کلیات
استیضاح در لغت به معنای طلب وضوح کردن، طلب پیدایی، آشکار کردن و خواستن و در اصطلاح به معنای مطالبه توضیح از وزیر مسئول توسط اعضای مجالس قانونگذاری است.
تاریخچه
سابقه تاریخی انجام استیضاح اگرچه به قرون وسطی باز میگردد، اما نمونههای عینی مشخص آن را میتوان در عملکرد اوایل قرن نوزدهم نظام سیاسی انگلیس مشاهده کرد. در نظامهای سیاسی جهان برای جلوگیری از تمرکز قدرت و نیز رعایت جنبههای تخصصی اداره امور جامعه، قدرت حکومت به سه شاخه تقنینی، اجرایی و قضایی تقسیم شدهاست.
البته این سه قوه هم در نظامهای سیاسی پارلمانی و هم در نظامهای سیاسی ریاستی با یکدیگر در ارتباط بوده و قوانین اساسی کشورها چگونگی روابط آنها با هم و نیز سازوکارهای کنترل آنها به وسیله یکدیگر را در نظر گرفتهاند که در عین تفکیک قوا نوعی همکاری یا ارتباط بین قوای سه گانه نیز از طریق تمهیدات حقوقی و سیاسی ایجاد شده تا در عین تمایز قوا کلیت حاکمیت ملی کشور بروز کند.
در نظام سیاسی پارلمانی که ارتباط بیشتری بین دو قوه مقننه و مجریه وجود دارد مجلس و پارلمان که نمایندگان آن از سوی مردم انتخاب میشوند حق دارند کلیه اقدامات و عملکردهای قوه مجریه را زیر نظر بگیرند و از راه طرح سؤال، استیضاح و ایجاد کمیسیونهای تحقیق یا نهادهای نظارتی، چون دیوان محاسبات این قوه را کنترل کنند.
همچنین قوه مقننه حق دارد با صدور رأی عدم اعتماد هیأت وزیران یا یک وزیر را برکنار کند. البته به منظور ایجاد توازن بین دو قوه در نظام پارلمانی، قوه مجریه نیز از طرق مختلف همچون تنظیم و پیشنهاد لوایح قانونی یا حتی انحلال پارلمان، مجلس را کنترل میکند.
در نظام سیاسی ریاستی همچون نظام سیاسی آمریکا نیز قانون اساسی ترتیباتی برای استیضاح مقامات ارشد قوه مجریه از جمله رئیسجمهور و معاونش توسط کنگره در نظر گرفتهاست که در نهایت نیز میتواند به برکناری آنها از قدرت منجر شود.
شرایط استیضاح
استیضاح زمانی است که یک پرونده سیاسی برای وزیر یا وزرا گشوده میشود و در آن نمایندگان استیضاح کننده، وزیر یا وزیران را همراه با مؤاخذه به صحنه سیاسی مجلس فرا میخوانند تا به ایرادات وارده پاسخ گویند و پس از آن، موضوع اعتماد یا عدم اعتماد در مجلس نسبت به وزیر یا وزیران مورد بررسی قرار میگیرد و در خاتمه، با اکثریت آراء نمایندگان، مجلس اتخاذ تصمیم میکند.
در همین راستا وزرا و رئیس جمهور، چون مسؤولیت سنگینی در برابر امور اجرایی و سیاسی جامعه و کشور دارند، باید در نارساییها و کجرویها نیز در مقابل یک قوه ناظر پاسخگو باشند، تا از چهار چوب قانونی خود پا فراتر نبرند. تخطّی وزرا و رییس جمهور از مسئولیتهای فردی و جمعیشان، موجب طرح سؤال یا استیضاح برای آنان میشود.
فرق سئوال با استیضاح
سئوال معمولاً در قبال ابهاماتی که برای نمایندگان مجلس ایجاد شده، مطرح میشود که آنان با دعوت از وزرا یا رئیس جمهور با طرح سؤال ابهامات را از بین میبرند؛ به دنبال آن، موضوع فیصله پیدا میکند. ولی استیضاح در قبال خطاها و تخطّیهای قانونی وزیران یا رئیس جمهور است که به دنبال آن ممکن است موجبات عزل آنها از مقام خودشان فراهم شود.
استیضاح در قانون اساسی
اصل ۸۹ قانون اساسی در این باره میگوید:
الف) نمایندگان مجلس شورای اسلامی میتوانند در مواردی که لازم میدانند هیأت وزیران یا هر یک از وزرا را استیضاح کنند، استیضاح وقتی قابل طرح در مجلس است که با امضای حداقل ده نفر از نمایندگان به مجلس تقدیم شود.
هیأت وزیران یا وزیر مورد استیضاح باید ظرف مدت ده روز پس از طرح آن در مجلس حاضر شود و به آن پاسخ گوید و از مجلس رأی اعتماد بخواهد. در صورت عدم حضور هیأت وزیران یا وزیر برای پاسخ، نمایندگان مزبور درباره استیضاح خود توضیحات لازم را میدهند و در صورتی که مجلس مقتضی بداند اعلام رأی عدم اعتماد خواهد کرد. اگر مجلس رأی اعتماد نداد؛ هیئت وزیران یا وزیر مورد استیضاح عزل میشود.
در هر صورت وزرای مورد استیضاح نمیتوانند در هیأت وزیرانی که بلافاصله بعد از آن تشکیل میشود عضویت پیدا کنند.
ب) در صورتی که حداقل یک سوم از نمایندگان مجلس شورای اسلامی رئیس جمهور را در مقام اجرای وظایف مدیریت قوه مجریه و اداره امور اجرایی کشور مرد استیضاح قرار دهند، رئیس جمهور باید ظرف مدت یکماه پس از طرح آن در مجلس حاضر شود و خصوص مسائل مطرح شده توضیحات کافی بدهد. در صورتی که پس از بیانات نمایندگان به عدم کفایت رئیس جمهور رأی دادند مراتب جهت اجرای بند ده اصل یکصد و دهم به اطلاع مقام رهبری میرسد.
اصل ۸۹ قانون اساسی که در بالا ذکر شد حاوی اکثریت مطالب استیضاح است، ولی در اینجا ذکر ۳ نکته حائز اهمیت است:
موضوع استیضاح
قانون اساسی موضوع استیضاح را محدود نکرده و اختیار آن را به نمایندگان واگذاشته است تا هر موردی را که بتوانند به عنوان استیضاح مطرح کنند، ممکن است موضوعات متعدّد و یا فقط یک مورد باعث استیضاح شود.
اختیاری بودن استیضاح
نمایندگان مجبور و مکلّف نیستند که در هر مورد اشکال و نقض قانون دیدند بلافاصله به طرح استیضاح مبادرت نمایند، ممکن است مصالح مملکت اقتضا کند که با تذکر یا طرح سؤال اشکال را مرتفع سازند و به نقض قانون خاتمه داده شود.
لزوم حضور وزیر مورد استیضاح
در قانون اساسی آمده است: «وزیر یا هیأت وزیران که استیضاح شدهاند باید ظرف ده روز پس از طرح آن در مجلس حاضر شوند و به آن پاسخ گویند.»
این یک تکلیف مقرّر از جانب قانون اساسی است و آنها نمیتوانند پاسخ کتبی تهیه کنند و یا شخص دیگری را به جای خود برای پاسخگویی بفرستند.
جریان مذاکرات پیرامون استیضاح
در ابتدا بیانات استیضاح شدگان استماع میشود که به هر کدام یک زمان معینی اختصاص پیدا میکند. پس از آن رأی اعتماد به شور گذاشته میشود و اگر مجلس رأی عدم اعتماد به وزیر یا هیأت وزیران مورد استیضاح داد آنها عزل میشوند، ولی در مورد رئیس جمهور پس از توضیحات کافی وی، بیانات نمایندگان مخالف و موافق و پاسخ رئیس جمهور، نسبت به کفایت یا عدم کفایت وی اخذ رأی میشود و اگر اکثریت دوسوم کل نمایندگان به عدم کفایت رئیس جمهور رأی دادند، مراتب به رهبری ارجاع شده تا نتیجه قطعی عزل یا ابقاء رئیس جمهور اعلام شود.
استیضاح رئیس جمهور
در صورتی که حداقل یک سوم از نمایندگان مجلس شورای اسلامی رئیسجمهور را در مقام اجرای وظایف مدیریت قوه مجریه و اداره امور اجرایی کشور مورد استیضاح قرار دهند، رئیسجمهور باید ظرف مدت یک ماه پس از طرح آن در مجلس حاضر شود و در خصوص مسائل مطرح شده توضیحات کافی بدهد. در صورتی که پس از بیانات نمایندگان مخالف و موافق و پاسخ رئیسجمهور، اکثریت دو سوم کل نمایندگان به عدم کفایت رئیسجمهور رأی دادند مراتب جهت اجرای بند ده اصل یکصد و دهم به اطلاع مقام رهبری میرسد.
- در مورد مجلس شورای اسلامی بیشتر بخوانید
تلخند تابناک
«عکسبرداری ممنوع»
کد خبر: ۸۶۵۳۵۱ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۱۰/۱۱
هزار و پانصد و بیستمین بسته ویژه خبری «تابناک»؛
رصدخانه «تابناک»، خبرهایی برای مخاطبان آماده میکند که غیررسمی هستند یا اینکه کمتر از اهمیت خود، مورد توجه قرار میگیرند. تیترهایی مانند؛ فرزند آیتالله هاشمی: استخر فرح وجود خارجی ندارد/توییت علی مطهری درباره اقامه نماز رهبر انقلاب بر پیکر دو «هاشمی»/ارسال نامه به سازمان بازرسی درباره سکه ثامن و ... رصدخانه امروز تابناک را تشکیل میدهند.
کد خبر: ۸۶۴۰۰۵ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۱۰/۰۵
کد خبر: ۸۶۳۲۴۱ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۱۰/۰۳
کد خبر: ۸۶۲۲۰۶ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۹/۲۹
حاشیههای ادامهدار رفتار نامتعارف «محمدباسط درازهی» نماینده سراوان؛
از آنجا که شروع کننده توهین و ایجاد مناقشه اخیر «محمدباسط درازدهی» نماینده سراوان است، بهتر بود او تنها به عذرخواهی از مردم حوزه انتخابیه اش، مردم ایران و حتی عوامل گمرک بسنده می کرد و سراغ بیان حرف های خلاف واقع برای تشدید اختلافات قومی و مذهبی نمی رفت؛ موضوعی که با توضیحاتی که درباره کارمند مذکور داده شده نشان می دهد، درست نیست.
کد خبر: ۸۶۱۷۸۴ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۹/۲۸
هزار و پانصد و دوازدهمین بسته ویژه خبری «تابناک»؛
رصدخانه «تابناک»، خبرهایی برای مخاطبان آماده میکند که غیررسمی هستند یا اینکه کمتر از اهمیت خود، مورد توجه قرار میگیرند. تیترهایی مانند: لغو نمایش یک تئاتر به دلیل مختلط بودن بازیگران در قوچان!/اعتراض هاشمی به برگزاری همایش شهرداری در یکی از هتلها/توهین نماینده مجلس صدای پرویز پرستویی را هم درآورد/کنایه گوینده زن به نماینده سراوان و... رصدخانه امروز تابناک را تشکیل میدهند.
کد خبر: ۸۶۱۷۶۵ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۹/۲۷
خوانده میشوید؛
حتی عذرخواهی وزیر اقتصاد هم چارهساز نبود و علی کرد، نماینده مردم خاش ساعتی بعد، از فراهم شدن مقدمات استیضاح دژپسند به دلیل توهین کارمند گمرک خبر داد. علی کرد، با اشاره به اینکه چهل امضا برای استیضاح وزیر جمع شده، اعلام کرد که نمایندگان، استیضاح وزیر اقتصاد را به دلیل توهین به نماینده سراوان کلید زده و عزل رئیس گمرک و رئیس حراست گمرک را دنبال خواهند کرد.
کد خبر: ۸۶۱۶۳۳ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۹/۲۷
کد خبر: ۸۶۱۵۲۸ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۹/۲۷
صحنه سیاسی ایران در ماه های اخیر، شاهد برخی اختلافات بر سر پیوستن به کنوانسیون مقابله با تأمین مالی تروریسم سازمان ملل بوده است. امامان جمعه، برخی چهرههای حاکمیتی و جمعی از نمایندگان مجلس، که در صحن علنی طوماری علیه این کنوانسیون امضا کردند، از مهمترین مخالفان کنوانسیون مقابله با تأمین مالی تروریسم هستند.
کد خبر: ۸۶۱۱۳۰ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۹/۲۵
هزار و پانصد و هشتمین بسته ویژه خبری «تابناک»؛
رصدخانه «تابناک»، خبرهایی برای مخاطبان آماده میکند که غیررسمی هستند یا اینکه کمتر از اهمیت خود، مورد توجه قرار میگیرند. تیترهایی مانند: ابطحی: تمایل به کسب قدرت اصلاحطلبان را به بنگاه کاریابی تبدیل کرده است/احمدینژاد فکر میکند هاله نور به کمکش می آید/علم الهدی: رهبری فرمودند تلگرام فیلتر و تعطیل شود و... رصدخانه امروز تابناک را تشکیل میدهند.
کد خبر: ۸۶۰۴۹۸ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۹/۲۳
رئیسجمهور آمريکا در مصاحبهای گفته که نگران تهدیدات نسبت به احتمال استیضاح خود نیست و مدعی شده پولی که وکيل مدافع سابق وي، مایکل کوهن، قبل از انتخابات سال 2016، به عنوان حقالسکوت به دو زن پرداخت کرده، قوانين مالي کمپینهای انتخاباتی را نقض نکرده است.
کد خبر: ۸۵۹۹۸۵ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۹/۲۱
در حالی که استیضاح وزیر علوم با چند ده امضا به هیأت رئیسه مجلس تقدیم شده و رسیدگی به آن در دستور کار قرار دارد، مدیران این وزارت خانه با اجرای طرحی ویژه و عجیب، تلاش گستردهای برای مختومه کردن طرح به کار بستهاند؛ طرحی که مستنداتی پیرامون ابلاغ و اجرای آن در اختیار «تابناک» قرار گرفته که نگران کننده است.
کد خبر: ۸۵۹۷۷۵ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۹/۲۰
کد خبر: ۸۵۸۶۹۳ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۹/۱۸
نمایندگان مجلس شورای اسلامی در جلسه علنی روز چهارشنبه مجلس، وارد بررسی ایرادات شورای نگهبان به لایحه CFT شدند؛ اما این بار هم این لایحه در مجلس جنجال آفرین شد و عده ای از نمایندگان عضو فراکسیون ولایی در زمان رأیگیری برای ایرادات شورای نگهبان به لایحه cft تلاش کردند، با خروج از صحن، زمان رأیگیری را مختل کنند، ولی تلاش آنها ناکام ماند.
کد خبر: ۸۵۷۷۵۸ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۹/۱۵
تلخند تابناک
«عکسبرداری ممنوع»
کد خبر: ۸۵۷۰۴۷ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۹/۱۳
کد خبر: ۸۵۶۸۹۸ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۹/۱۲
کد خبر: ۸۵۶۸۷۰ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۹/۱۲
ظریف: قوه قضائیه به موجب قانون میتواند با پولشویی به عنوان یک جرم مقابله کند، لذا نیازی به ارائه اسناد نیست
کد خبر: ۸۵۶۸۰۷ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۹/۱۲
مرور روزنامههای دوشنبه دوازدهم آذرماه؛
پولشویی ۱۵۰ میلیون دلاری، راه دشوار رسانههای غیردولتی، ارز ۵۷۰۰ تومانی در بودجه ۹۸، عارف علیه فریدون، شکست بزرگ در جنگ مجازی، جایگاه ما در جنگ تجارت، رفتار دوگانه با شهرداری، دفاع آفتاب یزد از استیضاح ظریف، تدوین طرح ممنوعیت انتصاب اقوام، تب داغ کلیه فروشی در فضای مجازی، کلید خوردن فاز جدید اصلاح نظام بانکی، افشاگری تکان دهنده گاردین از بهره کشی جنسی در کمپ منافقین، مخالفت اصلاح طلبان و اصولگرایان مجلس با استیضاح ظریف و نگرانیها از توافق دو ابرقدرت اقتصادی برای ایران از مواردی است که موضوع گزارشهای خبری و تحلیلی روزنامههای امروز شده است.
کد خبر: ۸۵۶۷۹۱ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۹/۱۲
کد خبر: ۸۵۶۶۱۴ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۹/۱۱