میلیون دلار ثروت ملی جلوگیری شد.
کد خبر: ۱۳۲۳۲۲۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۵/۲۶
مدیرکل حفاظت محیط زیست مازندران از کشف لاشه یک قلاده پلنگ در عرصه های طبیعی بخش چمستان شهرستان نور خطه غربی این استان خبر داد.
کد خبر: ۱۳۲۳۱۷۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۵/۲۶
معاون تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست گفت: شوربختانه اکنون تراز آب به پایین‌ترین حد رسیده است و اگر از این نیز پایین‌تر رود، دیگر عددی اعلام نمی‌شود چرا که کمترین آمار ممکن همین عدد است.
کد خبر: ۱۳۲۱۱۹۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۵/۱۴
این نماینده مجلس درباره شایعاتی مبنی بر ناآرامی در زمان مراسم تدفین این فعالان محیطزیست گفت: تجمعی در این راستا وجود نداشت، جز برای مراسم خاکسپاری که به احترام فداکاری و ایثار جوانان غیور، مردم در این مراسم حضور داشتند.
کد خبر: ۱۳۲۰۱۵۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۵/۰۸
استاندار کردستان در پیامی به مناسبت درگذشت سه نفر از جهادگران حوزه محیطزیست در کردستان، دو روز عزای عمومی اعلام کرد.
کد خبر: ۱۳۱۹۷۴۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۵/۰۶
شاید لازم باشد برای خواندن این مصاحبه هشدار بدهیم و بگوییم اگر ناراحتی قلبی دارید از خواندن این مطلب دست بکشید چرا ممکن است ناامیدی شما با خواندن این مطلب تشدید شود.
کد خبر: ۱۳۱۹۳۵۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۵/۰۴
مرکز پایش آلودگی هوای محیط زیست استان تهران از تشدید آلاینده اوزن در هوای پایتخت خبر داد.
کد خبر: ۱۳۱۹۱۵۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۵/۰۳
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان تهران با اشاره به افزایش موارد پسماندسوزی عمدی در برخی مناطق، از مسئولان محلی خواست با مدیریت به موقع پسماندها و جلوگیری از ایجاد آلودگی، آرامش عمومی را حفظ کنند.
کد خبر: ۱۳۱۷۷۶۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۴/۲۶
سنجاب ایرانی، قهرمان کوچک جنگل‌های زاگرس این روزها قربانی بازارهای قاچاق و سودجویی انسان‌ها شده است؛تجارتی که نه‌تنها این گونه ارزشمند، بلکه آینده جنگل‌های بلوط را هم تهدید می‌کند.
کد خبر: ۱۳۱۷۳۸۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۴/۲۴
رییس سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور گفت: ۱۵ میلیون هکتار از عرصه‌های بیابانی، فوق بحرانی و جزو کانون‌های گرد وغبار است.
کد خبر: ۱۳۱۷۳۶۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۴/۲۴
مدیرکل حفاظت محیط زیست گیلان گفت: در عملیاتی امیدبخش برای احیاء جمعیت گوشتخواران نادر، یک فرد سیاهگوش ایرانی در ارتفاعات منطقه شکار ممنوع جیرنده عمارلو رودبار رهاسازی شد.
کد خبر: ۱۳۱۷۲۷۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۴/۲۴
سه قلاده پلنگ ایرانی توسط دوربین‌های تله‌ای محیطزیست در یکی از آبشخورهای، منطقه شکار ممنوع کوه هوا -لامرد به تصویر کشیده شدند.
کد خبر: ۱۳۱۶۹۷۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۴/۲۳
معصومه ابتکار رئیس پیشین سازمان حفاظت محیط زیست و معاون سابق ریاست جمهوری اسلامی ایران با ارسال نامه‌ای به آنتونیو گوترش دبیرکل سازمان ملل متحد اعتراض شدید خود را نسبت به تجاوزهای یکجانبه رژیم صهیونیستی و آمریکا به خاک ایران و پیامدهای انسانی و زیست‌محیطی آن اعلام کرد.
کد خبر: ۱۳۱۶۹۵۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۴/۲۲
تهران در چنبره ریزگردها قرار گرفته و در این میان بازی فرافکنی، فاجعه‌ای است که نفس‌ها را به شماره انداخته است.
کد خبر: ۱۳۱۵۸۶۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۴/۱۷
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان سمنان از مشاهده هم‌زمان پنج قلاده یوزپلنگ آسیایی در پارک ملی توران شاهرود خبر داد.
کد خبر: ۱۳۱۵۷۱۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۴/۱۶
مأموریت ماهواره MethaneSAT در سال ۱۴۰۲ توسط سازمان EDF و با مشارکت دانشمندان دانشگاه هاروارد و مؤسسه اسمیتسونیان توسعه یافت تا کشورهایی را که پیش‌تر متعهد به کاهش انتشار متان شده بودند، زیر نظر بگیرد.
کد خبر: ۱۳۱۵۲۹۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۴/۱۵
یگان حفاظت پارک ملی دنا با پایش شبانه منطقه سی سخت، متاسفانه به یک قلاده خرس قهوه‌ای برخورد می‌کنند که بر اثر شلیک گلوله در جدول آب باغ‌های انگور افتاده و توان بلند شدن ندارد.
کد خبر: ۱۳۱۴۵۹۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۴/۱۰
نیاز آبی تالاب بختگان، با پیگیری‌های اداره کل حفاظت محیط زیست که با تعیین بهترین زمان رهاسازی از تاریخ ۱۸ خرداد ماه آغاز شده بود به تالاب بختگان رسید.
کد خبر: ۱۳۱۳۶۱۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۴/۰۴
۲ قلاده توله خرس سیاه که با یک دستگاه پژو ۴۰۵ از استان‌های جنوبی کشور به صورت قاچاق در حال جابه‌جایی بودند، در ایستگاه ایست و بازرسی شهید شرافت نائین در استان اصفهان کشف و ضبط شد.
کد خبر: ۱۳۱۱۹۴۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۳/۲۶