کلیات
محیط زیست عبارت است ترکیبی از دانش‌های متفاوت در علم است که شامل مجموعه‌ای از عوامل زیستی و محیطی در قالب محیط زیست و غیر زیستی (فیزیکی، شیمیایی) است که بر زندگی یک فرد یا گونه تأثیر می‌گذارد و از آن تأثیر می‌پذیرد. امروزه این تعریف غالباً به انسان و فعالیت‌های او مرتبط می‌شود و می‌توان محیط زیست را مجموعه‌ای از عوامل طبیعی کرهٔ زمین، همچون هوا، آب، اتمسفر، صخره، گیاهان و غیره، که انسان را احاطه می‌کنند خلاصه کرد.
تفاوت محیط زیست و طبیعت
تفاوت محیط زیست با طبیعت در این است که تعریف طبیعت شامل مجموعه عوامل طبیعی، زیستی و غیر زیستی می‌شود که منحصراً در نظر گرفته می‌شوند، در حالی که عبارت محیط زیست با توجه به برهم‌کنش‌های میان انسان و طبیعت و از دیدگاه بشر توصیف می‌شود.
عوامل مؤثر در ایجاد محیط زیست
تنوع آب و هوایی و تنوع شرایط اقلیمی، نوع خاک، اختلاف ارتفاع و نا همواری‌ها از جمله عواملی هستند که منجر به ایجاد محیط زیست می شوند.
زیستگاه‌های جهان
سطح کرهٔ زمین به‌طور کلی به ۴ بخش تقسیم می‌شود که عبارت‌اند از سنگ‌کره (لیتوسفر)، آب‌کره (هیدروسفر)، هواکره (اتمسفر) و بیوسفر. بعضی از دانشمندان یخ‌کره را نیز جزء این تقسیم‌بندی می‌دانند. هر کدام این بخش‌ها شامل اکوسیستم‌هایی گوناگون هستند که به‌طور کلی محیط زیست را تشکیل می‌دهند.
خاک
مهمترین آثار فعالیت‌های انسان بر خاک عبارت اند از: مسمومیت و فرسایش که موجب تخریب و کاهش توان زمین‌های زراعی می‌شوند. به‌طور کلی فرسایش خاک پدیده‌ای طبیعی است که به وسیلهٔ عواملی، چون باد، رواناب‌های سطحی و تغییرات دما انجام می‌گیرد. با این حال، فعالیت‌های انسان از جمله زراعت مفرط، آبیاری زمین‌های زراعی، محصولات تک‌کشتی، چریدن بیش از حد دام‌ها در مراتع، جنگل‌زدایی و بیابان‌زایی باعث از بین رفتن تعادل موجود میان روند تخریب و ایجاد خاک، و در نهایت آلودگی آن می‌شوند.
مسمومیت خاک می‌تواند در اثر افزایش نمک‌های خاک توسط ماشین‌آلات کشاورزی یا آلودگی مستقیم آن توسط افراد یا کارخانه‌ها به ایجاد شود. در این صورت خاک ناحاصلخیز و حتی سمی برای برخی گیاهان می‌شود.
آب
طبق سازمان همکاری اقتصادی و توسعه، مهمترین تأثیرات فعالیت‌های انسان بر روی آب‌ها در سه مورد خلاصه می‌شود: مصرف بیش از حد آب و از بین رفتن منابع آب و آلودگی آب‌های سطحی و زیرزمینی.
امروزه تأمین آب شیرین برای بعضی کشور‌ها یک بحران جدی محسوب می‌شود. بر اساس گزارش‌های این سازمان در سال ۲۰۰۱، در صورت عدم اقدامات مناسب، در سال ۲۰۳۰، ۳٫۹ میلیون نفر دچار این بحران خواهند شد. قابل توجه‌است که این بحران خود با روند کنونی افزایش جمعیت اوج نیز خواهد گرفت.
گرم شدن زمین نیز در از بین رفتن منابع آب به خصوص در مناطقی، چون آسیای مرکزی، آفریقای شمالی و دشت‌های بزرگ ایالات متحده نقش می‌دارد.
کیفیت آب‌ها نیز بحران دیگری است که برخی کشور‌ها در پیش رو دارند. میزان آلودگی برخی آب‌ها و روند افزایش آن در بسیاری از نقاط کرهٔ زمین بسیار نگران‌کننده می‌باشد. آب‌های سفره‌های زیرزمینی و رود‌ها و دریاچه‌ها منابع مهم تأمین آب شیرین هستند که مستقیماً در معرض آلودگی توسط فعالیت‌های انسان قرار دارند. آلودگی دریا‌ها نیز علاوه بر دخالت مستقیم انسان، تحت تأثیر آلودگی آب‌های شیرین و چرخهٔ آب می‌باشد.
علل آلودگی آب‌ها ممکن است فیزیکی یا شیمیایی باشند:
آلودگی فیزیکی همچون آلودگی گرمایی (مصرف آب برای خنک کردن دستگاه‌های صنعتی که موجب افزایش دمای آب و در نهایت از بین رفتن برخی گونه‌های گیاهی یا جانوری می‌شود) یا رادیواکتیو (در اثر حوادث هسته‌ای).
آلودگی‌های شیمیایی بسیار گوناگون می‌باشند و می‌توانند در اثر ورود مواد شیمیایی حاصل از کارخانه‌ها، کشاورزی یا فاضلاب‌های شهری به درون آب باشد. مصرف مواد شیمیایی ضد آفت در کشاورزی از علل مهم آلودگی آب‌های زیرزمینی یا سطحی است که مستقیماً موجب مرگ بسیاری از گونه‌ها می‌شود. همچنین، مصرف کود‌های نیتراتدار و فسفاتدار موجب افزایش این عناصر در آب‌ها می‌شود. در نتیجه، باکتری‌ها و جلبک‌های سطح آب که از این مواد تغذیه می‌کنند به سرعت رشد می‌کنند و زیاد می‌شوند و موجب کمبود اکسیژن محلول در آب و در نتیجه مرگ اغلب گونه‌های ساکن زیر آب می‌شوند.
آلودگی توسط فلزات سنگین، چون جیوه، آرسنیک، سرب و روی نیز که حاصل از فعالیت کارخانه‌هاست طی زنجیره‌های غذایی انباشته می‌شود و جان بسیاری از جانوران و نیز انسان را تهدید می‌کند.
آلودگی آب‌ها همچنین موجب بارش‌های اسیدی می‌گردد که برای محیط زیست سمی می‌باشند. آلودگی توسط هیدروکربن‌ها (همچون نفت)، پلی‌کلروبی‌فنیل‌ها (که سمی و سرطان‌زا هستند) و سایر مواد شیمیایی، چون انواع داروها، مواد شوینده… نیز مثال‌های دیگری از آلودگی شیمیایی آب‌ها هستند.
هوا
آلودگی هوا عبارت است از ورود مستقیم یا غیر مستقیم هر عنصری توسط انسان یا عامل طبیعی که احتمال ایجاد اثرات نامطلوب بر سلامتی انسان و محیط زیست را داشته باشد. انواع آلودگی‌های هوا عبارت‌اند از:
گاز‌های شیمیایی سمی که غالباً حاصل واکنش‌های سوختن هستند.
اوزون، که وجودش در لایه‌های پایینی هواکره تأثیرات خطرناکی بر سلامتی جانداران دارد.
گاز‌های حاصل از سوختن، چون دی‌اکسید گوگرد، اکسید‌های ازت، مونوکسید کربن، سولفید هیدروژن و بعضی گاز‌های گلخانه‌ای.
گرد و غبار و ذرات معلق در هوا
گاز‌های گلخانه‌ای همچون دی‌اکسید کربن، متان و فلوئوروکربنها.
فلزات سنگین همچون آرسنیک، سرب، روی، مس، کروم، جیوه و کادمیوم که در اثر فعالیت‌های صنعتی وارد هوا می‌شوند.
گاز‌های شیمیایی سمی که غالباً حاصل واکنش‌های سوختن هستند.
اوزون، که وجودش در لایه‌های پایینی هواکره تأثیرات خطرناکی بر سلامتی جانداران دارد.
گاز‌های حاصل از سوختن، چون دی‌اکسید گوگرد، اکسید‌های ازت، مونوکسید کربن، سولفید هیدروژن و بعضی گاز‌های گلخانه‌ای.
گرد و غبار و ذرات معلق در هوا
گاز‌های گلخانه‌ای همچون دی‌اکسید کربن، متان و فلوئوروکربنها.
فلزات سنگین همچون آرسنیک، سرب، روی، مس، کروم، جیوه و کادمیوم که در اثر فعالیت‌های صنعتی وارد هوا می‌شوند.
زیست بوم
زیست‌بوم‌ها به لحاظ تاریخی شبیه به مفهوم اکوسیستم‌ها هستند و از مناطق جغرافیایی، عرض جغرافایی، شرایط آب و هوایی مرتبط با محیط زیست بر روی زمین، مانند جمعیت گیاهان، حیوانات و شرایط محیط زندگی شان، اغلب به عنوان اکوسیستم نامیده می‌شوند. زیست بوم‌ها بر مبنای عوامل نظیر ساختار گیاهان (مانند درختان، درختچه‌ها و گیاهان)، انواع برگ‌ها (مانند ورق‌های عرضی و سوزنی)، فاصله گیاه (جنگل، جنگل، ساوانا) و آب و هوا تعریف می‌شوند. بر خلاف اکوژنزها، زیست بوم‌ها به واسطه ژنتیک، طبقه‌بندی یا شباهت‌های تاریخی تعریف نمی‌شوند. زیست بوم‌ها اغلب با الگو‌های خاصی از جانشینی زیست محیطی و پوشش گیاهی اوج شناخته می‌شوند.
توافق پاریس
توافق پاریس (فرانسوی: Accord de Paris)، که با نام پیمان پاریس نیز شناخته می‌شود، ذیل چارچوب پیمان‌نامه سازمان ملل در تغییر اقلیم (UNFCCC) در رابطه با کاستن از انتشار گاز‌های گلخانه‌ای، سازگاری و امور مالی است که از سال ۲۰۲۰ شروع می‌شود. متن توافق از سوی نمایندگان ۱۹۵ کشور در کنفرانس تغییر اقلیم ۲۰۱۵ سازمان ملل متحد در پاریس مذاکره و با اجماع در ۱۲ دسامبر ۲۰۱۵ تصویب شد. توافق پاریس.
رشته‌های مرتبط با محیط زیست
رشته‌های مختلفی در ایران دربارهٔ محیط زیست وجود دارد که از جمله آن‌ها می‌توان رشته‌های زمین‌شناسی-زیست‌محیطی، مهندسی منابع طبیعی-محیط زیست، مهندسی عمران-محیط زیست، مهندسی شیمی-محیط زیست، حقوق محیط زیست، آموزش محیط زیست و مهندسی بهداشت محیط را نام برد. رشته علوم محیط زیست (مهندسی منابع طبیعی-محیط زیست) شامل مباحثی نظیر بوم‌شناسی گیاه‌شناسی، جانورشناسی، زیست‌شناسی، سیستماتیک، ژئومورفولوژی، فیزیولوژی، مدیریت، حیات وحش، شیمی آلی، زمین‌شناسی مساحی، ریاضی، فیزیک، برنامه‌ریزی شهری، جغرافیا، اقتصاد، ارزیابی، آلودگی، اپیدمیولوژی، بهداشت، هواشناسی، مدیریت کشاورزی، و ژنتیک می‌باشد. به تازگی در ایران این رشته رونق پیدا کرده‌است و به دلیل حیاتی بودن این رشته افراد با سطح علمی بالا جذب این رشته می‌شوند (در سطح آزمون سراسری)، ولی در کشور ایران بهره‌وری از این رشته آنچنان که باید با توجه به شرایط اکولوژیکی خاص منطقه صورت نمی‌گیرد.
سازمان محیط زیست
سازمان حفاظت محیط زیست ایران سازمانی دولتی است که بر امور مربوط به حفظ محیط زیست ایران نظارت دارد. این سازمان وابسته به ریاست جمهوری ایران است. از مهمترین وظایف آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
تحقق اصل پنجاهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به منظور حفاظت از محیط زیست و تضمین بهره‌مندی درست و مستمر از محیط زیست و همسو با توسعه پایدار.
پیش‌گیری و ممانعت از تخریب و آلودگی محیط زیست.
حفاظت از تنوع زیستی کشور.
عوامل تخریب زیست‌بوم‌ها
از اصلی‌ترین عوامل از بین رفتن و تخریب زیست‌بوم‌ها می‌توان به: سوزاندن و قطع درختان به منظور تهیه زغال و هیزم، قطع درختان برای تولید الوار و مصالح ساختمانی و صنعتی و گسترش بی‌رویه شهر‌ها و کارخانه‌ها اشاره کرد. افزایش جمعیت و تغییر سبک زندگی از زمان انقلاب صنعتی مهمترین عامل برای دست‌اندازی به طییعت و تخریب محیط زیست بوده است. کاهش کیفیت خاک در ۲۵ سال آتی می‌تواند تولید غذای جهانی را تا حدود ۱۲ درصد کاهش دهد؛ این امر ممکن است باعث رشد ۳۰ درصدی قیمت جهانی غذا شود. از بین رفتن صخره‌های مرجانی به دلیل ورود مواد شیمیایی مضر، دفع فاضلاب‌های خطرناک در دریا، افزایش دمای آب و صید بی‌رویه، تعداد ماهیگیران و قایق‌های ماهیگیری را کاهش خواهد داد. جنگل‌زدایی و تخریب جنگل‌ها بر اکوسیستم جنگل، منابع آب شیرین جنگل، کیفیت آب و معیشت مردمی که در جنگل‌ها زندگی می‌کنند، اثرات منفی می‌گذارد. افزایش آلودگی آب‌ها، دسترسی به آب شیرین را تحت تأثیر قرار داده و منجر به آلودگی منابع غذایی و تخریب اکوسیستم‌ها می‌شود و بدین ترتیب پیامد‌های نامطلوب فراوانی بر سلامت بشر دارد.
در مورد محیط زیست در ویکی تابناک بیشتر بخوانید
رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان نور اعلام کرد: یک قلاده خرس قهوه‌ای ماده نابالغ در محدوده پهنه جنگلی روستای جوربند شهرستان نور بر اثر اصابت گلوله تلف شد.
کد خبر: ۱۳۳۷۴۵۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۸/۰۹
مدیرکل حفاظت محیط زیست ایلام از مهار آتش‌سوزی عرصه‌های جنگلی «زرانگوش» شهرستان بدره پس از چندین ساعت کوشش سخت و طاقت‌فرسا خبر داد.
کد خبر: ۱۳۳۷۳۴۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۸/۰۸
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان کرمان اعلام کرد: محمد امین خوارزمی، محیط‌بان کرمانی، پس از سه سال حبس و با گذشت خانواده مرحوم سالاری و تلاش‌های سازمان محیط زیست ، از زندان آزاد شد.
کد خبر: ۱۳۳۷۰۵۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۸/۰۷
مدیر روابط عمومی اداره‌کل حفاظت محیط زیست خوزستان از قرار گرفتن هوای سه شهر استان در وضعیت «ناسالم» و «قرمز» خبر داد.
کد خبر: ۱۳۳۶۲۷۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۸/۰۳
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان فارس با بیان اینکه پس از سال‌ها، تصاویر نخستین پلنگ ایرانی توسط دوربین‌های تله‌ای در پارک ملی قطرویه به ثبت رسید، گفت: این موفقیت، اهمیت حفاظتی این زیستگاه بی‌نظیر حیات وحش در جنوب کشور را دو چندان می‌کند.
کد خبر: ۱۳۳۵۰۱۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۷/۲۶
رئیس اداره زیست‌بوم دریایی محیط زیست گیلان از کشف لاشه چهار فوک خزری در ساحل چونچنان رشت خبر داد و گفت: از ابتدای سال تاکنون ۵۴ لاشه فوک در سواحل گیلان مشاهده شده است.
کد خبر: ۱۳۳۴۸۷۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۷/۲۵
هوای شهر اصفهان صبح امروز برای بیست و یکمین روز در مهرماه وضعیت ناسالم برای گروه‌های حساس را نشان می‌دهد و شاخص هوای دو شهر قهجاورستان و خمینی‌شهر در وضعیت قرمز است.
کد خبر: ۱۳۳۴۴۳۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۷/۲۳
آیا آرامش گذشته حقیقتی تاریخی بود، یا فقط تصویری دلنشین در آینه‌ی حافظهٔ جمعی ما؟
کد خبر: ۱۳۳۴۱۸۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۷/۲۲
شورای‌عالی حفاظت محیط زیست در جلسه اسفندماه سال ۱۴۰۳، با استناد به ماده (۲) قانون هوای پاک و مصوبه سال ۱۳۸۸ هیئت محترم وزیران، حدود مجاز غلظت آلاینده‌های هوا در هوای آزاد را تعیین کرد.
کد خبر: ۱۳۳۴۰۵۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۷/۲۱
در دل پاییز ۱۴۰۴، هنگامی که بادهای خنک از کویرهای خشکیده لوت می‌وزند، سرزمین ایران با چالش‌های مهمی روبروست.
کد خبر: ۱۳۳۳۳۸۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۷/۱۸
دماوند، این نماد جاودانهٔ استواری و شکوه ایرانیان، این روز‌ها در هاله‌ای از آلودگی هوا نفس می‌کشد. قلهٔ سپید و آزاده‌ای که قرن‌ها در برابر تندباد‌ها و تاریخ ایستاده، اکنون در محاصرهٔ ابر‌های خاکستری و سکوت سنگین آلاینده‌ها قرار گرفته است. کارشناسان محیط زیست هشدار می‌دهند که ادامهٔ این روند، نه تنها چهرهٔ این میراث طبیعی را مخدوش می‌کند، که نفس‌های بام ایران را به شماره می‌اندازد.
کد خبر: ۱۳۳۳۲۹۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۷/۱۷
در پی مشاهده لاشه‌های فوک در سواحل استان گیلان، اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان هشدار داد: شهروندان از هرگونه تماس، جابجایی یا نزدیکی به لاشه فوک‌ها جدا خودداری نمایند و در اسرع وقت موضوع را به اداره محیط‌زیست، اداره دامپزشکی یا دهیاری‌های محلی اطلاع دهند تا اقدامات لازم جهت بررسی علت مرگ و کنترل بهداشتی صورت گیرد.
کد خبر: ۱۳۳۱۹۵۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۷/۱۰
اینک خاک شمال‌غرب کشور مورد هجمه قرار گرفته است؛ دریاچه ارومیه، روزگاری نماد حیات، حالا به شوره‌زار بدل شده و هجوم به منابع باقیمانده‌اش، زخمی تازه بر پیکر محیط زیست است. این فاجعه، نه تقدیر که نتیجه اراده انسانی است.
کد خبر: ۱۳۳۱۱۲۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۷/۰۶
ده‌ها گنجشک در آستارا ناگهان تلف شدند. برخی علت حادثه را بارش شدید باران می‌دانند اما به گفته کارشناسان علت دقیق حادثه هنوز مشخص نیست.
کد خبر: ۱۳۳۰۷۹۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۷/۰۴
دو قلاده خرس قهوه‌ای شامل یک خرس بالغ حدود هفت ساله و یک توله ۵ تا ۶ ماهه که عصر پنجشنبه، سوم مهر در منطقه نشل شهرستان آمل بر اثر اصابت گلوله به‌شدت مصدوم و به مرکز تیمار و نگهداری حیات وحش پناهگاه سمسکنده ساری منتقل شده بودند، به‌دلیل شدت جراحات وارده تلف شدند.
کد خبر: ۱۳۳۰۷۵۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۷/۰۴
گزارش تابناک از وضعیت نیروگاه شهید رجایی؛
در کویر خشک آبیک جایی که باد گرم البرز دوردست غبار خاک بیابان را می‌آورد حسین پیر روستا هر صبح زمستان چای تلخش را در سایه دیوار کاهگلی خانه‌اش می‌نوشید. نفس‌هایش از سال‌ها پیش سنگین‌تر شده بود نه از پیری که از دود سیاه غلیظی که هر روز از دوردست‌ها از سمت غول آهنی نیروگاه رجایی می‌خزید و بر شهر کوچک می‌نشست.
کد خبر: ۱۳۳۰۰۰۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۶/۳۱
پدیده گرد و غبار که هر چند سال یک‌بار جنگل‌های هیرکانی رخ می‌داد اکنون چندین بار در سال تکرار می‌شود و شدت آن در پی افزایش دماهای حدی و تغییرات فشار جوی به‌مراتب بیشتر شده است. طوفان‌های گرد و غبار، ذرات خاک را از کانون‌های خارجی مانند صحرای قره‌قوم ترکمنستان و بالکان و همچنین کانون‌های داخلی در شمال و شرق گلستان به جنگل‌های هیرکانی می‌رسانند.
وزش بادهای شدید و فعالیت‌های انسانی غیراصولی نیز این بحران را تشدید کرده‌اند.بر اساس مطالعات منابع طبیعی ۳۰۶ هزار هکتار از مراتع شمالی گلستان در معرض بیابان‌زایی قرار دارند و این زنگ خطری جدی نه‌تنها برای گلستان بلکه برای استان‌های همجوار است.
کد خبر: ۱۳۲۷۶۷۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۶/۱۹
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان تهران اعلام کرد: بررسی های کارشناسی نشان می دهد که این حیوان بر اثر درگیری با دو قلاده شیر دیگر تلف شده است.
کد خبر: ۱۳۲۷۵۶۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۶/۱۸
در شمال ایران، روستایی با اسرار ناگفته‌ای قرار گرفته که پنج رئیس جمهور اخیر و دولت‌هایشان در آن گیر کرده‌اند و هنوز از پشت پرده، خبری آشکار نیست.
کد خبر: ۱۳۲۷۵۳۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۶/۱۸
یک مخاطب تابناک از بهشهر مازندران، با ارسال مطلبی، روایتی از اتفاقات اخیر در جنگل عباس‌آباد این منطقه ارائه کرده و دغدغه‌های خود را درباره تأثیر این رویدادها بر طبیعت بکر این جنگل مطرح کرده است.
کد خبر: ۱۳۲۷۳۱۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۶/۱۷