کلیات
به منازعات و کشمکشهای سیاسی اجتماعی که در نتیجه ی کمبود آب بوجود می آید، بحران آب گویند. همچنین در ایجاد بحران آب عواملی همچون رشد فزاینده جمعیت، گسترش صنایع و نیاز آب برای تأمین غذا و بهداشت و خشکسالی موثر هستند.
چشم انداز آب در ایران
رشد سریع جمعیت مهم ترین عامل کاهش سرانه آب تجدید شونده کشور در طول دهه های گذشته بوده است. با هر نرخ از رشد جمعیت پیش بینی شده توسط سازمان ملل متحد کشورمان تا سال ۲۰۵۰ جزء ۲۰ کشور پرجمعیت جهان خواهد بود. بر این اساس میزان سرانه آب تجدیدپذیر کشور نیز از ۱۳۲ میلیارد متر مکعب در سال ۱۳۸۵ تقلیل چشمگیری یافته و در صورت ادامه این روند وضعیت در آینده به مراتب بدتر خواهد شد.
در حالی که ایران در ناحیه خشک جهانی قرار دارد و متوسط بارش آن ۲۵۰ میلی متر است و ۲۵ درصد خاک ایران در مناطق فراخشک، ۴۰ درصد در مناطق خشک و ۲۵ درصد در مناطق غیر خشک قرار دارند مصرف زیاد، عدم تقارن بارندگی ها در کشور، رشد جمعیت و توسعه ناهمگون و ناپایدار در بخش های مختلف از جمله دلایل اصلی برای بروز بحران ها و چالش های بخش در ایران آب است.
بانک جهانی در گزارش سال ۲۰۰۷ خود با تأکید بر اینکه کاهش سالانه منابع داخلی آب شیرین در ایران ۳/۶ برابر استانداردها و شاخص های جهانی است، اعلام کرد که کشاورزی عامل ۹۱ درصد کاهش سالانه منابع آب شیرین در ایران است.
همچنین طبق این گزارش کاهش سالانه منابع داخلی آب شیرین طی سالهای ۱۹۸۷ تا ۲۰۰۲ میلادی در جهان ۹ درصد بوده است و این رقم در کشور ما ۷/۵۶ درصد و معادل ۹/۷۲ میلیارد متر مکعب بوده است. این کاهش سالانه منابع داخلی آب شیرین در ایران طی مدت یاد شده ۶/۸ برابر انگلیس، ۳/۳ برابر آمریکا و ۷/۲ برابر ژاپن بوده است. بر اساس این برآوردها طی این مدت، کاهش سالانه آب شیرین ایران حدود ۵/۵ برابر کشورهای فقیر و ۹/۸ برابر کشورهای با درآمد متوسط بوده است.
در مجموع، منابع آبی کشور برابر ۱۳۰ میلیارد متر مکعب گزارش شده است. ۸۵ میلیارد متر مکعب آن آب های سطحی، ۷ میلیارد متر مکعب آن چشمه های پراکنده، ۳۹ میلیارد متر مکعب منابع آب های زیرزمینی آبرفتی و آهکی می باشد
متوسط بارندگی سالیانه در ایران ۲۸۹ میلیمتر، یعنی حدود یک چهارم متوسط باران سالانه ی کره زمین است. حجم متوسط باران سالیانه حدود ۴۰۰ متر مکعب و صورت تقریبی به میزان یک هزارم حجم باران سالیانه ی دنیا است. از حجم ۴۰۰ میلیارد متر مکعب آب تولیدی در سطح کشور، ۲۷۴ میلیارد متر مکعب یعنی بیش از ۶۸ درصد آن تبخیر می شود.
حجم آب های رودخانه های مرزی ورودی به کشور حدود ۱۰ میلیارد مترمکعب و رودخانه های خروجی ۶ میلیارد متر مکعب است. ۸۵ میلیارد مترمکعب حجم آب قابل استحصال از جریان آب سطحی کشور و ۳۵ میلیارد مترمکعب حجم آب قابل استحصال از منابع آب های زیرزمینی برآورد گریده است. در مجموع میزان متوسط ذخایر آبی قابل استحصال شامل آب های سطحی، آب های زیرزمینی و چشمه های پراکنده ۱۳۰ میلیارد مترمکعب است.
کتاب های نوشته شده پیرامون بحران آب
کتاب آب امنیت و خاورمیانه، گزارشی است از موسسه مطالعات استراتژیک لندن که توسط ایزدی در سال ۱۳۷۳ ترجمه گردیدهاست. این کتاب ضمن بر شمردن عوامل ایجاد بحران آب در خاورمیانه به بررسی بعد امنیتی بحران آب در خاورمیانه میپردازد.
کتاب بحران آب در خاورمیانه یکی دیگر از کتابهای مهمی است که توسط نهازی در سال ۱۳۷۸ منتشر گردیده است. این کتاب نیز ضمن بررسی تخصصی منابع و مسائل آب و ذکر محدودیتها و مشکلات پیش روی نیاز مردم کشورهای خاورمیانه، ضمن ذکر علل و عوامل تهدیدکنندهی منابع آبهای ایران سعی بر تشریح جوانب مشکلات دارد.
کتاب ابعاد سیاسی-امنیتی بحران آب در خاورمیانه عربی و آینده مذاکرات صلح اعراب و اسرائیل نوشته ی فغانی (۱۳۷۸) یکی از مفصلترین پژوهشهایی است که به بحران آب از بعد سیاست و امنیت نگریسته است. اگرچه در این کتاب بیشتر مسائل و اختلافات کشورهای عربی و اسرائیل حول محور آب مورد بررسی قرار گرفته است، ولی توجه به نتیجه گیریهای این کتاب ضروری به نظر میرسد. فغانی در نتیجه گیری خود می آورد که مشکلات آب خاورمیانه بسیار جدی است. او در کتاب خود مجموعه علل و عواملی را در ایجاد بحران آب دخیل میداند که عبارتند از عدم شناخت درست و به موقع نقش آب به عنوان عنصری حیاتی و بی جایگزین، استحصال بیرویه و مصرف بیش از حد آبهای موجود، ضعف و سوء مدیریت دولت ها به ویژه در زمینه تنظیم و اجرای یک برنامه ملی جامع جهت کاهش مصرف آب، ناتوانی مسئولین در زمینه سیاست مناسب قیمت گذاری، ضعف سیستم های جمع آوری، ذخیره سازی و بازیافت آب، همچنین مصرف بخش قابل توجهی از آبهای تجدیدناپذیر منطقه در ازای اتخاذ سیاست های پرستیژی در زمینه خود اتکایی غذایی علی رغم عایدات ناچیز اقتصادی، عدم بهرهگیری شایسته از نیروها و سازمان های غیر دولتی، افزایش بی رویه جمعیت و... .
فعانی همچنین در پایان کتاب خود می آورد بحران آب و مشکلات ناشی از آن ضمن اینکه میتوانند منبع تولید خشونت و تنازع باشند، در عین حال قادرند بستر مناسبی برای توسعه همکاریها و به تبع آن رفع سایر مشکلات هم باشند.
عوامل موثر بر کمبود آب
کاهش منابع آبی در جهان علل و عوامل عدیدهای دارد که در ادامه به صورت کلی به نقش اصلیترین عوامل موثر بر کمبود آب اشاره میشود:
1-انسانها: انسان ها و عوامل طبیعی تأثیر عمیقی بر چرخه و بحران آب دارند. انسانها بر فرآیند کاهش آب و آلودگی بیشتر آن تأثیر شدیدتری میگذارند. نیاز به آب برای مصارف کشاورزی تولید انرژی، تولیدات صنعتی و مصارف شهری، به سرعت در حال افزایش است. امروزه رشد روزافزون جمعیت جهان و افزایش مصرف آب، قطع بیرویه درختان جنگلها، رشد شهرسازی و افزایش صنایع آلوده کننده آب شیوههای نامناسب و غیر اصولی کشاورزی احداث سدهای مخزنی و ایجاد دریاچه های مصنوعی از عوامل نابودی چرخه منظم آب در سطح جهان به شمار میآیند که در نهایت همه آنها نوعی تهدید برای جامعه بشری محسوب می شوند.
2-کشاورزی: بخش کشاورزی و صنعتی از مهمترین بخشهای مصرف آب است. در خاورمیانه بیش از 70%منابع آب به بخش کشاورزی اختصاص داده شدهاست. در حالی که اکثر کشورهای واقع در خاورمیانه دچار کمبود آب هستند و در منطقه گرم و کم آب قرار گرفتهاند که میزان بارندگی بسیار پایین و گاهی در حد صفر دارند.
3-مصرف خانگی: بنابر اعلام سازمان بهداشت جهانی، حداقل مصرف آب خانگی 100لیتر به ازای هر نفر در روز است. اما این میانگین در میان خانوارها رعایت نمیشود. پس میتوان گفت عامل مهم دیگری که سبب رشد مصرف آب گردیده نیاز و اقتضای بهداشت عمومی است. با پیشرفتهایی که از نظر بهداشت در بسیاری از کشورها دیده میشود مصرف آب روزانه هر فر سیر صعودی طی مینماید. امروزه مسائلی نظیر رشد جمعیت، ارتقای سطح زندگی و بهداشت، گسترش شهرنشینی، گسترش صنایع، کشاورزی و... افزایش مصرف آب را موجب گردیده است به طوری که مصرف آب نسبت به اوایل قرن 20 هفده برابر و نسبت به 3 قرن قبل 45 برابر شده است.
حجت میان آبادین در نشست تخصصی بررسی چالش آب در ایران به بررسی چالشهای هیدروپلیتیک و دیپلماسی آب ایران پرداخت.
کد خبر: ۱۲۱۶۷۸۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۳۰
استاندار تهران با تاکید بر ضرورت صرفه جویی آب از سوی شهروندان، گفت: به واسطه عدم بارش باران و برف در ماههای گذشته، متاسفانه منابع آبی در سطح قابل قبولی نیست و اکنون در شرایط مناسبی قرار نداریم.
کد خبر: ۱۲۱۵۱۳۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۲۱
مرکز مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران در گزارشی درباره وضعیت منابع آب نوشت که ایران هم از نظر سرانه آب تجدیدپذیر و هم از نظر میزان برداشت نسبت به آب تجدیدپذیر وارد مرحله تنش آبی شده است. با توجه به برآوردهای این مرکز، شرایط بحرانیتر هم میشود.
کد خبر: ۱۱۸۶۹۷۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۵/۱۷
بر اساس اخبار رسمی منتشر شده توسط وزارت نیرو، منابع آب سد دوستی، که بخش قابل توجهی از آب شرب شهر مشهد را تأمین میکند، به شدت کاهش یافته و به کمتر از ۱۰ درصد رسیده است؛ وضعیتی خطرناک که بیم آن میرود در هفتههای آینده، شهر بزرگ مشهد را در یک شرایط بحرانی و غیرقابل تصور قرار دهد.
کد خبر: ۱۱۸۱۸۵۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۴/۱۴
تغییر اقلیم، سوء مدیریت و عدم اجرای بهنگام پروژههای انتقال آب را باید از جمله عوامل کلیدی دانست که ظرف چند سال گذشته به تشدید بحران آب در مناطق شرقی استان سیستان و بلوچستان و شهرستانهایی مانند سراوان، مهرستان و سیب سوران کمک کرده است؛ روندی نامطلوب که از قرار معلوم مورد توجه دولتمردان قرار گرفته و برنامههای آبرسانی ویژهای در این منطقه از کشور وارد فاز اجرا شده است.
کد خبر: ۱۱۸۰۲۵۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۴/۰۲
روزنامه گاردین در گزارشی که به تازگی منتشر کرده است درباره مشکلی که اکثر کشورها باید با آن دست و پنجه نرم کنند هشدار داد.
کد خبر: ۱۱۷۹۲۶۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۳/۲۵
گزارشهای آماری شرکت مدیریت منابع آب ایران نشان میدهد، وابستگی مصارف به منابع آب زیر زمینی در استان کرمان به بیش از ۹۳ درصد رسیده است؛ وضعیت به شدت ترسناکی که حالا یکی از نمایندگان مردم این استان در مجلس شورای اسلامی، اظهارات تأمل برانگیز بیشتری در این رابطه در اختیار رسانه ها قرار داده و از احتمال جیره بندی آب در این استان در تابستان سال جاری خبر داده است.
کد خبر: ۱۱۷۸۰۳۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۳/۱۶
اطلاعات میگویند حدود نیمی از ۶۰۰ آبخوانهای آب زیرزمینی دشتهای کشور در آستانه خشک شدن قرار دارند.
کد خبر: ۱۱۶۸۶۸۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۱/۰۲
یک رسانه عراقی از محتوای سمینار ویژه بحران آب در نجف اشرف با حضور نماینده ایران در آن خبر داد.
کد خبر: ۱۱۶۶۵۹۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۱۲/۱۴
این روزها وارد سومین سال خشکسالی پیاپی در ایران شدهایم و مدام زنگ خطر کمبود آب به صدا میآید چراکه آب سدها به شدت کاهش یافته و بارندگیها کاهش ۹۰ درصدی داشتهاند. در کنار تمام این موارد، مصرف نادرست آب در کشاورزی، مصرف زیاد آب شهری و... نیز بر بحران کمآبی تاثیرگذار است که نیاز به مدیریت، آموزش و فرهنگسازی دارد.
کد خبر: ۱۱۴۸۵۵۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۸/۱۲
یک عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی گفت: باید برای تامین آب شرب استفاده حداکثری از حداقل منابع آبی موجود در سطح کشور در دستور کار قرار گیرد و از روش های علمی تر و موثرتر برای مواجهه با چالش کم آبی استفاده شود.
کد خبر: ۱۱۴۷۶۹۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۸/۰۷
مشکل کم آبی ربطی به استخر خانه ها و حتی مصرف کارخانه ها ندارد؛ جلوی اسراف در آب کشاورزی را بگیرید
کد خبر: ۱۱۳۸۱۱۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۶/۱۰
بحران آب و خشکسالی یکی از مسائل بسیار مهمی است که جهان هستی ما را تحت و شعاع خود قرار داده است.
کد خبر: ۱۱۳۰۱۰۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۴/۲۵
هفتمین جلسه «شورای هماهنگی مراکز تحقیقاتی و پژوهشی – راهبردی» صبح امروز با موضوع بررسی ابعاد بحران آب و ارائه راهبردها و راهکارهای کاربردی در این زمینه با حضور روسای مراکز تحقیقاتی و راهبردی در کشور در مرکز بررسیهای استراتژیک ریاست جمهوری برگزار شد.
کد خبر: ۱۱۲۹۸۹۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۴/۲۳
«ایرج مسجدی» سفیر ایران در عراق با اشاره به بحران فراگیر خشکسالی در منطقه در واکنش به متهم کردن ایران در قبال کم شدن سطح آب رودهای مشترک گفت که فقط ۷ درصد آب عراق از ایران میآید و ۹۳ درصد از کشورهای دیگر مثل ترکیه وارد عراق میشود.
کد خبر: ۱۱۱۶۶۰۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۲/۱۱
یک عضو کمیسیون عمران مجلس شورای اسلامی با اشاره به وضعیت منابع آبی موجود در کشور و میزان بارش ها در فصل بهار، تاکید کرد که برای پیشگیری از بحران در فصل گرما صرفه جویی و مدیریت صحیح مصرف باید در اولویت مردم و مسئولان قرار گیرد.
کد خبر: ۱۱۱۵۵۲۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۲/۰۵
نماینده شهرکرد با ارائه توضیحاتی درباره وضعیت دو پروژه انتقال آب بن-بروجن و تونل گلاب ۲ گفت که عده ای به دنبال برهم زدن وحدت بین مردم دو استان اصفهان و چهارمحال و بختیاری هستند حال اینکه وحدت بین مردم مثال زدنی بوده و برهم نمی خورد.
کد خبر: ۱۱۱۴۴۶۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۱/۲۹
استاد مرکز تحقیقات علوم زمین آلمان گفت: «وضعیت اسفناک امروزِ زاینده رود، دریاچه ارومیه و غیره، نتیجه یک برنامهی محفلی و دوستانه بوده است.»
کد خبر: ۱۰۹۴۷۲۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۱۰/۰۲
بعید است به این زودیها خشکسالی از کشورهای خاورمیانه رخت ببندد و باید توجه داشت که کشورها باید برای مدیریت کمبود آب سه راهبرد را در پیش بگیرند.
کد خبر: ۱۰۹۰۵۱۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۹/۰۹
یک تحلیلگر مسائل سیاسی کشور درباره ریشه های بحران آب در کشور گفت: مسیری که در چند دهه گذشته طی شده، اکنون شرایطی را بوجود آورده که بازگشت به نقطه آغاز را بسیار پرهزینه خواهد کرد.
کد خبر: ۱۰۹۰۱۴۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۹/۰۷