چتر امنیتی آمریکا در خلیج فارس با حمله ایران کارکرد خود را از دست داد/ اتحاد ایران و اعراب علیه اسرائیل

ایران و کشور‌های شورای همکاری خلیج فارس در مهار اسرائیل منافع مشترکی دارند. اسرائیل اکنون به قدرتی نظامی مسلط و مهارنشده تبدیل شده که بر اساس دکترین جنگ پیش‌دستانه عمل می‌کند.

به گزارش سرویس بین الملل تابناک، موسسه بین المللی مطالعات استراتژیک در مقاله‌ای به بررسی روابط ایران و اعضای شورای همکاری خلیج فارس بعد از جنگ ۱۲ روزه رژیم صهیونیستی با ایران پرداخته که در ادامه آمده است.

ترجمه مقالات اتاق فکر‌های خارجی به معنای تایید محتوای آن از سوی تابناک نیست.

حمله ایران به پایگاه هوایی العُدید قطر در ژوئن ۲۰۲۵ روند کاهش تنش محتاطانه آن با کشور‌های شورای همکاری خلیج فارس (GCC) را مختل کرد. اکنون کشور‌های GCC باید با تهدید پایان آتش‌بس میان ایران و اسرائیل و پیامد‌های دخالت بیشتر ایالات متحده در جنگ با ایران مواجه شوند و درباره آن مذاکره کنند.

در تاریخ ۲۳ ژوئن ۲۰۲۵، ایران در پاسخ به حملات ایالات متحده به تأسیسات هسته‌ای‌اش، موجی از موشک‌های بالستیک را به سمت پایگاه هوایی العُدید در قطر ـ که مقر پیشرفته فرماندهی مرکزی آمریکا (CENTCOM) محسوب می‌شود ـ شلیک کرد. 

هرچند ایران تأکید داشت که این حمله صرفاً نیرو‌های آمریکایی را هدف قرار داده و نه قطر را، اما صحنه‌ی موشک‌های بالستیک رهگیری‌شده که آسمان شب دوحه را روشن کردند ـ و باعث شد غیرنظامیان در بحرین، کویت و قطر به پناهگاه بروند ـ تأثیر روانی عمیقی بر رهبران و مردم کشور‌های شورای همکاری خلیج فارس (GCC) گذاشت. 

این حمله، نقطه عطفی بی‌سابقه در روابط ایران با شورای همکاری بود، با وجود سال‌ها تلاش برای کاهش تنش به‌صورت محتاطانه. هرچند حوثی‌های منتسب به ایران در سپتامبر ۲۰۱۹ به تأسیسات نفتی عربستان سعودی با استفاده از موشک‌های کروز و پهپاد‌های بدون سرنشین حمله کرده بودند، اما آن حملات به‌صورت پنهانی انجام شد و از دید غیرنظامیان دور بود.

حمله ایران به العدید قطر موجب بروز نمایشی از وحدت میان کشور‌های شورای همکاری خلیج فارس (GCC) شد. قطر که غافلگیر شده بود و انتظار نداشت نخستین هدف حمله باشد، این اقدام را محکوم کرد. 

سخنگوی وزارت امور خارجه قطر، دکتر ماجد الأنصاری، اعلام کرد که این کشور «حق پاسخ مستقیم» را برای خود محفوظ می‌داند. در تماس تلفنی با امیر قطر، شیخ تمیم بن حمد آل ثانی، ولیعهد سعودی محمد بن سلمان تأکید کرد که پادشاهی عربستان «تمام توان خود را برای حمایت از قطر به‌کار گرفته است».

وزرای خارجه کشور‌های شورای همکاری، یک روز پس از حمله، نشستی اضطراری در دوحه برگزار کردند و ضمن محکوم کردن این اقدام، «همبستگی کامل» خود را با قطر اعلام کردند. 

با وجود سال‌ها شایعه درباره تنش میان ابوظبی و ریاض، مشاور دیپلماتیک امارات، دکتر انور قرقاش، در پستی در شبکه اجتماعی X (توییتر سابق) نوشت: «مهم‌ترین درس روز‌ها و ماه‌های گذشته این بود که وحدت شورای همکاری ضروری و منبع قدرت ماست»

برهم خوردن روند آشتی

کشور‌های شورای همکاری خلیج فارس از حمله ایران ناامید شدند، چرا که موضعی مخالف با تجاوز اسرائیل و ایالات متحده به ایران اتخاذ کرده بودند. هر شش کشور عضو GCC حمله غافلگیرانه اسرائیل به ایران را محکوم کرده و حملات آمریکا به تأسیسات هسته‌ای ایران را ـ با درجات مختلفی از شدت در لحن ـ نکوهش کرده بودند.

اسم البدیوی دبیرکل شورای همکاری خلیج فارس، اظهار داشت: «در زمانی که قطر و کشور‌های GCC به‌شدت حملات اسرائیل به خاک ایران را محکوم کرده‌اند و تمام تلاش خود را برای دستیابی به آتش‌بس و میانجی‌گری در حل بحران به‌کار گرفته‌اند، با حمله موشکی ایران غافلگیر می‌شوند.» این نکته‌ای بود که انور قرقاش نیز بر آن تأکید کرد.

در پاسخ به گمانه‌زنی‌ها مبنی بر اینکه قطر به‌طور ضمنی با حمله موافقت کرده تا ایران بتواند تنش را کاهش دهد، دکتر ماجد الأنصاری این فرضیه را رد کرد و گفت دولت او هرگز «مردم ما را در معرض خطر قرار نمی‌دهد ... فقط برای آنکه به یک نتیجه سیاسی برسد»

خشم قطر به‌ویژه به دلیل نقش فعالی که در مهار تنش‌ها میان ایالات متحده و ایران ایفا کرده بود، تشدید شد. تنها چند ساعت پیش از حمله، نخست‌وزیر پیشین قطر، شیخ حمد بن جاسم آل ثانی، در شبکه اجتماعی X به ایران هشدار داده بود که در دام اسرائیل نیفتد و وارد «درگیری نظامی با ایالات متحده» نشود. 
پس از حمله، نخست‌وزیر قطر، شیخ محمد بن عبدالرحمن آل ثانی، اعلام کرد که این اقدام «جای زخمی» در روابط با ایران بر جای گذاشته است. 

هرچند ایران آمریکا را از قصد خود برای هدف قرار دادن پایگاه مطلع کرده بود، اما قطر را از آن بی‌خبر گذاشت. 

کشور‌های شورای همکاری در سال‌های اخیر مسیر کاهش تنش با ایران را در پیش گرفته بودند، مسیری که با سیاست‌های ایالات متحده ـ شریک اصلی امنیتی آنها ـ متفاوت بود.

حمله سپتامبر ۲۰۱۹ به تأسیسات آرامکوی عربستان و واکنش کم‌رمق آمریکا به آن، آسیب‌پذیری عربستان در برابر تهدیدات ایران و بی‌اعتمادی به واشنگتن را آشکار کرد و سبب شد ریاض رویکردی کمتر تقابلی نسبت به ایران در پیش گیرد. 

در پی آن، عربستان وارد روندی چندساله برای عادی‌سازی روابط با تهران شد که سرانجام به توافقی میان دو کشور در پکن در مارس ۲۰۲۳ انجامید. 

به‌تدریج، همه کشور‌های عضو شورای همکاری به جز بحرین، روابط دیپلماتیک کامل با ایران را از سر گرفتند. روابط شورای همکاری با ایران بهبود یافت ـ از جمله با رایزنی‌های دیپلماتیک منظم و تماس‌های سطح بالا میان مقام‌های دفاعی ـ هرچند تنش میان ایران و آمریکا به‌دلیل شکست مذاکرات هسته‌ای در دوره ریاست‌جمهوری جو بایدن، حمایت ایران از روسیه در جنگ اوکراین، و افزایش تنش ایران و اسرائیل پس از حملات تحت رهبری حماس به اسرائیل در اکتبر ۲۰۲۳، تشدید شده بود.

از دیدگاه ایران، بازگشت به روابط عادی با همسایگان عرب خود موجب شکاف میان مواضع ایالات متحده و کشور‌های شورای همکاری خلیج فارس (GCC) در قبال ایران شده بود. 

بیشتر کشور‌های GCC اجازه استفاده از قلمرو و حریم هوایی خود برای انجام عملیات نظامی تهاجمی و بی‌دلیل علیه ایران را به آمریکا نداده بودند و در عملیات‌های تحت رهبری آمریکا علیه حوثی‌ها در دریای سرخ و یمن نیز مشارکت نکردند.

ایران همچنین توانسته بود روی کشور‌های GCC حساب کند تا در مذاکرات هسته‌ای با واشنگتن نقش تسهیل‌گر داشته باشند، پیام‌هایی را به دولت آمریکا منتقل کنند و برای جلوگیری یا کاهش تنش در منطقه، بر رئیس‌جمهور وقت، دونالد ترامپ، اعمال نفوذ کنند.

بازنگری در چارچوب روابط ایران و شورای همکاری خلیج فارس

هرچند حمله ایران به پایگاه العُدید فرصتی برای واکنش حساب‌شده به حملات آمریکا فراهم کرد و سپس زمینه کاهش تنش را ایجاد نمود، این رویداد همچنین برای کشور‌های شورای همکاری خلیج فارس آشکار ساخت که تضمین‌های امنیتی‌شان – به‌ویژه تعهد به عدم استفاده از خاک خود برای حمله بی‌دلیل آمریکا به ایران – تا چه اندازه تأثیر محدودی بر رفتار ایران دارد.

ایران پیشتر هشدار داده بود که در صورت حمله، نه تنها به آمریکا پاسخ خواهد داد، بلکه پایگاه‌های نظامی آمریکا در منطقه را نیز هدف قرار خواهد داد. بنابراین، ابراز تأسف رئیس‌جمهور ایران، مسعود پزشکیان، درباره حمله به العُدید – که به‌احتمال زیاد توسط سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و نه نهاد‌های غیرنظامی برنامه‌ریزی شده بود – ممکن است برای رفع نگرانی‌های کشور‌های GCC کافی نباشد.

همان‌طور که دکتر انور قرقاش نیز عنوان کرد، تهران باید اعتماد را با همسایگان خلیج فارس خود بازسازی کند.

مرحله بعدی روابط ایران و شورای همکاری خلیج فارس (GCC) ناگزیر باید با در نظر گرفتن تغییرات عمیق و گسترده‌ای که در ساختار امنیتی منطقه رخ داده است، شکل بگیرد.

ایران از اکتبر ۲۰۲۳ بخش زیادی از نفوذ منطقه‌ای، توان موشکی بالستیک و برنامه هسته‌ای خود را از دست داده است. با این حال، همچنان توانایی تهدید همسایگان خلیج فارس یا بستن تنگه هرمز به روی کشتیرانی را حفظ کرده است، چرا که ذخایر موشک‌های کوتاه‌برد، پهپاد‌ها و توانمندی‌های دریایی‌اش دست‌نخورده باقی مانده‌اند.

گرچه چین نقشی کلیدی در پیشبرد توافق دیپلماتیک مارس ۲۰۲۳ میان عربستان سعودی و ایران ایفا کرد، اما تمایل محدود پکن به پذیرش ریسک در خاورمیانه نشان می‌دهد که در شرایط تداوم تنش، احتمالاً در حاشیه خواهد ماند – دست‌کم تا زمانی که جریان واردات نفت آن از منطقه مختل نشده باشد.

در گذشته، حضور آمریکا در منطقه خلیج فارس به‌عنوان عاملی بازدارنده و سپری محافظ در برابر درگیری با ایران تلقی می‌شد؛ اما اکنون کشور‌های شورای همکاری خلیج فارس (GCC) باید با این واقعیت روبه‌رو شوند که این حضور بیش از آنکه مانع حمله شود، ممکن است ایران را به انجام اقدامات تلافی‌جویانه تحریک کند. 

علی‌رغم درخواست‌های مکرر کشور‌های GCC، دونالد ترامپ در هماهنگی با اسرائیل مستقیماً به تأسیسات هسته‌ای ایران حمله کرد. 

پس از اعلام آتش‌بس، ترامپ تمایل خود را برای ازسرگیری درگیری مستقیم در صورت آغاز مجدد غنی‌سازی اورانیوم توسط ایران اعلام کرده است. 
در چنین شرایطی، کشور‌های GCC ممکن است نتوانند تعهدی قوی‌تر از ایران برای عدم حمله به پایگاه‌های آمریکایی در خاک خود کسب کنند، مادامی که گزینه حمله نظامی آمریکا به ایران همچنان روی میز باشد.

در همین حال، ایران و کشور‌های GCC در مهار اسرائیل منافع مشترکی دارند. اسرائیل اکنون به قدرتی نظامی مسلط و مهارنشده تبدیل شده که بر اساس دکترین جنگ پیش‌دستانه عمل می‌کند. 

گرچه کشور‌های GCC بعید است بتوانند با توان نظامی اسرائیل رقابت کنند ـ به‌ویژه با توجه به سیاست ایالات متحده در حفظ برتری کیفی نظامی اسرائیل ـ، اما همچنان می‌توانند با استفاده از نفوذ خود، مخالفت‌های منطقه‌ای و جهانی با سیاست‌های اسرائیل را بسیج کنند.

نقش پیشرو عربستان سعودی در «ائتلاف جهانی برای اجرای راه‌حل دو کشوری» این کشور را در مسیر برخورد دیپلماتیک با اسرائیل قرار داده است. هرچند تضعیف ایران ممکن است در کوتاه‌مدت به نفع امنیت کشور‌های GCC باشد، اما آنها به‌طور سنتی همواره تلاش کرده‌اند مانع از سلطه یک‌جانبه هر قدرتی – چه ایران، چه ترکیه و چه اسرائیل – بر منطقه شوند.

از آنجایی که ایران همچنان مصمم به بازسازی برنامه‌های هسته‌ای و موشکی خود است و اسرائیل نیز در تلاش برای جلوگیری از این امر باقی مانده، فروپاشی آتش‌بس شکننده و بازگشت به درگیری‌های مستقیم یک احتمال واقعی محسوب می‌شود. 

اگر واشنگتن بار دیگر تصمیم به مداخله بگیرد، کشور‌های شورای همکاری خلیج فارس ممکن است بار دیگر در تیررس ایران قرار گیرند.