جمعه در استانبول؛ مذاکرات مهم ایران و اروپا/ چراغ سبز ایران به مذاکره با آمریکا؟

فرانسه، آلمان و انگلیس به‌عنوان سه کشور عضو برجام تهدید کرده بودند که در صورت عدم پیشرفت در ارتباط با یک توافق هسته‌ای جدید با ایران، آنها تا پایان ماه اوت، تحریم‌های سازمان ملل متحد را علیه ایران بازمی‌گردانند. 

به گزارش سرویس بین الملل تابناک، روزنامه وال استریت ژورنال گزارش داده است که وزیران امور خارجه اروپایی، به همتای ایرانی خود از احتمال تعویق اعمال مجدد تحریم‌های بین‌المللی علیه تهران خبر داده‌اند.

تعویق این تحریم‌ها مشروط به از سرگیری مذاکرات تهران با واشنگتن است. همچنین، همکاری کامل ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از دیگر شروط اصلی عنوان شده است.

در این راستا و به منظور جلوگیری از تشدید تنش‌ها ایران موافقت کرده است که یک تیم فنی از آژانس بین‌المللی انرژی اتمی سازمان ملل در دو تا سه هفته آینده به ایران سفر کند تا درباره نحوه همکاری آینده ایران با این آژانس گفت‌و‌گو کنند.

«کاظم غریب‌آبادی»، معاون وزیر خارجه ایران در این خصوص گفته است همکاری ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پس از حملات اسرائیل و آمریکا تغییر خواهد کرد و تیم فنی آژانس در دو تا سه هفته آینده برای بحث درباره «روش‌های جدید» به ایران سفر خواهد کرد.

با این حال به گفته غریب آبادی، بازرسان آژانس از تاسیسات هسته‌ای ایران بازدید نخواهند کرد.

غریب‌آبادی گفت: «تنها سوالی که به صورت شفاهی (و نه رسمی) از آژانس دریافت کرده‌ایم، درباره مواد هسته‌ای بود.» او به سرنوشت ذخیره اورانیوم غنی‌شده ۶۰ درصد ایران اشاره کرد و گفت: «به آنها گفته‌ایم که نمی‌دانیم چه اتفاقی افتاده است، زیرا این موضوع در حال ارزیابی است.»

در واکنش به این اقدام ایران، یک سخنگوی آژانس بین المللی انرژی اتمی به «وال استریت ژورنال» گفته است که مدیرکل آژانس به همه طرف‌ها «نیاز به رسیدن به یک راه‌حل دیپلماتیک بر اساس راستی‌آزمایی و نظارت اجتناب‌ناپذیر آژانس» را مورد تاکید قرار داده است.

این در حالی است که متعاقب تجاوز آمریکا و اسرائیل به مراکز هسته‌ای ایران، مجلس شورای اسلامی ایران همکاری با آژانس بین المللی انرژی اتمی را به حالت تعلیق درآورده است و اجازه بازرسی این نهاد از تأسیسات هسته‌ای ایران را منوط به مجوز شورای عالی امنیت ملی کرده است.

از طرف دیگر روز جمعه ۳ مرداد ایران و سه کشور اروپایی آلمان، انگلیس و فرانسه در استانبول ترکیه دیدار خواهند کرد. این اولین دیدار میان هیات مذاکره کننده ایرانی با سه کشور اروپایی بعد از جنگ ۱۲ روزه اسرائیل با ایران است.

فرانسه، آلمان و انگلیس به‌عنوان سه کشور عضو برجام تهدید کرده بودند که در صورت عدم پیشرفت در ارتباط با یک توافق هسته‌ای جدید با ایران، آنها تا پایان ماه اوت، تحریم‌های سازمان ملل متحد را علیه ایران بازمی‌گردانند. 

«ژان نوئل بارو»، وزیر خارجه فرانسه چند روز پیش در سخنانی به مناسبت دهمین سالگرد توافق هسته‌ای ایران موسوم به برجام که در سال ۲۰۱۵ منعقد شده بود، در سخنانی تهدید کرد اگر هیچ توافقی با ایران بر سر برنامه هسته‌ای‌اش تا پایان ماه اوت حاصل نشود، مکانیسم ماشه فعال خواهد شد و پاریس بار دیگر تحریم‌های جهانی علیه ایران را اعمال خواهد کرد. 

او همچنین مدعی شده بود: ایران پایبندی‌هایی را که ۱۰ سال پیش در طول مذاکرات هسته‌ای [برجام]متعهد شده بود، نقض کرده است؛ از این رو فرانسه و شرکایش حق دارند بار دیگر تحریم‌های جهانی را بر تسلیحات، حوزه بانکی و تجهیزات هسته‌ای که ما ۱۰ سال پیش آنها را برداشتیم، اعمال کند.

ایران هم تهدید کرده در پاسخ به این اقدام غرب، گزینه‌هایی از جمله خروج از ان‌پی‌تی روی میز است.

در همین ارتباط، سید عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران با انتشار متنی به زبان لاتین در حساب کاربری خود در شبکه اجتماعی ایکس خطاب به دبیرکل سازمان ملل و رئیس شورای امنیت، درباره تلاش‌های اروپایی‌ها برای استفاده از مکانیزم ماشه هشدار داد.

وزیر امور خارجه ایران نوشت: «سه کشور اروپایی (E ۳) با اقدامات و اظهارات خود از جمله حمایت سیاسی و مادی از تجاوز نظامی غیرقانونی و غیرموجه اخیر رژیم اسرائیل و ایالات متحده، نقض اصول بنیادین برجام و همچنین قصور مستمر و طولانی‌مدت در عمل به تعهداتشان، عملاً جایگاه خود را به‌عنوان «شرکت‌کننده» در برجام از دست داده‌اند. از این‌رو، هرگونه تلاش آنان برای احیای قطعنامه‌های لغوشده شورای امنیت، بی‌اعتبار و از نظر حقوقی باطل است.»

«الی گرانمایه» پژوهشگر ارشد و معاون مدیر برنامه خاورمیانه و شمال آفریقای شورای روابط خارجی اروپا در تازه‌ترین گزارش که در وب سایت این شورا منتشر شده در خصوص احتمال فعال شدن مکانیسم ماشه یا اسنپ بک نوشته است: بعید است اسنپ‌بک پس از تجربه حملات نظامی، ایران را وادار کند که خواست آمریکا برای غنی‌سازی صفر را بپذیرد. تجربه ۲۰ سال دیپلماسی آمریکا-ایران نشان داده که ایران به فشار با تشدید متقابل پاسخ می‌دهد، هرگز از حق غنی‌سازی صرف‌نظر نمی‌کند و تنها با دیپلماسی آبرومند حاضر به امتیازدهی خواهد شد.

به گفته وی: مقامات ایرانی هشدار داده‌اند که در صورت فعال‌سازی اسنپ‌بک توسط اروپا، ایران از NPT خارج خواهد شد. در آن صورت، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هیچ نظارتی بر برنامه هسته‌ای ایران نخواهد داشت و اروپا مجبور خواهد بود به اطلاعات اسرائیلی و آمریکایی که بسیار سیاسی شده‌اند، تکیه کند.

گرانمایه معتقد است: به علاوه، خروج ایران از NPT تحت تأثیر اسنپ‌بک می‌تواند مذاکرات آمریکا-ایران را بیشتر به بن‌بست بکشاند و به اسرائیل بهانه‌ای دهد تا ترامپ را برای حملات بیشتر به تأسیسات هسته‌ای ایران ترغیب کند. چنین حملاتی احتمالاً ایران را به ساخت تأسیسات مخفی و مقاوم و حتی تحقیقات در زمینه تسلیحات سوق خواهد داد.

به گفته وی: همچنین ایران می‌تواند مستقیماً علیه اروپا اقدام کند؛ از جمله توقف دیپلماسی هسته‌ای با تروئیکا، افزایش فشار بر زندانیان دوتابعیتی اروپایی و تعمیق روابط نظامی با روسیه.

گرانمایه معتقد است: استفاده از اسنپ‌بک به‌معنای از دست دادن آن است، اما پایان آن بدون جایگزین نیز خطرناک خواهد بود. بدون پیشرفت در مذاکرات، ممکن است محدودیت‌های شورای امنیت برای دهه‌ها از بین برود، چرا که اجماع مجدد در شورا بسیار دشوار است.

به گفته وی: گام بعدی برای تروئیکا، یافتن زمینه توافق برای تمدید است. این تمدید باید یک‌باره، محدود و با توافق همه طرف‌ها از جمله آمریکا باشد. مثلاً بریتانیا و فرانسه می‌توانند قطعنامه‌ای جدید برای تمدید بند اسنپ‌بک در شورای امنیت ارائه دهند. آنها می‌توانند به ایران یک سال مهلت بدهند تا در آن زمان مذاکرات با آمریکا از سر گرفته شود. برخی از سیاستمداران تندرو در داخل تروئیکا ممکن است مهلت کمتری بخواهند، اما با توجه به حمله اخیر به تأسیسات ایران و بحران غنی‌سازی، انتظار توافق فنی در زمان کوتاه واقع‌بینانه نیست.

پژوهشگر ارشد شورای روابط خارجی اروپا همچنین معتقد است: در ازای این تمدید، ایران باید اجازه بازگشت نظارت بین‌المللی بر برنامه‌اش را بدهد. البته به دلیل قانون جدید در ایران که نظارت آژانس را منوط به تأیید شورای عالی امنیت ملی کرده، این نظارت احتمالاً از ابتدا ممکن نخواهد بود. اروپا باید در مرحله اولیه، به گزینه‌های خلاقانه مانند مشارکت چین فکر کند. پکن می‌تواند با اعزام بازرسان خود به‌صورت موقت نقش را ایفا کند تا زمینه برای بازگشت آژانس فراهم شود.

وی می‌گوید: ایران احتمالاً از چنین راه معقولی برای جلوگیری از اسنپ‌بک استقبال خواهد کرد. چین نیز از این همکاری بهره‌مند خواهد شد: ارتقاء جایگاه جهانی‌اش، حفظ منافع انرژی و همکاری در زمینه عدم اشاعه.

 به اعتقاد وی: آمریکا و روسیه نیز باید برای تمدید اسنپ‌بک در شورای امنیت همکاری کنند. اروپا باید واشنگتن را قانع کند که این مسیر می‌تواند تنش نظامی را کاهش داده و فضای مذاکرات را باز کند. پکن و تهران هم باید مسئول جلب حمایت روسیه باشند. اگر مسکو مخالفت کند، به روابط ایران و روسیه لطمه خواهد زد که البته آن‌هم برای اروپا بی‌فایده نیست.

غریب آبادی در زمینه گفت‌و‌گو با طرف اروپایی گفته است ایران ممکن است به درخواست آمریکا برای مذاکرات، اندکی پس از دیدار با سه قدرت اروپایی در روز جمعه در استانبول پاسخ دهد. 

وی در این زمینه گفته است: «ما تفاهم کردیم که صبح جمعه در استانبول دیداری داشته باشیم و هم در مورد مباحث دیپلماتیک صحبت کنیم و هم در خصوص موضوع مکانیسم ماشه و مواضع خود را مطرح خواهیم کرد.».

هیات ایرانی در این مذاکرات شامل کاظم غریب آبادی، معاون حقوقی و مجید راونچی، معاون سیاسی وزیر امور خارجه ایران، و همچنین مدیران سیاسی بریتانیا، فرانسه و آلمان خواهد بود.

در این نشست درباره ایده‌های مدیریت مهلت مقرر برای برخی تحریم‌های هسته‌ای سازمان ملل علیه ایران بحث خواهد کرد که یا منقضی می‌شوند، یا «مکانیسم ماشه» خواهند داشت، یا ممکن است تمدید شوند.

غریب آبادی در این زمینه گفته است: «به نظر ما، بهترین راه‌حل برای جلوگیری از بازگشت تحریم‌ها، تمدید آنها نیست، بلکه از طریق دیپلماسی و مذاکرات است. اگر قرار باشد توافقی صورت گیرد، بازگشت تحریم‌ها ممکن است جلوگیری شود، باید جلوگیری شود.»

با این حال، معاون وزیر خارجه تصدیق کرده است که زمان برای رسیدن به توافق کوتاه است.

غریب‌آبادی همچنین گفت روز جمعه با اروپایی‌ها درباره این موضوع بحث خواهیم کرد تا ببینیم چگونه باید از بازگشت تحریم‌ها جلوگیری کنیم و چگونه باید از پیچیده‌تر شدن وضعیت جلوگیری کنیم. ممکن است آنها با ایده‌های جدیدی به میز مذاکره بیایند. ما نسبت به این موضوع باز هستیم. به حرف‌های آنها گوش خواهیم داد تا ببینیم ایده‌هایشان چیست و چگونه می‌توانیم توافق کنیم که وضعیت را بیشتر پیچیده نکنیم.

او گفت پس از مشورت اروپایی‌ها با مارکو روبیو، وزیر امور خارجه آمریکا هفته گذشته، وزیران خارجه سه کشور اروپایی (E۳) و کایا کالاس، نماینده عالی اتحادیه اروپا، با عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران تماس گرفتند تا پیشنهاد دیدار دهند.

غریب‌آبادی گفت: «آن‌ها علاقه خود را به مدیریت وضعیت نشان دادند. این مهم است و آنها پیشنهاد یک جلسه را دادند... بنابراین این نوع دیدار‌ها و تعاملات مهم هستند. بله، آنها مهلت تعیین کردند، اما همزمان، پس از چند روز، علاقه خود را به بحث درباره موضوع و یافتن راه‌حل‌هایی برای مدیریت بحران ناشی از بازگشت تحریم‌ها نشان دادند. به نظر من این مهم است.»

به گفته غریب‌آبادی، ایران برای مذاکرات جدید با آمریکا آمادگی دارد، اما معتقد است دو اصل باید مورد توافق قرار گیرد تا این مذاکرات موفقیت‌آمیز باشند: اول اینکه آمریکا باید توافق کند که در طول مذاکرات به ایران حمله نشود، و دوم اینکه هر دو طرف توافق کنند که یک توافق به نفع هر دو کشور خواهد بود.

غریب‌آبادی در جلسه‌ای در نمایندگی ایران در سازمان ملل متحد در نیویورک روز چهارشنبه اول مرداد به خبرنگاران گفت: «شما باید در زمانی وارد مذاکرات شوید که هر دو طرف مصمم به دستیابی به نتیجه مثبت باشند. در غیر این صورت، مذاکرات بسیار کوتاه خواهد بود.»

وی گفت: «ما معتقدیم که اگر قرار است به میز مذاکره بنشینید، برخی اصول باید رعایت شود. آمریکایی‌ها نباید از بستر مذاکرات برای تجاوز دیگری به ایران سوءاستفاده کنند.»

او افزود: «دوم، هر دو طرف باید بر روی یک راه‌حل «برد-برد» کار کنند.» وی تاکید کرد که مذاکرات نباید به عنوان تسلیم یک طرف، بلکه به عنوان یک مصالحه دیده شود، جایی که شما چیزی می‌دهید و چیزی دریافت می‌کنید.

غریب‌آبادی گفت: «راه‌حل برد-برد این است که آنها به برنامه هسته‌ای ایران اعتماد کنند. ما آماده‌ایم به حرف‌های آنها گوش دهیم و در مورد مجموعه‌ای از اقدامات مشخص در این زمینه توافق کنیم؛ و دوم، حقوق ایران تحت معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) باید محترم شمرده شود و تحریم‌ها لغو شوند. این یک راه‌حل برد-برد است.»

او گفت اگر آنها انتظار دارند که ایران از حقوق خود به عنوان عضو NPT چشم‌پوشی کند، «این قابل قبول نیست» و افزود که ایران این مسائل را جزو حاکمیت ملی خود می‌داند.

غریب‌آبادی گفت: «ما برای غنی‌سازی نجنگیده‌ایم. ما برای استقلال و حاکمیت خود جنگیده‌ایم.»

او همچنین گفت که سازمان انرژی اتمی ایران در حال حاضر در حال ارزیابی خسارات وارد شده به تاسیسات هسته‌ای ایران در اثر حملات هوایی اسرائیل و آمریکا در ماه گذشته است و به زودی گزارشی درباره این خسارات به مقامات ایرانی ارائه خواهد داد.

پیش از این نیز «سیدعباس عراقچی»، وزیر امور خارجه ایران روز یکشنبه درباره مذاکرات با طرف اروپایی گفته بود که «دستمان پر است» و حقوق خود را قوی‌تر از گذشته پیگیری می‌کنیم.

عراقچی و وزرای خارجه سه کشور اروپایی و کایا کالاس مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا پنجشنبه شب ۲۶ تیرماه کنفرانس تلفنی مشترکی داشتند. 

وزیر امور خارجه ایران در این خصوص روز جمعه ۲۷ تیرماه در شبکه ایکس نوشت: اگر اتحادیه اروپا و سه کشور اروپایی می‌خواهند نقشی ایفا کنند باید مسئولانه رفتار کرده و از سیاست فرسوده تهدید و فشار از جمله تهدید به اجرای سازوکار اسنپ‌بک که فاقد هرگونه مبنای اخلاقی و حقوقی برای آن هستند، دست بردارند.

۲۶ اردیبهشت‌ماه نیز استانبول میزبان پنجمین دور مذاکرات ایران و سه کشور اروپایی در سطح معاونان بود. چهار نشست قبلی نیز در نیویورک و ژنو (یک دور نیویورک و سه دور در ژنو) برگزار شد. ژنو یک دور هم در سطح وزرای خارجه در ۳۰ خردادماه و در میانه حملات رژیم صهیونیستی علیه ایران میزبان این مذاکرات بود.

برگزاری نشست سه جانبه ایران، روسیه و چین در تهران

از طرف دیگر نشست مشترک سه جانبه هیات‌های دیپلماتیک جمهوری اسلامی ایران، روسیه و چین، روز سه شنبه ۳۱ تیرماه به میزبانی وزارت امور خارجه ایران در خصوص تحولات مرتبط با موضوع هسته‌ای و قطعنامه ۲۲۳۱ برگزار شد.

در این نشست، نمایندگان سه کشور شرکت‌کننده در مورد آخرین وضعیت مذاکرات هسته‌ای و رفع تحریم‌های ظالمانه و موضوعات مرتبط با آنها به بحث و تبادل نظر پرداختند.

شرکت‌کنندگان بر اراده جدی دولت‌های متبوع خود جهت تداوم رایزنی‌های نزدیک برای هماهنگی مواضع و اقدامات تاکید و تفاهم کردند این نشست‌ها در سطوح مختلف بین سه کشور در هفته‌های آینده ادامه یابد.