بیماری مزمن به دریاچه ارومیه بازگشت/ امکان احیای دوباره وجود ندارد!

درست یک سال پیش، صدایی از سازمان محیط زیست به گوش می‌رسید. صدای رئیس وقت سازمان بود که می گفت: «وضعیت دریاچه مناسب است.» اما این جمله، مانند سرابی زودگذر بود.

به گزارش سرویس اجتماعی تابناک، بعد از اظهارات رئیس سابق محیط زیست در خرداد سال گذشته، خیلی زود، در همایشی دیگر، کارشناسان، حالِ خوبِ دریاچه را «توهم» خواندند و حالا، آمارها حکایت از حرکت دوباره به سمت خشکیِ دوبارۀ این زیست‌بومِ گران‌قدر دارند.

محمدحسین حسن‌زاده، مدیرکل حفاظت از محیط زیست آذربایجان شرقی، در اواخر اردیبهشت، عددها را فاش کرد: تراز آب، ۳۳ سانتیمتر پایین‌تر از سال گذشته، وسعت دریاچه، ۶۴۵ کیلومتر مربع کوچک‌تر، و حجم آب، ۱.۵۷ میلیارد مترمکعب؛ رقمی که در برابر متوسط درازمدت، همچون قطره‌ای در برابر دریاست. دریاچه‌ای که روزی میزبان پرندگان مهاجر و گردشگرانِ مشتاق بود، امروز با پوستۀ نمکی و خشکیِ گسترده، چشم‌ها را می‌سوزاند.

پاییزِ بحرانی

احمد قندهاری، رئیس حوضۀ آبریز دریاچه ارومیه، از خشکسالیِ کم‌سابقه می‌گوید. سدهای بوکان و مهاباد، که روزی جانِ زمین‌های خشکیده را زنده می‌کردند، امروز خود تشنه‌اند. او هشدار می‌دهد: «باید برنامه‌های سازگاری با کم‌آبی را جدی بگیریم.» اما آیا این هشدارها به گوش می‌رسد؟

لاهیجان‌زاده، معاون محیط زیست دریایی، با بیانی تلخ، از کاهش ۱.۸ میلیارد مترمکعبی آب دریاچه خبر می‌دهد. بارش‌ها ۲۸ درصد کمتر شده‌اند و حقابۀ دریاچه، به‌شدت کاهش یافته. او پیش‌بینی می‌کند: «وضعیت تا آبان، بحرانی‌تر خواهد شد.»

دریاچۀ ارومیه، این روزها قصۀ غم‌انگیزِ بی‌آبی را روایت می‌کند؛ قصه‌ای که شاید اگر گوش‌های شنوا آن را بشنوند، هنوز هم بتوان امیدی به بازگشتِ آب داشت. اما تا آن روز، نمک‌زارهای سفید، یادآورِ روزهای زنده‌بودنِ دریاچه خواهند بود.

رقص مرگبار تبخیر و نمک

تراز آب دریاچه اکنون به ۱۲۷۰.۲۶ متر از سطح دریا رسیده؛ ۳۳ سانتیمتر پایین‌تر از سال گذشته. وسعت آن به ۱۲۴۱ کیلومتر مربع کاهش یافته، گویی دریاچه هر روز در نمک‌های خود فرو می‌رود. حجم آب به ۱.۵۷ میلیارد مترمکعب رسیده که نسبت به متوسط درازمدت، فاجعه بار است. این اعداد خشک و بی روح، فریاد خاموش طبیعت هستند.

دریاچه ارومیه امروز به نمادی از طبیعت در تقابل با بی تدبیری بدل شده است. آیا کسی صدای فریاد این نگین در حال مرگ را می شنود؟ یا اینکه نسل های آینده فقط داستان دریاچه ای را خواهند شنید که روزی زیبا و زنده بود.

احیای کامل، هرگز

کارشناسان معتقدند احیای کامل دریاچه ارومیه به حیات پایدار امکانپذیر است، اما به شرط تحقق چند شرط اساسی:
تعهد جدی دولت و مردم به کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی (حدود ۴۰٪ از آب منطقه صرف کشاورزی ناکارآمد می شود).
انتقال آب پایدار از حوضه های مجاور (مانند رودخانه ارس) و جلوگیری از احداث سدهای جدید.
احیای زیست بوم طبیعی با کاشت گیاهان مقاوم به شوری و احیای پوشش گیاهی اطراف.
مقابله با تغییرات اقلیمی و افزایش بارشها در بلندمدت.
در نهایت این که در صورت اجرای این راهکارها، دریاچه ارومیه می تواند تا حد زیادی احیا شود، اما به حالت اولیه (پیش از ۱۹۹۰) بازنخواهد گشت. تجربه دریاچه های مشابه (مانند دریاچه «آرال») نشان میدهد بازگشت کامل اکوسیستم تقریباً غیرممکن است، اما تثبیت شرایط کنونی و بهبود نسبی امکانپذیر است. البته به خیلی چیزها بستگی دارد.