در شرایط کنونی اقتصاد ایران که با تورم حدود ۳۵ درصدی، محدودیت شدید در ورود منابع ارزی، عدم امکان جذب سرمایه خارجی و فشار بالای هزینهای ناشی از یارانه سوخت مواجه است، اصلاح سیاست انرژی بهویژه در حوزه بنزین، به یک ضرورت اقتصادی بدل شده است. اما این ضرورت با ملاحظات جدی اجتماعی و سیاسی همراه است که تصمیمگیری را پیچیده میکند. در چنین بستری، بررسی سناریوهای ممکن برای افزایش قیمت بنزین و تنوعبخشی به سبد سوخت، باید مبتنی بر واقعیتهای اقتصادی، اجتماعی و ظرفیتهای اجرایی کشور انجام شود.
به گزارش سرویس اقتصادی تابناک، در راستای اصلاح این رویه، سناریوی اول، افزایش تدریجی و مرحلهای قیمت بنزین است که با حفظ سهمیه یارانهای محدود و کنترلشده برای مصرف روزانه آغاز میشود. در این حالت، سهمیه ماهانهای با نرخ فعلی یا کمی تعدیلشده به هر کارت سوخت اختصاص مییابد و مصرف بیشتر از آن با قیمت آزاد (نزدیکتر به نرخ واقعی) محاسبه میشود.
این روش میتواند فشار ناگهانی به معیشت خانوار وارد نکند و بهتدریج رفتار مصرفی جامعه را اصلاح کند. در کنار این، لازم است درآمد حاصل از افزایش قیمت آزاد، به طور مستقیم بهصورت نقدی یا کالایی به اقشار آسیبپذیر بازگردانده شود تا از بروز نارضایتی اجتماعی جلوگیری شود.
سناریوی دوم بهطور همزمان افزایش قیمت و اجرای سیاست تنوعبخشی به سبد سوخت است. در این مدل، علاوه بر تعدیل قیمت بنزین، دولت باید بهصورت جدی وارد توسعه زیرساختهای گازسوز کردن خودروها ( CNG و LPG ) ، ترویج خودروهای برقی و هیبریدی، و همچنین بهینهسازی ناوگان حملونقل عمومی شود. این رویکرد البته نیازمند سرمایهگذاری اولیه است که در شرایط تحریمی امکانپذیر نیست مگر با اتکا به منابع داخلی یا مشارکت بخش خصوصی.
اما در صورت اجرای هوشمندانه، میتواند در میانمدت وابستگی به بنزین را کاهش دهد و زمینه تعدیل مصرف را فراهم کند. یکی از ابزارهای مکمل این سناریو، ارائه مشوقهایی برای استفاده از خودروهای کممصرف یا برقی، و همچنین توسعه ایستگاههای شارژ و سوختگیری گاز طبیعی است.
هزینه آزادسازی قیمت سوخت چیست؟
سناریوی سوم، آزادسازی کامل قیمت بنزین است که با حذف یارانه پنهان سوخت و واگذاری قیمتگذاری به بازار آزاد انجام می شود. این سناریو در کوتاهمدت ممکن است به کنترل مصرف و کاهش فشار بودجهای دولت کمک کند، اما در صورت نبود زیرساختهای حمایتی و شبکهای از کمکهای هدفمند، میتواند منجر به افزایش شدید فشار معیشتی بر خانوارها شود.
تجربههای قبلی نشان میدهد که اجرای چنین سیاستهایی بدون اجماع اجتماعی و آمادهسازی افکار عمومی، ممکن است پیامدهای سیاسی و امنیتی بههمراه داشته باشد. ازاینرو، چنین سناریویی بدون پیشنیازهای جدی اقتصادی و اجتماعی، در شرایط فعلی قابل توصیه نیست.
بهترین گزینه، تلفیقی است
سناریوی واقعگرایانه، ترکیبی از سناریوی اول و دوم است؛ یعنی اجرای تدریجی افزایش قیمت در کنار تنوعبخشی به سبد سوخت. این سیاست میتواند با برنامهریزی چندساله، اطلاعرسانی دقیق، شفافسازی در مورد یارانه پنهان، و جلب مشارکت مردم در فرآیند تصمیمگیری همراه شود. بهویژه اگر درآمد حاصل از اصلاح قیمتها بهصورت مستقیم و ملموس در خدمت ارتقاء خدمات عمومی، حملونقل شهری و رفاه اجتماعی قرار گیرد، احتمال پذیرش عمومی افزایش مییابد.
در این چارچوب، توسعه مینیبوسهای گازسوز، تاکسیهای برقی و حملونقل ریلی سبک درونشهری، میتواند هم در کاهش مصرف بنزین مؤثر باشد و هم در تقویت کیفیت زندگی مردم نقش ایفا کند.
به گزارش تابناک، در نهایت، راهحل موفق برای عبور از بحران انرژی و اصلاح نظام قیمتگذاری سوخت در ایران، نه در اجرای ناگهانی و شوکآور سیاستها، بلکه در طراحی هوشمندانه، تدریجی، چندمرحلهای و همراه با اقناع افکار عمومی نهفته است. بیتوجهی به بُعد اجتماعی سیاستهای انرژی، حتی در صورت ضرورت اقتصادی، میتواند دستاوردهای اصلاحی را با خطر جدی مواجه سازد.
تابناک را در شبکه های اجتماعی دنبال کنید
سایت تابناک از انتشار نظرات حاوی توهین و افترا و نوشته شده با حروف لاتین (فینگیلیش) معذور است.