کلیات
استیضاح در لغت به معنای طلب وضوح کردن، طلب پیدایی، آشکار کردن و خواستن و در اصطلاح به معنای مطالبه توضیح از وزیر مسئول توسط اعضای مجالس قانونگذاری است.
تاریخچه
سابقه تاریخی انجام استیضاح اگرچه به قرون وسطی باز میگردد، اما نمونههای عینی مشخص آن را میتوان در عملکرد اوایل قرن نوزدهم نظام سیاسی انگلیس مشاهده کرد. در نظامهای سیاسی جهان برای جلوگیری از تمرکز قدرت و نیز رعایت جنبههای تخصصی اداره امور جامعه، قدرت حکومت به سه شاخه تقنینی، اجرایی و قضایی تقسیم شدهاست.
البته این سه قوه هم در نظامهای سیاسی پارلمانی و هم در نظامهای سیاسی ریاستی با یکدیگر در ارتباط بوده و قوانین اساسی کشورها چگونگی روابط آنها با هم و نیز سازوکارهای کنترل آنها به وسیله یکدیگر را در نظر گرفتهاند که در عین تفکیک قوا نوعی همکاری یا ارتباط بین قوای سه گانه نیز از طریق تمهیدات حقوقی و سیاسی ایجاد شده تا در عین تمایز قوا کلیت حاکمیت ملی کشور بروز کند.
در نظام سیاسی پارلمانی که ارتباط بیشتری بین دو قوه مقننه و مجریه وجود دارد مجلس و پارلمان که نمایندگان آن از سوی مردم انتخاب میشوند حق دارند کلیه اقدامات و عملکردهای قوه مجریه را زیر نظر بگیرند و از راه طرح سؤال، استیضاح و ایجاد کمیسیونهای تحقیق یا نهادهای نظارتی، چون دیوان محاسبات این قوه را کنترل کنند.
همچنین قوه مقننه حق دارد با صدور رأی عدم اعتماد هیأت وزیران یا یک وزیر را برکنار کند. البته به منظور ایجاد توازن بین دو قوه در نظام پارلمانی، قوه مجریه نیز از طرق مختلف همچون تنظیم و پیشنهاد لوایح قانونی یا حتی انحلال پارلمان، مجلس را کنترل میکند.
در نظام سیاسی ریاستی همچون نظام سیاسی آمریکا نیز قانون اساسی ترتیباتی برای استیضاح مقامات ارشد قوه مجریه از جمله رئیسجمهور و معاونش توسط کنگره در نظر گرفتهاست که در نهایت نیز میتواند به برکناری آنها از قدرت منجر شود.
شرایط استیضاح
استیضاح زمانی است که یک پرونده سیاسی برای وزیر یا وزرا گشوده میشود و در آن نمایندگان استیضاح کننده، وزیر یا وزیران را همراه با مؤاخذه به صحنه سیاسی مجلس فرا میخوانند تا به ایرادات وارده پاسخ گویند و پس از آن، موضوع اعتماد یا عدم اعتماد در مجلس نسبت به وزیر یا وزیران مورد بررسی قرار میگیرد و در خاتمه، با اکثریت آراء نمایندگان، مجلس اتخاذ تصمیم میکند.
در همین راستا وزرا و رئیس جمهور، چون مسؤولیت سنگینی در برابر امور اجرایی و سیاسی جامعه و کشور دارند، باید در نارساییها و کجرویها نیز در مقابل یک قوه ناظر پاسخگو باشند، تا از چهار چوب قانونی خود پا فراتر نبرند. تخطّی وزرا و رییس جمهور از مسئولیتهای فردی و جمعیشان، موجب طرح سؤال یا استیضاح برای آنان میشود.
فرق سئوال با استیضاح
سئوال معمولاً در قبال ابهاماتی که برای نمایندگان مجلس ایجاد شده، مطرح میشود که آنان با دعوت از وزرا یا رئیس جمهور با طرح سؤال ابهامات را از بین میبرند؛ به دنبال آن، موضوع فیصله پیدا میکند. ولی استیضاح در قبال خطاها و تخطّیهای قانونی وزیران یا رئیس جمهور است که به دنبال آن ممکن است موجبات عزل آنها از مقام خودشان فراهم شود.
استیضاح در قانون اساسی
اصل ۸۹ قانون اساسی در این باره میگوید:
الف) نمایندگان مجلس شورای اسلامی میتوانند در مواردی که لازم میدانند هیأت وزیران یا هر یک از وزرا را استیضاح کنند، استیضاح وقتی قابل طرح در مجلس است که با امضای حداقل ده نفر از نمایندگان به مجلس تقدیم شود.
هیأت وزیران یا وزیر مورد استیضاح باید ظرف مدت ده روز پس از طرح آن در مجلس حاضر شود و به آن پاسخ گوید و از مجلس رأی اعتماد بخواهد. در صورت عدم حضور هیأت وزیران یا وزیر برای پاسخ، نمایندگان مزبور درباره استیضاح خود توضیحات لازم را میدهند و در صورتی که مجلس مقتضی بداند اعلام رأی عدم اعتماد خواهد کرد. اگر مجلس رأی اعتماد نداد؛ هیئت وزیران یا وزیر مورد استیضاح عزل میشود.
در هر صورت وزرای مورد استیضاح نمیتوانند در هیأت وزیرانی که بلافاصله بعد از آن تشکیل میشود عضویت پیدا کنند.
ب) در صورتی که حداقل یک سوم از نمایندگان مجلس شورای اسلامی رئیس جمهور را در مقام اجرای وظایف مدیریت قوه مجریه و اداره امور اجرایی کشور مرد استیضاح قرار دهند، رئیس جمهور باید ظرف مدت یکماه پس از طرح آن در مجلس حاضر شود و خصوص مسائل مطرح شده توضیحات کافی بدهد. در صورتی که پس از بیانات نمایندگان به عدم کفایت رئیس جمهور رأی دادند مراتب جهت اجرای بند ده اصل یکصد و دهم به اطلاع مقام رهبری میرسد.
اصل ۸۹ قانون اساسی که در بالا ذکر شد حاوی اکثریت مطالب استیضاح است، ولی در اینجا ذکر ۳ نکته حائز اهمیت است:
موضوع استیضاح
قانون اساسی موضوع استیضاح را محدود نکرده و اختیار آن را به نمایندگان واگذاشته است تا هر موردی را که بتوانند به عنوان استیضاح مطرح کنند، ممکن است موضوعات متعدّد و یا فقط یک مورد باعث استیضاح شود.
اختیاری بودن استیضاح
نمایندگان مجبور و مکلّف نیستند که در هر مورد اشکال و نقض قانون دیدند بلافاصله به طرح استیضاح مبادرت نمایند، ممکن است مصالح مملکت اقتضا کند که با تذکر یا طرح سؤال اشکال را مرتفع سازند و به نقض قانون خاتمه داده شود.
لزوم حضور وزیر مورد استیضاح
در قانون اساسی آمده است: «وزیر یا هیأت وزیران که استیضاح شدهاند باید ظرف ده روز پس از طرح آن در مجلس حاضر شوند و به آن پاسخ گویند.»
این یک تکلیف مقرّر از جانب قانون اساسی است و آنها نمیتوانند پاسخ کتبی تهیه کنند و یا شخص دیگری را به جای خود برای پاسخگویی بفرستند.
جریان مذاکرات پیرامون استیضاح
در ابتدا بیانات استیضاح شدگان استماع میشود که به هر کدام یک زمان معینی اختصاص پیدا میکند. پس از آن رأی اعتماد به شور گذاشته میشود و اگر مجلس رأی عدم اعتماد به وزیر یا هیأت وزیران مورد استیضاح داد آنها عزل میشوند، ولی در مورد رئیس جمهور پس از توضیحات کافی وی، بیانات نمایندگان مخالف و موافق و پاسخ رئیس جمهور، نسبت به کفایت یا عدم کفایت وی اخذ رأی میشود و اگر اکثریت دوسوم کل نمایندگان به عدم کفایت رئیس جمهور رأی دادند، مراتب به رهبری ارجاع شده تا نتیجه قطعی عزل یا ابقاء رئیس جمهور اعلام شود.
استیضاح رئیس جمهور
در صورتی که حداقل یک سوم از نمایندگان مجلس شورای اسلامی رئیسجمهور را در مقام اجرای وظایف مدیریت قوه مجریه و اداره امور اجرایی کشور مورد استیضاح قرار دهند، رئیسجمهور باید ظرف مدت یک ماه پس از طرح آن در مجلس حاضر شود و در خصوص مسائل مطرح شده توضیحات کافی بدهد. در صورتی که پس از بیانات نمایندگان مخالف و موافق و پاسخ رئیسجمهور، اکثریت دو سوم کل نمایندگان به عدم کفایت رئیسجمهور رأی دادند مراتب جهت اجرای بند ده اصل یکصد و دهم به اطلاع مقام رهبری میرسد.
- در مورد مجلس شورای اسلامی بیشتر بخوانید
رئیس کمیسیون برنامهوبودجه مجلس در گفتوگو با «تابناک»؛
در این ارتباط، حسینعلی حاجی دلیگانی، عضو کمیسیون برنامهوبودجه مجلس با اشاره به فضای سنگین رایزنیها، انتصابهای مشکوک و بده، بستانهای عجیب برای جلوگیری از استیضاح وزیر اقتصاد گفت: هر چه جلوتر میرویم، به درستی استیضاح مذکور بیشتر پی میبریم. متأسفانه، برخی نمایندگان مجلس که نامشان را نمیآورم به دنبال دریافت امتیاز در این شرایط هستند. در روزهای نخستِ مطرحشدن استیضاح ، یکی از نمایندگان مجلس در چهارشنبه بعدازظهر به دفتری می رود و در آنجا قول داده بود تلاش کند استیضاح رأی نیاورد.
کد خبر: ۸۲۰۴۶۷ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۵/۱۵
مرور روزنامههای یکشنبه ۳۱ تیرماه؛
بازگشت سپنتا نیکنام به شورای شهر، ادامه دادگاه متهم مؤسسه مالی ثامن، خط پایان رییس پر حاشیه، مجمع تشخیص؛ رویکرد قابل دفاع، چاره خاموشی در میادین گازی مشترک با قطر!، بیانات رهبر انقلاب در دیدار با در دیدار سفیران، کارداران و مسئولان وزارت امور خارجه، چرا دولت نمیتواند تصمیم بگیرد؟ دفاع یک طرفه صدا و سیما از مجری تلویزیونی، مدیران بازنشسته برکنار میشوند، پیامدهای نارضایتی فرهنگیان و قانون نژادپرستانه تشکیل «کشور یهود»، بازگشت به «گتو» از مواردی است که موضوع گزارشهای خبری و تحلیلی روزنامههای امروز شده است.
کد خبر: ۸۱۸۵۸۰ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۴/۳۱
کد خبر: ۸۱۶۵۵۱ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۴/۲۴
هزار و دویست و شصت و ششمین بسته ویژه خبری «تابناک»؛
رصدخانه «تابناک»، خبرهایی برای مخاطبان آماده میکند که غیررسمی هستند یا اینکه کمتر از اهمیت خود، مورد توجه قرار میگیرند. تیترهایی مانند: احمدینژاد با جلسات مجمع تشخیص قهر است؟/ فریاد استاندار تهران بر سر مدیران استانی/فریاد استاندار تهران بر سر مدیران استانی؛ پلاسکو باید تمام شود/برخی واردکننده قطعات خودرو همسر و دختر وزرا بوده اند/ و... رصدخانه امروز تابناک را تشکیل میدهند.
کد خبر: ۸۱۴۴۶۲ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۴/۱۶
عضو هیأت رئیسه مجلس در گفت وگو با «تابناک»؛
پس از التهابهای اخیر در بازار و همچنین افزایش قیمتها به ویژه نرخ ارز و سکه، برخی نمایندگان مجلس هفته گذشته با امضای نامهای به رئیسجمهور، خواستار ترمیم کابینه شده و اعلام کرده بودند، در صورت ترمیم نشدن کابینه از سوی روحانی، خود دست به کار خواهند شد.
کد خبر: ۸۱۳۱۱۳ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۴/۱۱
حاجی بابایی:
رئیس فراکسیون نمایندگان ولایی مجلس شورای اسلامی، گفت:تغییر ترکیب تیم اقتصادی از سوی دولت مانع اتلاف وقت میشود.
کد خبر: ۸۱۲۵۶۷ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۴/۰۹
کد خبر: ۸۱۱۵۴۰ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۴/۰۵
کد خبر: ۸۱۱۰۹۳ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۴/۰۴
کد خبر: ۸۰۳۲۳۸ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۳/۰۷
کد خبر: ۸۰۲۱۳۷ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۳/۰۳
نماینده مردم مهاباد گفت: در صورتی که درخواست نمایندگان کردزبان شهرهای مرزی به نتیجه نرسد به طور حتم موضوع استیضاح رئیس جمهور را پیگیری خواهیم کرد.
کد خبر: ۷۹۶۲۷۵ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۲/۱۵
مرور روزنامههای پنجشنبه ۲۴ اسفندماه؛
سؤال از روحانی شاید وقتی دیگر، عدالت، قربانی دلخوشی به «رشد غیرفراگیر»، همه اختلافات تیلرسون و ترامپ، عبور دولت از گردنه استیضاح ، استعفای زودهنگام شهردار تهران و پشت پرده آن، توسعه میادین نفتی به شیوه روسی، هدف شماره یک آمریکا از حضور در سوریه و بحران در روابط سیاسی لندن و مسکو از مواردی است که موضوع گزارشهای خبری و تحلیلی روزنامههای امروز شده است.
کد خبر: ۷۸۲۹۹۱ تاریخ انتشار : ۱۳۹۶/۱۲/۲۴
فوتو نیوز «تابناک»؛
تصاویر با شما سخن می گویند؛ تصاویری بی روتوش با سخنانی بی روتوشتر؛ میخواهیم با بخش خبری «فوتونیوز»، مقامات با شما بی روتوش و رودررو سخن بگویند. از این پس، عصرگاه هر روز با «فوتو نیوز» تابناک، حرف و سخن مقامات داخلی و خارجی را به عکس بی روتوششان الصاق میکنیم، تا بهتر بدانیم چه کسی حرف زده و از چه سخن گفته است. کوتاه و مختصر؛ به احترام وقت شما و فرصتی که برای دانستن میگذارید.
کد خبر: ۷۸۲۹۷۶ تاریخ انتشار : ۱۳۹۶/۱۲/۲۴
چرا مردم به استیضاح سه وزیر بیتوجه بودند؟!
حرف ها و سخنانی که در جلسات استیضاح مطرح شد و بعضا خیلی هم با موضوع و دلایل استیضاح هم همخوانی نداشت، نشان داد، جاهایی از کار می لنگد و باید هم مجلس و هم دولت فکر اساسی برای رفع چنین رفتارهایی در پیش بگیرد. اینکه گفته شود، فلان نماینده به دنبال امتیاز است و فلان وزیر فلان امتیاز را داده، حتما رویه ای اشتباه و ناسازگار با نظام جمهوری اسلامی است که در آن امام (ره) مردم را ولی نعمتان ما (مسئولان) خوانده اند.
کد خبر: ۷۸۲۸۳۸ تاریخ انتشار : ۱۳۹۶/۱۲/۲۳
کد خبر: ۷۸۲۶۷۴ تاریخ انتشار : ۱۳۹۶/۱۲/۲۳
طبق توافق انجام شده ابتدا استیضاح کنندگان به مدت یک ساعت و نیم در مورد محورهای استیضاح صحبت می کنند سپس وزیر جهاد کشاورزی سه ساعت فرصت صحبت و دفاع از عملکرد خود را دارد که طبق آییننامه می تواند یک ساعت از زمان خود را به دو نماینده بدهد. پس از وزیر نیز دو نماینده موافق استیضاح محمود حجتی هرکدام به مدت ۱۵ دقیقه صحبت خواهند کرد.
کد خبر: ۷۸۲۶۷۲ تاریخ انتشار : ۱۳۹۶/۱۲/۲۳
مرور روزنامههای چهارشنبه ۲۳ اسفندماه؛
رأی ناپلئونی ربیعی و هت تریک آخوندی در ابقا، برکناری تیلرسون توسط ترامپ، پرداخت پول به کشاورزان معترض اصفهانی، نوروز ایرانی پای هفت سین چینی، اعتراف ترامپ به شکست دیپلماسی جهانی آمریکا، حکم «حبس کلام» زیباکلام، کُشتی نیازمند دیپلماسی داخلی، بازداشت بقایی و بست نشینی در اوین و چرایی و تبعات اخراج وزیر خارجه آمریکا از مواردی است که موضوع گزارشهای خبری و تحلیلی روزنامههای امروز شده است.
کد خبر: ۷۸۲۶۳۹ تاریخ انتشار : ۱۳۹۶/۱۲/۲۳
حاشیههایی از نشست بررسی استیضاح ربیعی؛
صبح امروز علی ربیعی، وزیر تعاون، کار و امور اجتماعی با یک رأی ناپلئونی و تنها با اختلاف یک رأی، توانست دوباره موفق به کسب رأی اعتماد مجلس و ابقا در کسوت وزارت رفاه شود./ نشست بررسی استیضاح ربیعی با حاشیههایی همراه بود که از جمله میتوان به مشاجرههای لفظی دو نماینده مجلس ـ که یکی از آنها موافق و دیگری مخالف استیضاح ربیعی بود ـ اشاره کرد.
کد خبر: ۷۸۲۴۹۲ تاریخ انتشار : ۱۳۹۶/۱۲/۲۲
در جلسه ظهر امروز فراکسیون امید، موضوع استیضاح آقای آخوندی مورد بررسی قرار گرفت و نهایتا جمعبندی اعضا این شد که فراکسیون امید با استیضاح آقای آخوندی مخالفت کند.
کد خبر: ۷۸۲۴۸۲ تاریخ انتشار : ۱۳۹۶/۱۲/۲۲
نبض خبر؛
علی ربیعی وزیر کار در جلسه استیضاح ش در مجلس شورای اسلامی گفت: «دوران مدیران سوپرمن گذشته است... امروز برای پرونده ای که خودم به نام صندوق ها باز کردم و آژیر خطری که کشیدم استیضاح می شوم» در تابناک میبینید.
کد خبر: ۷۸۲۴۰۵ تاریخ انتشار : ۱۳۹۶/۱۲/۲۲