کلیات
محیط زیست عبارت است ترکیبی از دانش‌های متفاوت در علم است که شامل مجموعه‌ای از عوامل زیستی و محیطی در قالب محیط زیست و غیر زیستی (فیزیکی، شیمیایی) است که بر زندگی یک فرد یا گونه تأثیر می‌گذارد و از آن تأثیر می‌پذیرد. امروزه این تعریف غالباً به انسان و فعالیت‌های او مرتبط می‌شود و می‌توان محیط زیست را مجموعه‌ای از عوامل طبیعی کرهٔ زمین، همچون هوا، آب، اتمسفر، صخره، گیاهان و غیره، که انسان را احاطه می‌کنند خلاصه کرد.
تفاوت محیط زیست و طبیعت
تفاوت محیط زیست با طبیعت در این است که تعریف طبیعت شامل مجموعه عوامل طبیعی، زیستی و غیر زیستی می‌شود که منحصراً در نظر گرفته می‌شوند، در حالی که عبارت محیط زیست با توجه به برهم‌کنش‌های میان انسان و طبیعت و از دیدگاه بشر توصیف می‌شود.
عوامل مؤثر در ایجاد محیط زیست
تنوع آب و هوایی و تنوع شرایط اقلیمی، نوع خاک، اختلاف ارتفاع و نا همواری‌ها از جمله عواملی هستند که منجر به ایجاد محیط زیست می شوند.
زیستگاه‌های جهان
سطح کرهٔ زمین به‌طور کلی به ۴ بخش تقسیم می‌شود که عبارت‌اند از سنگ‌کره (لیتوسفر)، آب‌کره (هیدروسفر)، هواکره (اتمسفر) و بیوسفر. بعضی از دانشمندان یخ‌کره را نیز جزء این تقسیم‌بندی می‌دانند. هر کدام این بخش‌ها شامل اکوسیستم‌هایی گوناگون هستند که به‌طور کلی محیط زیست را تشکیل می‌دهند.
خاک
مهمترین آثار فعالیت‌های انسان بر خاک عبارت اند از: مسمومیت و فرسایش که موجب تخریب و کاهش توان زمین‌های زراعی می‌شوند. به‌طور کلی فرسایش خاک پدیده‌ای طبیعی است که به وسیلهٔ عواملی، چون باد، رواناب‌های سطحی و تغییرات دما انجام می‌گیرد. با این حال، فعالیت‌های انسان از جمله زراعت مفرط، آبیاری زمین‌های زراعی، محصولات تک‌کشتی، چریدن بیش از حد دام‌ها در مراتع، جنگل‌زدایی و بیابان‌زایی باعث از بین رفتن تعادل موجود میان روند تخریب و ایجاد خاک، و در نهایت آلودگی آن می‌شوند.
مسمومیت خاک می‌تواند در اثر افزایش نمک‌های خاک توسط ماشین‌آلات کشاورزی یا آلودگی مستقیم آن توسط افراد یا کارخانه‌ها به ایجاد شود. در این صورت خاک ناحاصلخیز و حتی سمی برای برخی گیاهان می‌شود.
آب
طبق سازمان همکاری اقتصادی و توسعه، مهمترین تأثیرات فعالیت‌های انسان بر روی آب‌ها در سه مورد خلاصه می‌شود: مصرف بیش از حد آب و از بین رفتن منابع آب و آلودگی آب‌های سطحی و زیرزمینی.
امروزه تأمین آب شیرین برای بعضی کشور‌ها یک بحران جدی محسوب می‌شود. بر اساس گزارش‌های این سازمان در سال ۲۰۰۱، در صورت عدم اقدامات مناسب، در سال ۲۰۳۰، ۳٫۹ میلیون نفر دچار این بحران خواهند شد. قابل توجه‌است که این بحران خود با روند کنونی افزایش جمعیت اوج نیز خواهد گرفت.
گرم شدن زمین نیز در از بین رفتن منابع آب به خصوص در مناطقی، چون آسیای مرکزی، آفریقای شمالی و دشت‌های بزرگ ایالات متحده نقش می‌دارد.
کیفیت آب‌ها نیز بحران دیگری است که برخی کشور‌ها در پیش رو دارند. میزان آلودگی برخی آب‌ها و روند افزایش آن در بسیاری از نقاط کرهٔ زمین بسیار نگران‌کننده می‌باشد. آب‌های سفره‌های زیرزمینی و رود‌ها و دریاچه‌ها منابع مهم تأمین آب شیرین هستند که مستقیماً در معرض آلودگی توسط فعالیت‌های انسان قرار دارند. آلودگی دریا‌ها نیز علاوه بر دخالت مستقیم انسان، تحت تأثیر آلودگی آب‌های شیرین و چرخهٔ آب می‌باشد.
علل آلودگی آب‌ها ممکن است فیزیکی یا شیمیایی باشند:
آلودگی فیزیکی همچون آلودگی گرمایی (مصرف آب برای خنک کردن دستگاه‌های صنعتی که موجب افزایش دمای آب و در نهایت از بین رفتن برخی گونه‌های گیاهی یا جانوری می‌شود) یا رادیواکتیو (در اثر حوادث هسته‌ای).
آلودگی‌های شیمیایی بسیار گوناگون می‌باشند و می‌توانند در اثر ورود مواد شیمیایی حاصل از کارخانه‌ها، کشاورزی یا فاضلاب‌های شهری به درون آب باشد. مصرف مواد شیمیایی ضد آفت در کشاورزی از علل مهم آلودگی آب‌های زیرزمینی یا سطحی است که مستقیماً موجب مرگ بسیاری از گونه‌ها می‌شود. همچنین، مصرف کود‌های نیتراتدار و فسفاتدار موجب افزایش این عناصر در آب‌ها می‌شود. در نتیجه، باکتری‌ها و جلبک‌های سطح آب که از این مواد تغذیه می‌کنند به سرعت رشد می‌کنند و زیاد می‌شوند و موجب کمبود اکسیژن محلول در آب و در نتیجه مرگ اغلب گونه‌های ساکن زیر آب می‌شوند.
آلودگی توسط فلزات سنگین، چون جیوه، آرسنیک، سرب و روی نیز که حاصل از فعالیت کارخانه‌هاست طی زنجیره‌های غذایی انباشته می‌شود و جان بسیاری از جانوران و نیز انسان را تهدید می‌کند.
آلودگی آب‌ها همچنین موجب بارش‌های اسیدی می‌گردد که برای محیط زیست سمی می‌باشند. آلودگی توسط هیدروکربن‌ها (همچون نفت)، پلی‌کلروبی‌فنیل‌ها (که سمی و سرطان‌زا هستند) و سایر مواد شیمیایی، چون انواع داروها، مواد شوینده… نیز مثال‌های دیگری از آلودگی شیمیایی آب‌ها هستند.
هوا
آلودگی هوا عبارت است از ورود مستقیم یا غیر مستقیم هر عنصری توسط انسان یا عامل طبیعی که احتمال ایجاد اثرات نامطلوب بر سلامتی انسان و محیط زیست را داشته باشد. انواع آلودگی‌های هوا عبارت‌اند از:
گاز‌های شیمیایی سمی که غالباً حاصل واکنش‌های سوختن هستند.
اوزون، که وجودش در لایه‌های پایینی هواکره تأثیرات خطرناکی بر سلامتی جانداران دارد.
گاز‌های حاصل از سوختن، چون دی‌اکسید گوگرد، اکسید‌های ازت، مونوکسید کربن، سولفید هیدروژن و بعضی گاز‌های گلخانه‌ای.
گرد و غبار و ذرات معلق در هوا
گاز‌های گلخانه‌ای همچون دی‌اکسید کربن، متان و فلوئوروکربنها.
فلزات سنگین همچون آرسنیک، سرب، روی، مس، کروم، جیوه و کادمیوم که در اثر فعالیت‌های صنعتی وارد هوا می‌شوند.
گاز‌های شیمیایی سمی که غالباً حاصل واکنش‌های سوختن هستند.
اوزون، که وجودش در لایه‌های پایینی هواکره تأثیرات خطرناکی بر سلامتی جانداران دارد.
گاز‌های حاصل از سوختن، چون دی‌اکسید گوگرد، اکسید‌های ازت، مونوکسید کربن، سولفید هیدروژن و بعضی گاز‌های گلخانه‌ای.
گرد و غبار و ذرات معلق در هوا
گاز‌های گلخانه‌ای همچون دی‌اکسید کربن، متان و فلوئوروکربنها.
فلزات سنگین همچون آرسنیک، سرب، روی، مس، کروم، جیوه و کادمیوم که در اثر فعالیت‌های صنعتی وارد هوا می‌شوند.
زیست بوم
زیست‌بوم‌ها به لحاظ تاریخی شبیه به مفهوم اکوسیستم‌ها هستند و از مناطق جغرافیایی، عرض جغرافایی، شرایط آب و هوایی مرتبط با محیط زیست بر روی زمین، مانند جمعیت گیاهان، حیوانات و شرایط محیط زندگی شان، اغلب به عنوان اکوسیستم نامیده می‌شوند. زیست بوم‌ها بر مبنای عوامل نظیر ساختار گیاهان (مانند درختان، درختچه‌ها و گیاهان)، انواع برگ‌ها (مانند ورق‌های عرضی و سوزنی)، فاصله گیاه (جنگل، جنگل، ساوانا) و آب و هوا تعریف می‌شوند. بر خلاف اکوژنزها، زیست بوم‌ها به واسطه ژنتیک، طبقه‌بندی یا شباهت‌های تاریخی تعریف نمی‌شوند. زیست بوم‌ها اغلب با الگو‌های خاصی از جانشینی زیست محیطی و پوشش گیاهی اوج شناخته می‌شوند.
توافق پاریس
توافق پاریس (فرانسوی: Accord de Paris)، که با نام پیمان پاریس نیز شناخته می‌شود، ذیل چارچوب پیمان‌نامه سازمان ملل در تغییر اقلیم (UNFCCC) در رابطه با کاستن از انتشار گاز‌های گلخانه‌ای، سازگاری و امور مالی است که از سال ۲۰۲۰ شروع می‌شود. متن توافق از سوی نمایندگان ۱۹۵ کشور در کنفرانس تغییر اقلیم ۲۰۱۵ سازمان ملل متحد در پاریس مذاکره و با اجماع در ۱۲ دسامبر ۲۰۱۵ تصویب شد. توافق پاریس.
رشته‌های مرتبط با محیط زیست
رشته‌های مختلفی در ایران دربارهٔ محیط زیست وجود دارد که از جمله آنها می‌توان رشته‌های زمین‌شناسی-زیست‌محیطی، مهندسی منابع طبیعی-محیط زیست، مهندسی عمران-محیط زیست، مهندسی شیمی-محیط زیست، حقوق محیط زیست، آموزش محیط زیست و مهندسی بهداشت محیط را نام برد. رشته علوم محیط زیست (مهندسی منابع طبیعی-محیط زیست) شامل مباحثی نظیر بوم‌شناسی گیاه‌شناسی، جانورشناسی، زیست‌شناسی، سیستماتیک، ژئومورفولوژی، فیزیولوژی، مدیریت، حیات وحش، شیمی آلی، زمین‌شناسی مساحی، ریاضی، فیزیک، برنامه‌ریزی شهری، جغرافیا، اقتصاد، ارزیابی، آلودگی، اپیدمیولوژی، بهداشت، هواشناسی، مدیریت کشاورزی، و ژنتیک می‌باشد. به تازگی در ایران این رشته رونق پیدا کرده‌است و به دلیل حیاتی بودن این رشته افراد با سطح علمی بالا جذب این رشته می‌شوند (در سطح آزمون سراسری)، ولی در کشور ایران بهره‌وری از این رشته آنچنان که باید با توجه به شرایط اکولوژیکی خاص منطقه صورت نمی‌گیرد.
سازمان محیط زیست
سازمان حفاظت محیط زیست ایران سازمانی دولتی است که بر امور مربوط به حفظ محیط زیست ایران نظارت دارد. این سازمان وابسته به ریاست جمهوری ایران است. از مهمترین وظایف آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
تحقق اصل پنجاهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به منظور حفاظت از محیط زیست و تضمین بهره‌مندی درست و مستمر از محیط زیست و همسو با توسعه پایدار.
پیش‌گیری و ممانعت از تخریب و آلودگی محیط زیست.
حفاظت از تنوع زیستی کشور.
عوامل تخریب زیست‌بوم‌ها
از اصلی‌ترین عوامل از بین رفتن و تخریب زیست‌بوم‌ها می‌توان به: سوزاندن و قطع درختان به منظور تهیه زغال و هیزم، قطع درختان برای تولید الوار و مصالح ساختمانی و صنعتی و گسترش بی‌رویه شهر‌ها و کارخانه‌ها اشاره کرد. افزایش جمعیت و تغییر سبک زندگی از زمان انقلاب صنعتی مهمترین عامل برای دست‌اندازی به طییعت و تخریب محیط زیست بوده است. کاهش کیفیت خاک در ۲۵ سال آتی می‌تواند تولید غذای جهانی را تا حدود ۱۲ درصد کاهش دهد؛ این امر ممکن است باعث رشد ۳۰ درصدی قیمت جهانی غذا شود. از بین رفتن صخره‌های مرجانی به دلیل ورود مواد شیمیایی مضر، دفع فاضلاب‌های خطرناک در دریا، افزایش دمای آب و صید بی‌رویه، تعداد ماهیگیران و قایق‌های ماهیگیری را کاهش خواهد داد. جنگل‌زدایی و تخریب جنگل‌ها بر اکوسیستم جنگل، منابع آب شیرین جنگل، کیفیت آب و معیشت مردمی که در جنگل‌ها زندگی می‌کنند، اثرات منفی می‌گذارد. افزایش آلودگی آب‌ها، دسترسی به آب شیرین را تحت تأثیر قرار داده و منجر به آلودگی منابع غذایی و تخریب اکوسیستم‌ها می‌شود و بدین ترتیب پیامد‌های نامطلوب فراوانی بر سلامت بشر دارد.
در مورد محیط زیست در ویکی تابناک بیشتر بخوانید
مدیرکل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی گفت: نخستین گوساله‌های گوزن زرد ایرانی در سال جاری، در سایت تکثیر و پرورش رشکان واقع در پارک ملی دریاچه ارومیه به دنیا آمدند.
کد خبر: ۱۳۰۲۴۹۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۲/۱۰
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع‌زیستی اداره کل حفاظت محیط زیست استان کرمان از بررسی لاشه ۲ توله پلنگ ایرانی که چند روز قبل در ارتفاعات منطقه «کهت» پارک ملی خبر(khabr) مشاهده شده بودند و علت تلف شدن آنها خبر داد.
کد خبر: ۱۳۰۲۲۹۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۲/۰۹
خرس‌های آبی کوچک اغلب به خاطر دوام بی‌نظیرشان مورد ستایش قرار می‌گیرند. دانشمندان این حیوانات میکروسکوپی را در شرایط طاقت‌فرسای مختلفی آزمایش کرده‌اند و برخی از آنها جان سالم به در برده‌اند تا داستان خود را تعریف کنند.
کد خبر: ۱۳۰۲۱۲۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۲/۰۹
دود غلیظی که آسمان بندرعباس را پوشاند، نه تنها داستان غم انگیز انفجار و مصدومیت و مرگ فرزندان ایران را روایت می‌کند، بلکه هراس خاموشِ زمین و دریا را نیز فریاد می‌زند.
کد خبر: ۱۳۰۱۸۷۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۲/۰۷
رئیس اداره حفاظت محیط‌زیست شهرستان کرج از کشف و نجات دو قطعه فلامینگو، دو قطعه قوی فریادش که به‌صورت غیرقانونی در منزل شخصی در شهر ماهدشت نگهداری می‌شد، خبر داد.
کد خبر: ۱۳۰۱۸۲۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۲/۰۷
ویدئویی در فضای مجازی پربازدید شده که به نام طبیعت گردی، چند موتور سوار با موتور وارد مزرعه مردم منطقه شده‌اند و به محصولات آسیب می زنند!
کد خبر: ۱۳۰۱۰۰۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۲/۰۲
مدیر کل محیط زیست هرمزگان می‌گوید که پاخوردگی تصور از بین رفتن خاک نقره‌ای را ایجاد کرده بود که با جز و مد ساحل نقره‌ای جزیره هرمز سر جایش بازگشت.
کد خبر: ۱۳۰۰۸۰۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۲/۰۲
یکی از اصلی‌ترین فواید خفاش‌ها در طبیعت، کنترل آفات است. آنها نقش مهمی در سلامت اکوسیستم‌ها ایفا می‌کنند و یک شاخص زیستی برای بررسی تغییرات زیست محیطی محسوب می‌شوند.
کد خبر: ۱۳۰۰۷۷۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۲/۰۲
معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به متاثر شدن منطقه غرب آسیا و ایران از پدیده تغییر اقلیم گفت: درصد تالاب‌های کشور به کانون گرد و غبار تبدیل شده‌اند و ۳۰ استان کشور درگیر پدیده فرونشست زمین هستند.
کد خبر: ۱۳۰۰۶۶۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۲/۰۱
در پی گزارش مردمی مبنی بر حضور شکارچیان غیرمجاز در منطقه شکارممنوع سوادکوه، محیط‌بانان اداره حفاظت محیط زیست شهرستان سوادکوه موفق به شناسایی و دستگیری متخلفان و کشف لاشه یک قلاده خرس قهوه‌ای شدند.
کد خبر: ۱۳۰۰۳۴۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۱/۳۱
درپی دریافت گزارشی مبنی بر نگهداری غیرمجاز یک قلاده گرگ در مغازه‌ای در منطقه‌ای از کرج مأموران با همراهی یگان حفاظت محیط زیست استان در محل حاضر شدند.
کد خبر: ۱۲۹۹۷۳۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۱/۲۷
تحقیقات جدید محققان پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی نشان می‌دهد که جنگل‌های حرا، یکی از ارزشمندترین اکوسیستم‌های ساحلی ایران، در معرض تهدیدات جدی قرار دارند. نتایج این مطالعه بر لزوم اتخاذ رویکرد‌های مدیریتی هوشمندانه و استفاده از فناوری‌های نوین برای حفظ و احیای جنگل‌های حرا تأکید می‌کند، چرا که نادیده گرفتن این تهدیدات می‌تواند عواقب جبران‌ناپذیری برای محیط زیست کشور در پی داشته باشد.
کد خبر: ۱۲۹۸۵۹۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۱/۲۲
نتایج بررسی‌های تیم کارشناسی سازمان حفاظت محیط زیست نشان می دهد که سخت زایی علت تلف شدن شیر مجموعه گردشگری الیمالات است.
کد خبر: ۱۲۹۸۵۷۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۱/۲۲
اسم پرنده متفاوت و خاص در کتاب علوم دوم ابتدایی را شاید خیلی ها نشنیده باشند. پرند ای که نر و ماده اش کانلا هم شکل است و 75درصد از زمان شبانه روزش در پی یافتن غذاست.
کد خبر: ۱۲۹۸۲۱۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۱/۲۰
هجوم مارها به جاجرود کذب است.
کد خبر: ۱۲۹۸۰۶۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۱/۲۰
اداره کل حفاظت محیط زیست هرمزگان برای همراهی پویش‌های بازگشت خاک نقره‌ای به جزیره هرمز و پس گرفتن خاک از مسافران نوروزیِ داوطلب، اعلام آمادگی کرد.
کد خبر: ۱۲۹۸۱۳۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۱/۱۹
آغازین روزهای سال جدید با اتفاقی مهیب و رازآلود علیه محیط زیست و انواع درختان کهنسال و قدیمی در غرب کشور همراه شده است.
کد خبر: ۱۲۹۷۸۵۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۱/۱۸
در قرن ۲۱ روز جهانی ذخایر ژنتیکی و زیستی به عنوان فرصتی برای تأمل در اهمیت تنوع زیستی و نقش آن در حفظ محیط زیست و توسعه پایدار شناخته می‌شود.
کد خبر: ۱۲۹۷۵۰۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۱/۱۶
جشن باستانی نوروز با آیین و سنت‌های متعدد و ارزشمند همراه است که بعضیشان در گذر زمان، به دلایل متفاوت، به سبب تغییر در بستر تاریخ یا تغییر سبک زندگی با آسیب‌های زیست‌محیطی همراه شده است.
کد خبر: ۱۲۹۶۶۲۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۱/۱۰
توضیحات امیر علی اکبری قهرمان سابق کشتی فرنگی جهان و یکی از فایترهای سرشناس ورزش های ترکیبی هنرهای رزمی که مدعی شد توله شیری که در اختیار داشت مثل یک دزدگیر در خانه پدری او بود.
کد خبر: ۱۲۹۶۲۱۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۱/۰۷