کلیات
استیضاح در لغت به معنای طلب وضوح کردن، طلب پیدایی، آشکار کردن و خواستن و در اصطلاح به معنای مطالبه توضیح از وزیر مسئول توسط اعضای مجالس قانونگذاری است.
تاریخچه
سابقه تاریخی انجام استیضاح اگرچه به قرون وسطی باز میگردد، اما نمونههای عینی مشخص آن را میتوان در عملکرد اوایل قرن نوزدهم نظام سیاسی انگلیس مشاهده کرد. در نظامهای سیاسی جهان برای جلوگیری از تمرکز قدرت و نیز رعایت جنبههای تخصصی اداره امور جامعه، قدرت حکومت به سه شاخه تقنینی، اجرایی و قضایی تقسیم شدهاست.
البته این سه قوه هم در نظامهای سیاسی پارلمانی و هم در نظامهای سیاسی ریاستی با یکدیگر در ارتباط بوده و قوانین اساسی کشورها چگونگی روابط آنها با هم و نیز سازوکارهای کنترل آنها به وسیله یکدیگر را در نظر گرفتهاند که در عین تفکیک قوا نوعی همکاری یا ارتباط بین قوای سه گانه نیز از طریق تمهیدات حقوقی و سیاسی ایجاد شده تا در عین تمایز قوا کلیت حاکمیت ملی کشور بروز کند.
در نظام سیاسی پارلمانی که ارتباط بیشتری بین دو قوه مقننه و مجریه وجود دارد مجلس و پارلمان که نمایندگان آن از سوی مردم انتخاب میشوند حق دارند کلیه اقدامات و عملکردهای قوه مجریه را زیر نظر بگیرند و از راه طرح سؤال، استیضاح و ایجاد کمیسیونهای تحقیق یا نهادهای نظارتی، چون دیوان محاسبات این قوه را کنترل کنند.
همچنین قوه مقننه حق دارد با صدور رأی عدم اعتماد هیأت وزیران یا یک وزیر را برکنار کند. البته به منظور ایجاد توازن بین دو قوه در نظام پارلمانی، قوه مجریه نیز از طرق مختلف همچون تنظیم و پیشنهاد لوایح قانونی یا حتی انحلال پارلمان، مجلس را کنترل میکند.
در نظام سیاسی ریاستی همچون نظام سیاسی آمریکا نیز قانون اساسی ترتیباتی برای استیضاح مقامات ارشد قوه مجریه از جمله رئیسجمهور و معاونش توسط کنگره در نظر گرفتهاست که در نهایت نیز میتواند به برکناری آنها از قدرت منجر شود.
شرایط استیضاح
استیضاح زمانی است که یک پرونده سیاسی برای وزیر یا وزرا گشوده میشود و در آن نمایندگان استیضاح کننده، وزیر یا وزیران را همراه با مؤاخذه به صحنه سیاسی مجلس فرا میخوانند تا به ایرادات وارده پاسخ گویند و پس از آن، موضوع اعتماد یا عدم اعتماد در مجلس نسبت به وزیر یا وزیران مورد بررسی قرار میگیرد و در خاتمه، با اکثریت آراء نمایندگان، مجلس اتخاذ تصمیم میکند.
در همین راستا وزرا و رئیس جمهور، چون مسؤولیت سنگینی در برابر امور اجرایی و سیاسی جامعه و کشور دارند، باید در نارساییها و کجرویها نیز در مقابل یک قوه ناظر پاسخگو باشند، تا از چهار چوب قانونی خود پا فراتر نبرند. تخطّی وزرا و رییس جمهور از مسئولیتهای فردی و جمعیشان، موجب طرح سؤال یا استیضاح برای آنان میشود.
فرق سئوال با استیضاح
سئوال معمولاً در قبال ابهاماتی که برای نمایندگان مجلس ایجاد شده، مطرح میشود که آنان با دعوت از وزرا یا رئیس جمهور با طرح سؤال ابهامات را از بین میبرند؛ به دنبال آن، موضوع فیصله پیدا میکند. ولی استیضاح در قبال خطاها و تخطّیهای قانونی وزیران یا رئیس جمهور است که به دنبال آن ممکن است موجبات عزل آنها از مقام خودشان فراهم شود.
استیضاح در قانون اساسی
اصل ۸۹ قانون اساسی در این باره میگوید:
الف) نمایندگان مجلس شورای اسلامی میتوانند در مواردی که لازم میدانند هیأت وزیران یا هر یک از وزرا را استیضاح کنند، استیضاح وقتی قابل طرح در مجلس است که با امضای حداقل ده نفر از نمایندگان به مجلس تقدیم شود.
هیأت وزیران یا وزیر مورد استیضاح باید ظرف مدت ده روز پس از طرح آن در مجلس حاضر شود و به آن پاسخ گوید و از مجلس رأی اعتماد بخواهد. در صورت عدم حضور هیأت وزیران یا وزیر برای پاسخ، نمایندگان مزبور درباره استیضاح خود توضیحات لازم را میدهند و در صورتی که مجلس مقتضی بداند اعلام رأی عدم اعتماد خواهد کرد. اگر مجلس رأی اعتماد نداد؛ هیئت وزیران یا وزیر مورد استیضاح عزل میشود.
در هر صورت وزرای مورد استیضاح نمیتوانند در هیأت وزیرانی که بلافاصله بعد از آن تشکیل میشود عضویت پیدا کنند.
ب) در صورتی که حداقل یک سوم از نمایندگان مجلس شورای اسلامی رئیس جمهور را در مقام اجرای وظایف مدیریت قوه مجریه و اداره امور اجرایی کشور مرد استیضاح قرار دهند، رئیس جمهور باید ظرف مدت یکماه پس از طرح آن در مجلس حاضر شود و خصوص مسائل مطرح شده توضیحات کافی بدهد. در صورتی که پس از بیانات نمایندگان به عدم کفایت رئیس جمهور رأی دادند مراتب جهت اجرای بند ده اصل یکصد و دهم به اطلاع مقام رهبری میرسد.
اصل ۸۹ قانون اساسی که در بالا ذکر شد حاوی اکثریت مطالب استیضاح است، ولی در اینجا ذکر ۳ نکته حائز اهمیت است:
موضوع استیضاح
قانون اساسی موضوع استیضاح را محدود نکرده و اختیار آن را به نمایندگان واگذاشته است تا هر موردی را که بتوانند به عنوان استیضاح مطرح کنند، ممکن است موضوعات متعدّد و یا فقط یک مورد باعث استیضاح شود.
اختیاری بودن استیضاح
نمایندگان مجبور و مکلّف نیستند که در هر مورد اشکال و نقض قانون دیدند بلافاصله به طرح استیضاح مبادرت نمایند، ممکن است مصالح مملکت اقتضا کند که با تذکر یا طرح سؤال اشکال را مرتفع سازند و به نقض قانون خاتمه داده شود.
لزوم حضور وزیر مورد استیضاح
در قانون اساسی آمده است: «وزیر یا هیأت وزیران که استیضاح شدهاند باید ظرف ده روز پس از طرح آن در مجلس حاضر شوند و به آن پاسخ گویند.»
این یک تکلیف مقرّر از جانب قانون اساسی است و آنها نمیتوانند پاسخ کتبی تهیه کنند و یا شخص دیگری را به جای خود برای پاسخگویی بفرستند.
جریان مذاکرات پیرامون استیضاح
در ابتدا بیانات استیضاح شدگان استماع میشود که به هر کدام یک زمان معینی اختصاص پیدا میکند. پس از آن رأی اعتماد به شور گذاشته میشود و اگر مجلس رأی عدم اعتماد به وزیر یا هیأت وزیران مورد استیضاح داد آنها عزل میشوند، ولی در مورد رئیس جمهور پس از توضیحات کافی وی، بیانات نمایندگان مخالف و موافق و پاسخ رئیس جمهور، نسبت به کفایت یا عدم کفایت وی اخذ رأی میشود و اگر اکثریت دوسوم کل نمایندگان به عدم کفایت رئیس جمهور رأی دادند، مراتب به رهبری ارجاع شده تا نتیجه قطعی عزل یا ابقاء رئیس جمهور اعلام شود.
استیضاح رئیس جمهور
در صورتی که حداقل یک سوم از نمایندگان مجلس شورای اسلامی رئیسجمهور را در مقام اجرای وظایف مدیریت قوه مجریه و اداره امور اجرایی کشور مورد استیضاح قرار دهند، رئیسجمهور باید ظرف مدت یک ماه پس از طرح آن در مجلس حاضر شود و در خصوص مسائل مطرح شده توضیحات کافی بدهد. در صورتی که پس از بیانات نمایندگان مخالف و موافق و پاسخ رئیسجمهور، اکثریت دو سوم کل نمایندگان به عدم کفایت رئیسجمهور رأی دادند مراتب جهت اجرای بند ده اصل یکصد و دهم به اطلاع مقام رهبری میرسد.
- در مورد مجلس شورای اسلامی بیشتر بخوانید
«میچ مک کانل» رهبر اکثریت جمهوری خواهان در مجلس سنا روز یکشنبه گفت: اگر مجلس نمایندگان لایحه استیضاح ترامپ را تصویب کند، سنا نمی تواند مانع از محاکمه رئیس جمهوری شود.
کد خبر: ۹۲۶۶۳۱ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۷/۰۷
کد خبر: ۹۲۶۴۷۱ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۷/۰۷
ترامپ از زمان روی کار آمدنش در آمریکا با مسائل و اتهامات بسیاری روبه رو بوده است. یکی از مهمترین مسائل که بارها منجر به گمانه زنیهای فراوان در مورد احتمال استیضاح ترامپ شد، ماجرای دخالت روسیه در انتخابات آمریکا به نفع ترامپ است. ترامپ با اتهام جدیدی روبه رو شده که میتواند دردسر بزرگی برای او ایجاد کند. این بار اتهام ترامپ، تقاضا از یک رهبر خارجی برای پروندهسازی علیه یک رقیب انتخاباتی است؛ آن هم به قیمت چند صد میلیون دلار کمک نظامی که از بودجه امنیتی کشور پرداخت میشود.
کد خبر: ۹۲۶۳۵۸ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۷/۰۶
کمیته اطلاعاتی مجلس نمایندگان آمریکا ممکن است جلسات استماع برای انجام تحقیقات درباره استیضاح «دونالد ترامپ»، رئیسجمهور آمریکا را از دوشنبه هفته آینده آغاز کند.
کد خبر: ۹۲۶۲۴۲ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۷/۰۶
کد خبر: ۹۲۶۲۳۲ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۷/۰۵
کد خبر: ۹۲۶۱۲۶ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۷/۰۵
کد خبر: ۹۲۶۰۷۷ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۷/۰۴
کد خبر: ۹۲۶۰۰۵ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۷/۰۴
تحلیل سیانان از جریان استیضاح ترامپ؛
ترامپ ملزم به انتشار یک نسخه تحریر شده از تماس تلفنی خود با رهبر اوکراین در روز چهارشنبه شده است؛ تماسی که به عقیده دموکراتها، نوعی سوءاستفاده او از قدرت ریاست جمهوری تلقی می شود. کاخ سفید همچنین در نظر دارد شکایت مربوط به افشا کننده این تماس را ـ که باعث بروز بحران سیاسی یک هفته اخیر در آمریکا شده و ریاست جمهوری ترامپ را متزلزل ساخته ـ به کنگره ارائه کند.
کد خبر: ۹۲۵۸۶۷ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۷/۰۳
نانسی پلوسی میگوید این تحقیقات رسمی درباره عملکرد دونالد ترامپ در درخواست از یک دولت خارجی (اوکراین) برای کمک به کارزار انتخاباتی او در سال ۲۰۲۰ است.
کد خبر: ۹۲۵۷۷۸ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۷/۰۳
عضو کمیسیون کشاورزی مجلس مطرح کرد؛
در کنار جوانگرایی نباید از ظرفیت تجربه افراد چشمپوشی کرد بلکه هماهنگی کار و تجربه است که میتواند مشکلات کنونی کشور را مرتفع کند.
کد خبر: ۹۲۳۸۹۱ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۶/۲۴
کد خبر: ۹۲۱۴۸۷ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۶/۱۱
کد خبر: ۹۲۱۱۷۳ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۶/۰۹
بحث استیضاح و سوال از رحمانی با توجه به تخلفات عدیده خودروسازها که بارها و بارها هم تذکر داده شده و مورد بی توجهی قرار گرفته، امری طبیعی است و پاسخگو کردن وزیر مرتبط با طرح سوال حق طبیعی نمایندگان مجلس بوده و اعتبار خانه ملت است.
کد خبر: ۹۱۹۸۲۷ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۶/۰۲
کد خبر: ۹۱۵۵۶۷ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۵/۱۱
چند روز مانده به آغاز تعطیلات تابستانی مجلس نمایندگان آمریکا تعدادی از دموکراتهای این مجلس از تلاش برای استیضاح رئیس جمهور کشورشان حمایت کرده و به آرامی تعداد طرفداران را به اکثریت دموکراتهای مجلس نمایندگان افزایش میدهند؛ اقدامی که میتواند مشکلات جدیدی برای رئیس مجلس نمایندگان و تلاشهایش برای جلوگیری از تحقق این اقدام به وجود آورد.
کد خبر: ۹۱۴۹۷۳ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۵/۰۸
کد خبر: ۹۱۴۸۷۶ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۵/۰۸
دموکراتهای مجلس نمایندگان و سنای آمریکا، دوباره دست به کار برنامه ریزی در راستای استیضاح دونالد ترامپ شده اند و در همین راستا، از یک دادگاه تا مراحل یک بازرسی ویژه قضایی در مورد اسناد و مدارک موجود در گزارش بازپرس ویژه رابرت مولر را آغاز کند.
کد خبر: ۹۱۴۲۲۴ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۵/۰۵
کد خبر: ۹۱۱۶۳۷ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۴/۲۴
کد خبر: ۹۱۱۰۰۱ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۴/۲۰