تنها مقام روس که از ایران در جنگ اسرائیل حمایت جدی کرد و حرفش را پس گرفت

پوتین در دیدار با عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران که به مسکو سفر کرده بود، هیچ تعهد مشخصی نداد، فراتر از اظهارات کلی‌اش مبنی بر اینکه «تهاجم کاملاً تحریک‌نشده علیه ایران هیچ مبنا و توجیهی ندارد.»

به گزارش سرویس بین الملل تابناک، مرکز تحقیقات (نیروی) دریایی در واشنگتن در مقاله‌ای به بررسی واکنش روسیه و چین به جنگ ۱۲ روزه ایران و اسرائیل پرداخته که در ادامه آمده است.

لازم به ذکر است انتشار ترجمه مقالات اتاق فکر‌های خارجی به معنای تایید محتوای آن از سوی تابناک نیست.

جنگ اسرائیل و ایران که در ۱۳ ژوئن آغاز شد و حملات آمریکا به سایت‌های هسته‌ای ایران در ۲۱ ژوئن، فرصتی فراهم کرده‌اند تا واکنش‌های روسیه و چین به یک بحران نظامی در ایران بررسی شود.

جمهوری خلق چین و روسیه هر دو توافق‌نامه‌های شراکت راهبردی با ایران امضا کرده‌اند—اما بدون بند دفاع متقابل. 

همان‌طور که در مطالعه ما (مطالعه‌ای که توسط این اتاق فکر قبل از جنگ انجام شده) نتیجه‌گیری شد، تعامل بیشتر بین روسیه (و چین) با ایران لزوماً به معنای ظهور یا حتی احتمال ایجاد هماهنگی سه‌جانبه نیست.

در روز‌های اخیر، روسیه و چین حمایت لفظی از ایران نشان داده‌اند، از جمله تهیه پیش‌نویس قطعنامه‌ای مشترک در شورای امنیت سازمان ملل برای درخواست آتش‌بس و ارائه تعهدات مبهمی به‌صورت جداگانه برای کمک‌های احتمالی آینده. اما تاکنون هیچ نشانه مشخصی از اقدام نظامی مشترک چین و روسیه به نفع ایران مشاهده نشده است.

واکنش‌های روسیه

با توجه به روابط نزدیک و در حال گسترش میان روسیه و ایران—به‌ویژه از زمان آغاز جنگ روسیه و اوکراین در سال ۲۰۲۲—واکنش‌های رسمی روسیه در طول این درگیری و بلافاصله پس از آن، نسبتاً ملایم بوده است.

وزارت امور خارجه روسیه اعلام کرد که «قاطعانه حملات آمریکا و اسرائیل به تأسیسات هسته‌ای ایران را محکوم می‌کند» و آنها را تصمیمی «غیرمسئولانه برای هدف قرار دادن خاک یک کشور دارای حاکمیت با موشک و بمب» دانست که ناقض «قوانین بین‌المللی، منشور سازمان ملل و قطعنامه‌های شورای امنیت» است. 

این وزارتخانه به طعنه‌آمیز بودن این اظهارنظر در هفته‌ای که روسیه بار دیگر حملات موشکی به کی‌یف انجام داد، هیچ اشاره‌ای نکرد.

در همین حال، ولادیمیر پوتین در بیست‌وهشتمین همایش بین‌المللی اقتصادی سن‌پترزبورگ اعلام کرد که ایران «حق قانونی» برای غنی‌سازی اورانیوم با هدف توسعه انرژی هسته‌ای غیرنظامی دارد.

با این حال، او هم‌زمان به «نگرانی‌های امنیتی اسرائیل» نیز اذعان کرد و پیشنهاد داد که روسیه می‌تواند در این بحران به‌عنوان واسطه میان دو طرف عمل کند—پیشنهادی که رئیس‌جمهور وقت آمریکا، دونالد ترامپ نیز در اظهارنظر‌های غیررسمی به آن اشاره کرد.

پوتین در دیدار با عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران که به مسکو سفر کرده بود، هیچ تعهد مشخصی نداد، فراتر از اظهارات کلی‌اش مبنی بر اینکه «تهاجم کاملاً تحریک‌نشده علیه ایران هیچ مبنا و توجیهی ندارد.»

به‌طور کلی، رویکرد روسیه محتاطانه بوده است؛ شامل محکومیت‌های کلی، لحن ملایم و فقدان اقدامات ملموس یا عمومی.

رسانه‌ها و تحلیل‌گران سیاست خارجی روسیه در روزنامه‌های داخلی عمدتاً همین خط را دنبال کرده‌اند: ابراز نگرانی در کنار تأکید بر اینکه موضوع نیاز به تحلیل دقیق دارد، نه واکنش‌های احساسی یا تند.

حتی دمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین، تأکید کرد که مذاکرات جاری میان روسیه و آمریکا تحت تأثیر وضعیت ایران قرار نخواهند گرفت و آنها را «فرآیند‌هایی مجزا» خواند.

تنها استثناء از این احتیاط، اظهارات اولیه دیمیتری مدودف، رئیس‌جمهور سابق روسیه و معاون فعلی شورای امنیت ملی بود. او که به داشتن مواضع تند در فضای مجازی شناخته می‌شود، اعلام کرد: «ترامپ که خود را رئیس‌جمهور صلح‌طلب معرفی می‌کرد، اکنون جنگ جدیدی را برای آمریکا آغاز کرده.»

و تلویحاً اشاره کرد که ممکن است کشور‌های دیگر حتی ایران را به سلاح هسته‌ای مجهز کنند.

این سخنان با واکنش مستقیم ترامپ روبه‌رو شد؛ او یادآور شد که «پوتین رئیس است» و مدودف را به چالش کشید تا درباره اظهاراتش درباره گسترش تسلیحات هسته‌ای توضیح دهد. مدودف پس از آن، سخنان خود را پس گرفت—احتمالاً تحت فشار پوتین یا دیگر مقام‌های کرملین—و در بیانیه‌ای محتاطانه در شبکه اجتماعی X (توییتر) آن را اصلاح کرد.

این رخداد نشان می‌دهد که روسیه در حال تنظیم مواضع عمومی خود به شکلی است که از تنش آشکار پرهیز کند و سیاستی کنترل‌شده و سنجیده را در قبال بحران در پیش گرفته است.

واکنش‌های جمهوری خلق چین

پس از حملات آمریکا به سایت‌های هسته‌ای ایران، فو کانگ، نماینده دائم چین در سازمان ملل، این اقدامات را محکوم کرد و ایالات متحده را به دلیل «رفتار غیرمسئولانه» که منجر به تشدید تنش‌ها و بحران هسته‌ای فعلی ایران شده، مقصر دانست.

اولین اقدام عملی چین پس از آغاز درگیری‌ها در اواسط ژوئن، تخلیه ۳٬۱۲۵ شهروند چینی حاضر در ایران بود. ابتدا این افراد با اتوبوس از طریق زمینی به ترکمنستان، جمهوری آذربایجان و ارمنستان منتقل شدند و سپس با هواپیما به چین بازگردانده شدند. 

گزارش‌هایی در ۱۷ ژوئن درباره سه پرواز مرموز هواپیما‌های باری چینی که اطلاعات پروازی خود را پنهان کرده بودند، احتمالاً با این عملیات تخلیه مرتبط بود، اگرچه برخی گمانه‌زنی کرده‌اند که ممکن است این پرواز‌ها برای انتقال مخفیانه تسلیحات به ایران یا بازگرداندن تجهیزات حساس به کار رفته باشند.

در ۲۵ ژوئن، دونگ جون، وزیر دفاع چین، با وزرای دفاع کشور‌های عضو سازمان همکاری شانگهای (SCO) از جمله وزرای دفاع روسیه و ایران در شهر چینگ‌دائو چین دیدار کرد. 

او در این نشست از اقدامات «سلطه‌طلبانه، یک‌جانبه و زورگویانه» که به گفته او «نظم بین‌المللی را به‌شدت تضعیف می‌کنند»، انتقاد کرد.

گرچه برخی پیش‌بینی کرده بودند که ایران ممکن است در این نشست درخواست کمک نظامی از چین و شرکای دیگر مطرح کند، وزیر دفاع چین تنها بر لزوم تقویت همکاری چندجانبه در چارچوب SCO و سازمان ملل تأکید کرد.

پیش از وقوع درگیری، چین به‌صورت پنهانی تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران را تضعیف می‌کرد. در ۱۰ مه ۲۰۲۵، اولین محموله ریلی از چین به ایران نشان‌دهنده آغاز مسیر جدیدی برای انتقال زمینی نفت از ایران به چین بود—راهی برای دور زدن تنگه هرمز در صورت بسته شدن آن و تسهیل عبور از تحریم‌ها. با این حال، به نظر می‌رسد درگیری‌های اخیر باعث توقف این مسیر ترانزیتی شده‌اند.

با این‌حال، چین همچنان ۹۰ درصد نفت صادراتی ایران را خریداری می‌کند—با تخفیف—که بیشتر از طریق دریا و از مسیر کشور‌های ثالث مانند مالزی انجام می‌شود.

حدود ۴۰ درصد از واردات نفت چین از طریق خلیج فارس عبور می‌کند، و کارشناسان چینی هشدار داده‌اند که بسته شدن احتمالی این مسیر استراتژیک می‌تواند پیامد‌های امنیتی گسترده‌ای داشته باشد—نگرانی‌ای که چین با بسیاری از واردکنندگان بزرگ نفت، از جمله آمریکا، در آن شریک است.

در همین راستا، وزیر امور خارجه ایالات متحده، مارکو روبیو، از چین خواست که به ایران فشار بیاورد تا تنگه هرمز را نبندد.

در سال ۲۰۲۵، نفت ایران ۱۳.۶ درصد از واردات چین را تشکیل می‌داد، اما روسیه که همچنان بزرگ‌ترین صادرکننده نفت به چین است و شریک راهبردی مهمی برای پکن محسوب می‌شود، اکنون با ایران در بازار نفت چین رقابت می‌کند.

پس از آغاز درگیری در ایران، برخی ناظران روسی ابراز امیدواری کردند که چین بالاخره با امضای قرارداد دومین خط لوله گاز «قدرت سیبری» از روسیه به چین موافقت کند.

مشاهدات موقت

واکنش‌های نسبتاً ملایم چین و روسیه به جنگ ۱۲ روزه ایران، نشان‌دهنده تلاش آنها برای متعادل‌سازی منافع متفاوت و گاه متضاد است.

هنوز مشخص نیست که حمایت محدود آنها از ایران چه تأثیری بر روابط دوجانبه‌ی آینده‌شان خواهد داشت. به گزارش خبرگزاری رویترز، «مقام‌های ایرانی به‌صورت غیررسمی از بی‌عملی مسکو ابراز نارضایتی کرده‌اند.

آنها گفته‌اند تهران با وجود درخواست‌های مکرر برای دریافت حمایت، از هر دو کشور روسیه و چین ناامید شده است.»

روابط ایران با روسیه و چین، گرچه در سال‌های اخیر بهبود یافته‌اند، هرگز به اتحاد واقعی تبدیل نشده‌اند. 

این شراکت‌های راهبردی، محدود و مبتنی بر منافع مشترک و هم‌راستایی‌های سیاسی و امنیتی هستند.

روابط نظامی روسیه با ایران نزدیک‌تر از چین است، اما حتی همین موضوع نیز باعث نشد که روسیه در عمل از ایران دفاع کند یا وارد درگیری شود.

گزارش‌های آینده روشن خواهد کرد که ایران دقیقاً چه درخواست‌هایی از روسیه و چین در جریان جنگ ۱۲ روزه داشت، و آنها چه مواردی را رد کردند.

آنچه تاکنون از تحلیل‌ها و اظهارنظر‌های مقامات روسیه و چین برمی‌آید این است که هیچ‌کدام تمایل ندارند وارد رویارویی مستقیم ایران و اسرائیل شوند، و در عین حفظ همکاری‌های راهبردی با ایران، مراقب هستند که خود را درگیر هزینه‌های چنین بحرانی نکنند.