کلیات
استیضاح در لغت به معنای طلب وضوح کردن، طلب پیدایی، آشکار کردن و خواستن و در اصطلاح به معنای مطالبه توضیح از وزیر مسئول توسط اعضای مجالس قانونگذاری است.
تاریخچه
سابقه تاریخی انجام استیضاح اگرچه به قرون وسطی باز میگردد، اما نمونههای عینی مشخص آن را میتوان در عملکرد اوایل قرن نوزدهم نظام سیاسی انگلیس مشاهده کرد. در نظامهای سیاسی جهان برای جلوگیری از تمرکز قدرت و نیز رعایت جنبههای تخصصی اداره امور جامعه، قدرت حکومت به سه شاخه تقنینی، اجرایی و قضایی تقسیم شدهاست.
البته این سه قوه هم در نظامهای سیاسی پارلمانی و هم در نظامهای سیاسی ریاستی با یکدیگر در ارتباط بوده و قوانین اساسی کشورها چگونگی روابط آنها با هم و نیز سازوکارهای کنترل آنها به وسیله یکدیگر را در نظر گرفتهاند که در عین تفکیک قوا نوعی همکاری یا ارتباط بین قوای سه گانه نیز از طریق تمهیدات حقوقی و سیاسی ایجاد شده تا در عین تمایز قوا کلیت حاکمیت ملی کشور بروز کند.
در نظام سیاسی پارلمانی که ارتباط بیشتری بین دو قوه مقننه و مجریه وجود دارد مجلس و پارلمان که نمایندگان آن از سوی مردم انتخاب میشوند حق دارند کلیه اقدامات و عملکردهای قوه مجریه را زیر نظر بگیرند و از راه طرح سؤال، استیضاح و ایجاد کمیسیونهای تحقیق یا نهادهای نظارتی، چون دیوان محاسبات این قوه را کنترل کنند.
همچنین قوه مقننه حق دارد با صدور رأی عدم اعتماد هیأت وزیران یا یک وزیر را برکنار کند. البته به منظور ایجاد توازن بین دو قوه در نظام پارلمانی، قوه مجریه نیز از طرق مختلف همچون تنظیم و پیشنهاد لوایح قانونی یا حتی انحلال پارلمان، مجلس را کنترل میکند.
در نظام سیاسی ریاستی همچون نظام سیاسی آمریکا نیز قانون اساسی ترتیباتی برای استیضاح مقامات ارشد قوه مجریه از جمله رئیسجمهور و معاونش توسط کنگره در نظر گرفتهاست که در نهایت نیز میتواند به برکناری آنها از قدرت منجر شود.
شرایط استیضاح
استیضاح زمانی است که یک پرونده سیاسی برای وزیر یا وزرا گشوده میشود و در آن نمایندگان استیضاح کننده، وزیر یا وزیران را همراه با مؤاخذه به صحنه سیاسی مجلس فرا میخوانند تا به ایرادات وارده پاسخ گویند و پس از آن، موضوع اعتماد یا عدم اعتماد در مجلس نسبت به وزیر یا وزیران مورد بررسی قرار میگیرد و در خاتمه، با اکثریت آراء نمایندگان، مجلس اتخاذ تصمیم میکند.
در همین راستا وزرا و رئیس جمهور، چون مسؤولیت سنگینی در برابر امور اجرایی و سیاسی جامعه و کشور دارند، باید در نارساییها و کجرویها نیز در مقابل یک قوه ناظر پاسخگو باشند، تا از چهار چوب قانونی خود پا فراتر نبرند. تخطّی وزرا و رییس جمهور از مسئولیتهای فردی و جمعیشان، موجب طرح سؤال یا استیضاح برای آنان میشود.
فرق سئوال با استیضاح
سئوال معمولاً در قبال ابهاماتی که برای نمایندگان مجلس ایجاد شده، مطرح میشود که آنان با دعوت از وزرا یا رئیس جمهور با طرح سؤال ابهامات را از بین میبرند؛ به دنبال آن، موضوع فیصله پیدا میکند. ولی استیضاح در قبال خطاها و تخطّیهای قانونی وزیران یا رئیس جمهور است که به دنبال آن ممکن است موجبات عزل آنها از مقام خودشان فراهم شود.
استیضاح در قانون اساسی
اصل ۸۹ قانون اساسی در این باره میگوید:
الف) نمایندگان مجلس شورای اسلامی میتوانند در مواردی که لازم میدانند هیأت وزیران یا هر یک از وزرا را استیضاح کنند، استیضاح وقتی قابل طرح در مجلس است که با امضای حداقل ده نفر از نمایندگان به مجلس تقدیم شود.
هیأت وزیران یا وزیر مورد استیضاح باید ظرف مدت ده روز پس از طرح آن در مجلس حاضر شود و به آن پاسخ گوید و از مجلس رأی اعتماد بخواهد. در صورت عدم حضور هیأت وزیران یا وزیر برای پاسخ، نمایندگان مزبور درباره استیضاح خود توضیحات لازم را میدهند و در صورتی که مجلس مقتضی بداند اعلام رأی عدم اعتماد خواهد کرد. اگر مجلس رأی اعتماد نداد؛ هیئت وزیران یا وزیر مورد استیضاح عزل میشود.
در هر صورت وزرای مورد استیضاح نمیتوانند در هیأت وزیرانی که بلافاصله بعد از آن تشکیل میشود عضویت پیدا کنند.
ب) در صورتی که حداقل یک سوم از نمایندگان مجلس شورای اسلامی رئیس جمهور را در مقام اجرای وظایف مدیریت قوه مجریه و اداره امور اجرایی کشور مرد استیضاح قرار دهند، رئیس جمهور باید ظرف مدت یکماه پس از طرح آن در مجلس حاضر شود و خصوص مسائل مطرح شده توضیحات کافی بدهد. در صورتی که پس از بیانات نمایندگان به عدم کفایت رئیس جمهور رأی دادند مراتب جهت اجرای بند ده اصل یکصد و دهم به اطلاع مقام رهبری میرسد.
اصل ۸۹ قانون اساسی که در بالا ذکر شد حاوی اکثریت مطالب استیضاح است، ولی در اینجا ذکر ۳ نکته حائز اهمیت است:
موضوع استیضاح
قانون اساسی موضوع استیضاح را محدود نکرده و اختیار آن را به نمایندگان واگذاشته است تا هر موردی را که بتوانند به عنوان استیضاح مطرح کنند، ممکن است موضوعات متعدّد و یا فقط یک مورد باعث استیضاح شود.
اختیاری بودن استیضاح
نمایندگان مجبور و مکلّف نیستند که در هر مورد اشکال و نقض قانون دیدند بلافاصله به طرح استیضاح مبادرت نمایند، ممکن است مصالح مملکت اقتضا کند که با تذکر یا طرح سؤال اشکال را مرتفع سازند و به نقض قانون خاتمه داده شود.
لزوم حضور وزیر مورد استیضاح
در قانون اساسی آمده است: «وزیر یا هیأت وزیران که استیضاح شدهاند باید ظرف ده روز پس از طرح آن در مجلس حاضر شوند و به آن پاسخ گویند.»
این یک تکلیف مقرّر از جانب قانون اساسی است و آنها نمیتوانند پاسخ کتبی تهیه کنند و یا شخص دیگری را به جای خود برای پاسخگویی بفرستند.
جریان مذاکرات پیرامون استیضاح
در ابتدا بیانات استیضاح شدگان استماع میشود که به هر کدام یک زمان معینی اختصاص پیدا میکند. پس از آن رأی اعتماد به شور گذاشته میشود و اگر مجلس رأی عدم اعتماد به وزیر یا هیأت وزیران مورد استیضاح داد آنها عزل میشوند، ولی در مورد رئیس جمهور پس از توضیحات کافی وی، بیانات نمایندگان مخالف و موافق و پاسخ رئیس جمهور، نسبت به کفایت یا عدم کفایت وی اخذ رأی میشود و اگر اکثریت دوسوم کل نمایندگان به عدم کفایت رئیس جمهور رأی دادند، مراتب به رهبری ارجاع شده تا نتیجه قطعی عزل یا ابقاء رئیس جمهور اعلام شود.
استیضاح رئیس جمهور
در صورتی که حداقل یک سوم از نمایندگان مجلس شورای اسلامی رئیسجمهور را در مقام اجرای وظایف مدیریت قوه مجریه و اداره امور اجرایی کشور مورد استیضاح قرار دهند، رئیسجمهور باید ظرف مدت یک ماه پس از طرح آن در مجلس حاضر شود و در خصوص مسائل مطرح شده توضیحات کافی بدهد. در صورتی که پس از بیانات نمایندگان مخالف و موافق و پاسخ رئیسجمهور، اکثریت دو سوم کل نمایندگان به عدم کفایت رئیسجمهور رأی دادند مراتب جهت اجرای بند ده اصل یکصد و دهم به اطلاع مقام رهبری میرسد.
- در مورد مجلس شورای اسلامی بیشتر بخوانید
یک عضو هیات رئیسه مجلس شورای اسلامی، گفت که استیضاح عباس آخوندی با ۵۰ امضاء در ۳۲ محور تقدیم هیات رئیسه مجلس شده است.
کد خبر: ۸۳۶۳۲۱ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۷/۰۱
کد خبر: ۸۳۵۰۵۸ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۶/۲۷
عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس گفت: استیضاح وزرای "صنعت" و "راه و شهرسازی" بعد از تعطیلات تقدیم هیئت رئیسه میشود.
کد خبر: ۸۳۳۷۸۱ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۶/۲۲
نماینده مردم سبزوار در مجلس گفت: تاکنون ۵۰ نفر از نمایندگان مجلس طرح استیضاح وزیر راه و شهرسازی را امضا کرده اند.
کد خبر: ۸۳۳۳۶۵ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۶/۲۱
طنز
ما هر وقت با کل فامیل یک جا دعوت میشویم، آخر میهمانی یک نفر میگوید: «هفته بعد همین جمع خونه ما!» مجلس هم به عنوان خانه ملت، در اجرای این سنت حسنه سنگ تمام گذاشته.
کد خبر: ۸۳۰۷۸۵ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۶/۱۳
نماینده مردم سبزوار از تدوین طرح استیضاح ۳ وزیر دولت دوازدهم در پارلمان خبر داد.
کد خبر: ۸۳۰۷۸۱ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۶/۱۳
هزار و سیصد و نوزدهمین بسته ویژه خبری «تابناک»؛
رصدخانه «تابناک»، خبرهایی برای مخاطبان آماده میکند که غیررسمی هستند یا اینکه کمتر از اهمیت خود، مورد توجه قرار میگیرند. تیترهایی مانند؛ زاکانی: دادگاه مشایی کمدی و شو است/واکنش کمیته آموزش عالی مجلس به دفاع پایاننامه «فریدون»/قاضی: مشایی دنبال ریاست جمهوری از طریق کانادا و انگلیس بود و ... رصدخانه امروز تابناک را تشکیل میدهند.
کد خبر: ۸۳۰۳۱۷ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۶/۱۱
کد خبر: ۸۳۰۱۱۳ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۶/۱۱
مرور روزنامههای یکشنبه یازدهم شهریورماه؛
افراط در استیضاح ، آغاز محاکمه دوازده واردکننده موبایل، تابستان پرتنش هفت تپه، همکاری مرموز قاتل با پلیس!، سیستان ۵۲ روز زیر توفان، بانکداری به روش بچه پولدارها، ثبات اقتصادی در گرو اصلاح نظام بانکی، توپ پر رئیس کل علیه بانکهای بی انضباط، ۹۷ درصد زائران خارجی با خانواده به مشهد میآیند، پایان خوش ایران در جاکارتا،۵۰۰۰ میلیارد تومان رانت ناشی از فروش کالا با ارز دولتی! مانور قدرت در مسکو، رانت ۷۰۰۰ میلیاردی دولت به پتروشیمیها و احزاب اصلاح طلب در آش شور بوروکراسی، از مواردی است که موضوع گزارشهای خبری و تحلیلی روزنامههای امروز شده است.
کد خبر: ۸۳۰۰۹۰ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۶/۱۱
در روزهای گذشته، مجلس روزهای پرکاری را پشت سر گذاشت و البته قرار هم نیست، به این زودی ها کارش به پایان برسد. پس از استیضاح دو وزیر و سؤال از رئیس جمهور، این بار نوبت به استیضاح وزیر آموزش و پرورش رسیده که بنا بر اعلام هیأت رئیسه، قرار است روز سه شنبه انجام شود.
کد خبر: ۸۲۹۹۶۹ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۶/۱۰
مرور روزنامههای شنبه دهم شهریورماه؛
توصیههای رهبر انقلاب به دولتمردان، مجلس ایران؛ بی نظم یا بالغ، توئیتر؛ یک گام تا رفع فیلتر، صادرات مهاجر با صفهای مهاجرت در مقابل سفارتخانه ها، تور منطقـهای ظریف ائتلاف جدیدی در راه است؟، بن بست دیپلماتیک، ضرورت ورود دادستان به ماجرای احتکار خودرو، افغانستان در پیچ جدید امنیتی، چرا رهبر انقلاب از دولت حمایت میکنند؟، بیانیه «کارگزاران» و «اعتدال و توسعه» علیه یکدیگر و رفتنی شدن شهرداران بازنشسته، از مواردی است که موضوع گزارشهای خبری و تحلیلی روزنامههای امروز شده است.
کد خبر: ۸۲۹۷۵۷ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۶/۱۰
کد خبر: ۸۲۸۹۶۹ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۶/۰۶
جنجال شرکت هایی که ارز دولتی گرفته و از این ارزها سوءاستفاده کرده بودند، با افشای فهرست شرکت های واردکننده گوشی همراه آغاز شد. رئیس جمهور دستور داد که فهرست کامل شرکت های ارزبگیر دولتی منتشر شود. وزارت صنعت، توپ انتشار فهرست شرکت های ارزبگیر دولتی را به زمین بانک مرکزی انداخت و بانک مرکزی هم این توپ را به زمین وزارت اقتصاد ارسال کرد. آخرین بار کرباسیان وعده انتشار فهرست را داد.
کد خبر: ۸۲۸۷۰۴ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۶/۰۵
مرور روزنامههای دوشنبه پنجم شهریورماه؛
برکناری وزیر اقتصاد در مجلس، زلزله قیمتها آوار گرانی بر سر مردم، تشکیل پرونده تهدید روحانی، آغاز انتشار نام قضات متخلف، مفاسداقتصادی هویت کش، احیای ستاد بن برای ترمیم دستمزد کارگران، مرگ نقطه پایان خصومت ترامپ - مک کین، تریبون مجلس در اختیار روحانی، سه واردکننده موبایل با ارز دولتی پای میز محاکمه، پاستور در برابر مداح مشهور، دور باطل افزایش نرخ سود بانکی و پراید ۳۸ میلیونی در دولت دوازدهم، از مواردی است که موضوع گزارشهای خبری و تحلیلی روزنامههای امروز شده است.
کد خبر: ۸۲۸۴۹۰ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۶/۰۵
نبض خبر؛
نمایندگان مجلس در جلسه علنی امروز (یکشنبه 4 شهریور) پس از بررسی طرح استیضاح وزیر امور اقتصادی ودارایی، با 137 رای موافق، 121 رای مخالف و 2 رای ممتنع از مجموع 260 رای ماخوذه، با استیضاح مسعود کرباسیان موافقت کردند بر این اساس مجلس با ادامه مسئولیت او در وزارت امور اقتصادی و دارایی مخالفت کرد. بدین ترتیب پس از علی ربیعی وزیر پیشین تعاون، کار و رفاه اجتماعی، دومین وزیر اقتصادی کابینه دوم حسن روحانی نیز کنار گذاشته شد. دور از انتظار نیست محمد شریعتمداری وزیر صنعت و تجارت نیز وضعیت مشابهی بیابد. بخشهای اصلی جلسه بررسی طرح استیضاح کرباسیان را در تابناک میبینید.
کد خبر: ۸۲۸۳۷۰ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۶/۰۴
کد خبر: ۸۲۸۲۶۴ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۶/۰۴
گزارش کامل «تابناک» از جلسه استیضاح و برکناری «مسعود کرباسیان»؛
استیضاح مسعود کرباسیان وزیر اقتصاد در اولین دستور کار جلسه علنی روز یکشنبه مجلس شورای اسلامی مورد بررسی نمایندگان قرار گرفت و پس از رأی گیری کرباسیان، از وزارت اقتصاد برکنار شد.
کد خبر: ۸۲۸۲۳۶ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۶/۰۴
مرور روزنامههای دوشنبه ۲۹ مردادماه؛
شوک کمرشکن به مستأجران، استیضاح یک وزیر دیگر، بالا گرفتن اختلافات و عزل فرهاد رهبر، آزادسازی بخش عظیمی از سواحل خزر تا سال آینده، تأمل حقوقی درباره تجمع طلاب، دفاع روحانی از عملکرد وزیر اقتصاد، آمریکا دنبال تکرار سناریوی ۲۸ مرداد، ۱۷ مدیر دو تابعیتی در بدنه دولت، بازداشت چند ساعته جوانفکر، شمارش معکوس برای ورود دوباره ایران به لیست سیاه و فوریترین مسائل افتصاد ایران در نامه قالیباف از مواردی است که موضوع گزارشهای خبری و تحلیلی روزنامههای امروز شده است.
کد خبر: ۸۲۶۷۵۳ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۵/۲۹
استیضاح وزیر کار سقوط اخلاق بود - همان فضای علیه برجام را علیه طرح سلامت هم بوجود آوردند - برنامههای ویژهای برای تأمین دارو در دوران تحریم داریم -در بیمه سلامت باید به همان 4 یا 5 میلیون نفر اولیه برگردیم - برایم مهم نیست چه کسی وزیر رفاه شود
کد خبر: ۸۲۶۵۲۲ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۵/۲۸
مرور روزنامههای شنبه ۲۷ مردادماه؛
تهدید رئیسجمهور، احتمال افزایش نرخ سود بانکی، احمدینژاد پایهگذار بیاخلاقی در سیاست، سرمقاله ۳۵۰ روزنامه آمریکا علیه ترامپ، درخواست احتکار قانونی، کوک شدن مأموریت برای برایان هوک، ۱۱۰ هزار میلیارد در جیب ۱۰۸ نفر، پیش به سوی ایران دیجیتال، یک کنوانسیون و چند روایت!، نجات کودکان یمنی با اشک ریختن! وپایان داستان خان هزاردستان به مناسب درگذشت عزت الله انتظامی از مواردی است که موضوع گزارشهای خبری و تحلیلی روزنامههای امروز شده است.
کد خبر: ۸۲۶۱۳۴ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۵/۲۷