کلیات
استیضاح در لغت به معنای طلب وضوح کردن، طلب پیدایی، آشکار کردن و خواستن و در اصطلاح به معنای مطالبه توضیح از وزیر مسئول توسط اعضای مجالس قانونگذاری است.
تاریخچه
سابقه تاریخی انجام استیضاح اگرچه به قرون وسطی باز میگردد، اما نمونههای عینی مشخص آن را میتوان در عملکرد اوایل قرن نوزدهم نظام سیاسی انگلیس مشاهده کرد. در نظامهای سیاسی جهان برای جلوگیری از تمرکز قدرت و نیز رعایت جنبههای تخصصی اداره امور جامعه، قدرت حکومت به سه شاخه تقنینی، اجرایی و قضایی تقسیم شدهاست.
البته این سه قوه هم در نظامهای سیاسی پارلمانی و هم در نظامهای سیاسی ریاستی با یکدیگر در ارتباط بوده و قوانین اساسی کشورها چگونگی روابط آنها با هم و نیز سازوکارهای کنترل آنها به وسیله یکدیگر را در نظر گرفتهاند که در عین تفکیک قوا نوعی همکاری یا ارتباط بین قوای سه گانه نیز از طریق تمهیدات حقوقی و سیاسی ایجاد شده تا در عین تمایز قوا کلیت حاکمیت ملی کشور بروز کند.
در نظام سیاسی پارلمانی که ارتباط بیشتری بین دو قوه مقننه و مجریه وجود دارد مجلس و پارلمان که نمایندگان آن از سوی مردم انتخاب میشوند حق دارند کلیه اقدامات و عملکردهای قوه مجریه را زیر نظر بگیرند و از راه طرح سؤال، استیضاح و ایجاد کمیسیونهای تحقیق یا نهادهای نظارتی، چون دیوان محاسبات این قوه را کنترل کنند.
همچنین قوه مقننه حق دارد با صدور رأی عدم اعتماد هیأت وزیران یا یک وزیر را برکنار کند. البته به منظور ایجاد توازن بین دو قوه در نظام پارلمانی، قوه مجریه نیز از طرق مختلف همچون تنظیم و پیشنهاد لوایح قانونی یا حتی انحلال پارلمان، مجلس را کنترل میکند.
در نظام سیاسی ریاستی همچون نظام سیاسی آمریکا نیز قانون اساسی ترتیباتی برای استیضاح مقامات ارشد قوه مجریه از جمله رئیسجمهور و معاونش توسط کنگره در نظر گرفتهاست که در نهایت نیز میتواند به برکناری آنها از قدرت منجر شود.
شرایط استیضاح
استیضاح زمانی است که یک پرونده سیاسی برای وزیر یا وزرا گشوده میشود و در آن نمایندگان استیضاح کننده، وزیر یا وزیران را همراه با مؤاخذه به صحنه سیاسی مجلس فرا میخوانند تا به ایرادات وارده پاسخ گویند و پس از آن، موضوع اعتماد یا عدم اعتماد در مجلس نسبت به وزیر یا وزیران مورد بررسی قرار میگیرد و در خاتمه، با اکثریت آراء نمایندگان، مجلس اتخاذ تصمیم میکند.
در همین راستا وزرا و رئیس جمهور، چون مسؤولیت سنگینی در برابر امور اجرایی و سیاسی جامعه و کشور دارند، باید در نارساییها و کجرویها نیز در مقابل یک قوه ناظر پاسخگو باشند، تا از چهار چوب قانونی خود پا فراتر نبرند. تخطّی وزرا و رییس جمهور از مسئولیتهای فردی و جمعیشان، موجب طرح سؤال یا استیضاح برای آنان میشود.
فرق سئوال با استیضاح
سئوال معمولاً در قبال ابهاماتی که برای نمایندگان مجلس ایجاد شده، مطرح میشود که آنان با دعوت از وزرا یا رئیس جمهور با طرح سؤال ابهامات را از بین میبرند؛ به دنبال آن، موضوع فیصله پیدا میکند. ولی استیضاح در قبال خطاها و تخطّیهای قانونی وزیران یا رئیس جمهور است که به دنبال آن ممکن است موجبات عزل آنها از مقام خودشان فراهم شود.
استیضاح در قانون اساسی
اصل ۸۹ قانون اساسی در این باره میگوید:
الف) نمایندگان مجلس شورای اسلامی میتوانند در مواردی که لازم میدانند هیأت وزیران یا هر یک از وزرا را استیضاح کنند، استیضاح وقتی قابل طرح در مجلس است که با امضای حداقل ده نفر از نمایندگان به مجلس تقدیم شود.
هیأت وزیران یا وزیر مورد استیضاح باید ظرف مدت ده روز پس از طرح آن در مجلس حاضر شود و به آن پاسخ گوید و از مجلس رأی اعتماد بخواهد. در صورت عدم حضور هیأت وزیران یا وزیر برای پاسخ، نمایندگان مزبور درباره استیضاح خود توضیحات لازم را میدهند و در صورتی که مجلس مقتضی بداند اعلام رأی عدم اعتماد خواهد کرد. اگر مجلس رأی اعتماد نداد؛ هیئت وزیران یا وزیر مورد استیضاح عزل میشود.
در هر صورت وزرای مورد استیضاح نمیتوانند در هیأت وزیرانی که بلافاصله بعد از آن تشکیل میشود عضویت پیدا کنند.
ب) در صورتی که حداقل یک سوم از نمایندگان مجلس شورای اسلامی رئیس جمهور را در مقام اجرای وظایف مدیریت قوه مجریه و اداره امور اجرایی کشور مرد استیضاح قرار دهند، رئیس جمهور باید ظرف مدت یکماه پس از طرح آن در مجلس حاضر شود و خصوص مسائل مطرح شده توضیحات کافی بدهد. در صورتی که پس از بیانات نمایندگان به عدم کفایت رئیس جمهور رأی دادند مراتب جهت اجرای بند ده اصل یکصد و دهم به اطلاع مقام رهبری میرسد.
اصل ۸۹ قانون اساسی که در بالا ذکر شد حاوی اکثریت مطالب استیضاح است، ولی در اینجا ذکر ۳ نکته حائز اهمیت است:
موضوع استیضاح
قانون اساسی موضوع استیضاح را محدود نکرده و اختیار آن را به نمایندگان واگذاشته است تا هر موردی را که بتوانند به عنوان استیضاح مطرح کنند، ممکن است موضوعات متعدّد و یا فقط یک مورد باعث استیضاح شود.
اختیاری بودن استیضاح
نمایندگان مجبور و مکلّف نیستند که در هر مورد اشکال و نقض قانون دیدند بلافاصله به طرح استیضاح مبادرت نمایند، ممکن است مصالح مملکت اقتضا کند که با تذکر یا طرح سؤال اشکال را مرتفع سازند و به نقض قانون خاتمه داده شود.
لزوم حضور وزیر مورد استیضاح
در قانون اساسی آمده است: «وزیر یا هیأت وزیران که استیضاح شدهاند باید ظرف ده روز پس از طرح آن در مجلس حاضر شوند و به آن پاسخ گویند.»
این یک تکلیف مقرّر از جانب قانون اساسی است و آنها نمیتوانند پاسخ کتبی تهیه کنند و یا شخص دیگری را به جای خود برای پاسخگویی بفرستند.
جریان مذاکرات پیرامون استیضاح
در ابتدا بیانات استیضاح شدگان استماع میشود که به هر کدام یک زمان معینی اختصاص پیدا میکند. پس از آن رأی اعتماد به شور گذاشته میشود و اگر مجلس رأی عدم اعتماد به وزیر یا هیأت وزیران مورد استیضاح داد آنها عزل میشوند، ولی در مورد رئیس جمهور پس از توضیحات کافی وی، بیانات نمایندگان مخالف و موافق و پاسخ رئیس جمهور، نسبت به کفایت یا عدم کفایت وی اخذ رأی میشود و اگر اکثریت دوسوم کل نمایندگان به عدم کفایت رئیس جمهور رأی دادند، مراتب به رهبری ارجاع شده تا نتیجه قطعی عزل یا ابقاء رئیس جمهور اعلام شود.
استیضاح رئیس جمهور
در صورتی که حداقل یک سوم از نمایندگان مجلس شورای اسلامی رئیسجمهور را در مقام اجرای وظایف مدیریت قوه مجریه و اداره امور اجرایی کشور مورد استیضاح قرار دهند، رئیسجمهور باید ظرف مدت یک ماه پس از طرح آن در مجلس حاضر شود و در خصوص مسائل مطرح شده توضیحات کافی بدهد. در صورتی که پس از بیانات نمایندگان مخالف و موافق و پاسخ رئیسجمهور، اکثریت دو سوم کل نمایندگان به عدم کفایت رئیسجمهور رأی دادند مراتب جهت اجرای بند ده اصل یکصد و دهم به اطلاع مقام رهبری میرسد.
- در مورد مجلس شورای اسلامی بیشتر بخوانید
کد خبر: ۸۵۶۵۳۰ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۹/۱۱
مرور روزنامههای یکشنبه یازدهم آذرماه؛
وقتی تبعیض، قانون شد، استیضاح و ناگفتههای ظریف، آغازِ پایانِ جمنا؟، یارانه سوخت از چاله تا چاه، شهرآشوبی جلیقه زردها در شانزه لیزه، تداوم روند نزولی قیمت دلار، جغرافیای استانی تورم، دردسر مزمن و واگیردار ماکرون، پیوستن ناوشکن پیشرفته سهند به ناوگان ارتش، بهداشت روانی و پیشگیری از اعتیاد، کودتای آزاد، الیگارشی در رسانه ملی!، بلوای تازه مکتبِ فراستی و روایتهایی از هفت تپه، از مواردی هستند که موضوع گزارشهای خبری و تحلیلی روزنامههای امروز شده اند.
کد خبر: ۸۵۶۵۱۵ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۹/۱۱
کد خبر: ۸۵۶۱۶۹ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۹/۱۰
مرور روزنامههای شنبه دهم آذرماه؛
طرح مجانی شدن آب و برق و گاز در مجلس، ناکامی در شکستن شاخ تورم!، ضرب شست بدون اس ۳۰۰، «هاردتاک» یا بی ادبی؟!، گرفتاریهای معیشتی پشت دیوار رویکردهای سیاسی، عبور خودرو از ایست قیمت، تداوم مخالفتها با استیضاح وزیرخارجه، ترامپ شهاب یا ستاره؟، هنر محمد بنسلمان، یادآوری تضعیف پارلمان در روز مجلس، منفور بزرگ در «بوینس آیرس»، هشدار تند مکرون به سلاخ سعودی، پیگیری رفع خشونت علیه زنان، خواسته رهبری است و ابهامات رأی مثبت به وزارت میراث از مواردی است که موضوع گزارشهای خبری و تحلیلی روزنامههای امروز شده است.
کد خبر: ۸۵۶۱۴۷ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۹/۱۰
کد خبر: ۸۵۵۹۸۵ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۹/۰۹
کد خبر: ۸۵۵۷۶۲ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۹/۰۸
کد خبر: ۸۵۵۵۰۲ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۹/۰۷
کد خبر: ۸۵۵۴۴۰ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۹/۰۷
مرور روزنامههای چهارشنبه هفتم آذرماه؛
تأیید حناچی خیلی دور خیلی نزدیک، حذف صفر از پول ملی تا چه حد در اقتصاد تاثیر میگذارد؟، لاریجانی و ظریف در پیچ استیضاح سیاسی، دور زدن معاینه فنی ممنوع!، ده ابهام درباره قانون ممنوعیت به کارگیری بازنشستگان، دلار به کانال ۱۱ هزار تومان بازگشت، نگرانی مردم از احتمال افزایش نجومی قیمت رسمی خودرو، سیاست دوگانه اجرای اصل ۲۷، باید و نبایدهای بورس ارز و بیانات رهبر معظم انقلاب در دیدار برنامه سازان سیما، از مواردی است که موضوع گزارشهای خبری و تحلیلی روزنامههای امروز شده است.
کد خبر: ۸۵۵۴۱۴ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۹/۰۷
مرور روزنامههای سهشنبه ششم آذر؛
درمان اورژانسی تورم، ردگمکنی بامزه آقای وزیر، چرا در کرمانشاه این قدر زلزله میآید، با وام مسکن اصلا میشود مسکن خرید؟، داستان پیچیده محمدجواد و پیروز، تلاش برای تطهیر جنایتکار، ادامه امدادرسانی به زلزلهزدگان کرمانشاه، تولید محتوا برای کودکان با فناوری «بلاک چین»، جلسه توجیهی CFT، پرونده هیرکانی روی میز یونسکو و فرصت سازی اعتراضات صنفی، از مواردی است که موضوع گزارشهای خبری و تحلیلی روزنامههای امروز شده است.
کد خبر: ۸۵۵۰۸۷ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۹/۰۶
مرور روزنامههای دوشنبه پنجم آذرماه؛
چالش حکم حناچی، آخرین خبرها از زلزله کرمانشاه، تلاش برای استیضاح ظریف، صدور کیفرخواست جزایری و عراقچی، آذریجهرمی مغضوب انحصارطلبان، خانه تکانی اجباری در پاستور، افغانستان و مأموریت رو به پایان طالبان، وقتی ۲۵ تریلی با بارش گم میشود!، هشدار صریح ظریف در قلب اروپا، تیر خلاص به چکهای بیمحل و نوشتههایی درباره هفته وحدت از مواردی است که موضوع گزارشهای خبری و تحلیلی روزنامههای امروز شده است.
کد خبر: ۸۵۴۷۹۹ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۹/۰۵
مرور روزنامههای پنجشنبه یکم آذرماه؛
«دلالهای تحریم» دوباره میآیند؟، رحمانی فضلی؛ استیضاح به خاطر حناچی، وقاحت آمریکایی، تغییرات در دولت درحد تحول نبود، بازار سیاه خرید و فروش نوزاد، از فیلترینگ تا ساماندهی پیامرسانهای اجتماعی، آیا حدیده کلید توقف جنگ یمن است؟، نگاه سرد جهان به کودکان یمن، سلطان کنسرت را پیدا کنید، پایان دلالی خیابانی ارز، تابوی آموزش جنسی به کودکان شکسته میشود و استیضاح استیضاح کنندگان، از مواردی است که موضوع گزارشهای خبری و تحلیلی روزنامههای امروز شده اند.
کد خبر: ۸۵۳۸۷۹ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۹/۰۱
کد خبر: ۸۵۳۶۳۶ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۸/۳۰
هزار و سیصد و نود و ششمین بسته ویژه خبری «تابناک»؛
رصدخانه «تابناک»، خبرهایی برای مخاطبان آماده میکند که غیررسمی هستند یا اینکه کمتر از اهمیت خود، مورد توجه قرار میگیرند. تیترهایی مانند: ممنوع الملاقاتی نسرین ستوده برداشته شد/وزیر علوم به دردسر اُفتاد/انحلال شورای شهر سلمانشهر مازندران/آغاز فعالیت بوکس بانوان در ایران و... رصدخانه امروز تابناک را تشکیل میدهند.
کد خبر: ۸۵۳۴۰۳ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۸/۲۹
کد خبر: ۸۴۹۰۶۳ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۸/۱۴
کد خبر: ۸۴۷۴۲۰ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۸/۰۸
کد خبر: ۸۴۲۳۳۰ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۷/۲۱
مرور روزنامههای پنج شنبه نوزدهم مهر
فرار مالیاتی ۴۷ هزار میلیارد تومانی با کارتهای بازرگانی، بایکوت خبر قتل «خاشقجی» در روزنامههای انگلیسی، تصویب کلیات طرح تغییر شرایط بازداشت موقت، پاسخ رئیس قوه قضاییه به انتقاد آیت ا... مکارم شیرازی، کارت سوخت احیا میشود، اما خبری از سهمیهبندی نیست، لغو دستور توقیف ۵ میلیارد دلار بانک مرکزی درایتالیا، کمین فروچالهها برای قطارهای مسافربری، خاشقجی... و نقابی که از چهرهها افتاد، چرا حکم انفصال سیف را ۸ ماه پیش اجرا نکردید؟!، «مایکل فلپس ایرانی» در بلندای جاکارتا و بنزین و گازوییل رانت به ملت از مواردی است که موضوع گزارشهای خبری و تحلیلی روزنامههای امروز شده است.
کد خبر: ۸۴۱۷۵۴ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۷/۱۹
مرور روزنامههای شنبه هفتم مهرماه؛
موج استیضاح برای از رسمیت انداختن دولت، هفت بانک مرکزی اروپا در سازوکار ضدتحریمی، کارنامه روحانی در نیویورک، کولاک قیمتها در شهریور، کشف «تورقوزآباد»ی نتانیاهو!، دوپینگ گرانی با بهانه صادرات، بازگشت سرباز هخامنشی با روحانی، فلافل جای کتاب، رُب جای کنسرت!، خانه تکانی جدی در پاستور، برگزاری انتخابات مجدد اعتماد ملی، الکلهای کشنده، حکم تعقیب اخلالگران به اتهام افساد فی الارض و. از مواردی هستند که موضوع گزارشهای خبری وتحلیلی روزنامههای امروز شده اند.
کد خبر: ۸۳۸۰۱۷ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۷/۰۷
مرور روزنامههای دوشنبه دوم مهرماه؛
پیشنهاد جدید آمریکا برای مذاکره با ایران، حکم ۳۶ اخلالگر اقتصادی در آستانه صدور، دست رد غولهای نفتی به سینه ترامپ به کرسی نشستن حرف ایران در اوپک، نقره داغ مشترکان به اسم ساده سازی!، تمدید گران قیمت کی روش، فرصت و چالش روحانی در نیویورک، تهدید هوایی پوتین علیه نتانیاهو، تعقیب دیپلماتیک تروریستها، عبور بازدهی بورس از ۷۰ درصد، ۲۲ سپتامبر ایران، راهحل اخراج نظامی آمریکا از منطقه، فرار یک مدیر وزارت نفت به گرجستان و تفاوت استاد شجریان با دیگر هنرمندان، از مواردی است که موضوع گزارشهای خبری و تحلیلی روزنامههای امروز شده است.
کد خبر: ۸۳۶۴۷۹ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۷/۰۲