کلیات
استیضاح در لغت به معنای طلب وضوح کردن، طلب پیدایی، آشکار کردن و خواستن و در اصطلاح به معنای مطالبه توضیح از وزیر مسئول توسط اعضای مجالس قانونگذاری است.
تاریخچه
سابقه تاریخی انجام استیضاح اگرچه به قرون وسطی باز میگردد، اما نمونههای عینی مشخص آن را میتوان در عملکرد اوایل قرن نوزدهم نظام سیاسی انگلیس مشاهده کرد. در نظامهای سیاسی جهان برای جلوگیری از تمرکز قدرت و نیز رعایت جنبههای تخصصی اداره امور جامعه، قدرت حکومت به سه شاخه تقنینی، اجرایی و قضایی تقسیم شدهاست.
البته این سه قوه هم در نظامهای سیاسی پارلمانی و هم در نظامهای سیاسی ریاستی با یکدیگر در ارتباط بوده و قوانین اساسی کشورها چگونگی روابط آنها با هم و نیز سازوکارهای کنترل آنها به وسیله یکدیگر را در نظر گرفتهاند که در عین تفکیک قوا نوعی همکاری یا ارتباط بین قوای سه گانه نیز از طریق تمهیدات حقوقی و سیاسی ایجاد شده تا در عین تمایز قوا کلیت حاکمیت ملی کشور بروز کند.
در نظام سیاسی پارلمانی که ارتباط بیشتری بین دو قوه مقننه و مجریه وجود دارد مجلس و پارلمان که نمایندگان آن از سوی مردم انتخاب میشوند حق دارند کلیه اقدامات و عملکردهای قوه مجریه را زیر نظر بگیرند و از راه طرح سؤال، استیضاح و ایجاد کمیسیونهای تحقیق یا نهادهای نظارتی، چون دیوان محاسبات این قوه را کنترل کنند.
همچنین قوه مقننه حق دارد با صدور رأی عدم اعتماد هیأت وزیران یا یک وزیر را برکنار کند. البته به منظور ایجاد توازن بین دو قوه در نظام پارلمانی، قوه مجریه نیز از طرق مختلف همچون تنظیم و پیشنهاد لوایح قانونی یا حتی انحلال پارلمان، مجلس را کنترل میکند.
در نظام سیاسی ریاستی همچون نظام سیاسی آمریکا نیز قانون اساسی ترتیباتی برای استیضاح مقامات ارشد قوه مجریه از جمله رئیسجمهور و معاونش توسط کنگره در نظر گرفتهاست که در نهایت نیز میتواند به برکناری آنها از قدرت منجر شود.
شرایط استیضاح
استیضاح زمانی است که یک پرونده سیاسی برای وزیر یا وزرا گشوده میشود و در آن نمایندگان استیضاح کننده، وزیر یا وزیران را همراه با مؤاخذه به صحنه سیاسی مجلس فرا میخوانند تا به ایرادات وارده پاسخ گویند و پس از آن، موضوع اعتماد یا عدم اعتماد در مجلس نسبت به وزیر یا وزیران مورد بررسی قرار میگیرد و در خاتمه، با اکثریت آراء نمایندگان، مجلس اتخاذ تصمیم میکند.
در همین راستا وزرا و رئیس جمهور، چون مسؤولیت سنگینی در برابر امور اجرایی و سیاسی جامعه و کشور دارند، باید در نارساییها و کجرویها نیز در مقابل یک قوه ناظر پاسخگو باشند، تا از چهار چوب قانونی خود پا فراتر نبرند. تخطّی وزرا و رییس جمهور از مسئولیتهای فردی و جمعیشان، موجب طرح سؤال یا استیضاح برای آنان میشود.
فرق سئوال با استیضاح
سئوال معمولاً در قبال ابهاماتی که برای نمایندگان مجلس ایجاد شده، مطرح میشود که آنان با دعوت از وزرا یا رئیس جمهور با طرح سؤال ابهامات را از بین میبرند؛ به دنبال آن، موضوع فیصله پیدا میکند. ولی استیضاح در قبال خطاها و تخطّیهای قانونی وزیران یا رئیس جمهور است که به دنبال آن ممکن است موجبات عزل آنها از مقام خودشان فراهم شود.
استیضاح در قانون اساسی
اصل ۸۹ قانون اساسی در این باره میگوید:
الف) نمایندگان مجلس شورای اسلامی میتوانند در مواردی که لازم میدانند هیأت وزیران یا هر یک از وزرا را استیضاح کنند، استیضاح وقتی قابل طرح در مجلس است که با امضای حداقل ده نفر از نمایندگان به مجلس تقدیم شود.
هیأت وزیران یا وزیر مورد استیضاح باید ظرف مدت ده روز پس از طرح آن در مجلس حاضر شود و به آن پاسخ گوید و از مجلس رأی اعتماد بخواهد. در صورت عدم حضور هیأت وزیران یا وزیر برای پاسخ، نمایندگان مزبور درباره استیضاح خود توضیحات لازم را میدهند و در صورتی که مجلس مقتضی بداند اعلام رأی عدم اعتماد خواهد کرد. اگر مجلس رأی اعتماد نداد؛ هیئت وزیران یا وزیر مورد استیضاح عزل میشود.
در هر صورت وزرای مورد استیضاح نمیتوانند در هیأت وزیرانی که بلافاصله بعد از آن تشکیل میشود عضویت پیدا کنند.
ب) در صورتی که حداقل یک سوم از نمایندگان مجلس شورای اسلامی رئیس جمهور را در مقام اجرای وظایف مدیریت قوه مجریه و اداره امور اجرایی کشور مرد استیضاح قرار دهند، رئیس جمهور باید ظرف مدت یکماه پس از طرح آن در مجلس حاضر شود و خصوص مسائل مطرح شده توضیحات کافی بدهد. در صورتی که پس از بیانات نمایندگان به عدم کفایت رئیس جمهور رأی دادند مراتب جهت اجرای بند ده اصل یکصد و دهم به اطلاع مقام رهبری میرسد.
اصل ۸۹ قانون اساسی که در بالا ذکر شد حاوی اکثریت مطالب استیضاح است، ولی در اینجا ذکر ۳ نکته حائز اهمیت است:
موضوع استیضاح
قانون اساسی موضوع استیضاح را محدود نکرده و اختیار آن را به نمایندگان واگذاشته است تا هر موردی را که بتوانند به عنوان استیضاح مطرح کنند، ممکن است موضوعات متعدّد و یا فقط یک مورد باعث استیضاح شود.
اختیاری بودن استیضاح
نمایندگان مجبور و مکلّف نیستند که در هر مورد اشکال و نقض قانون دیدند بلافاصله به طرح استیضاح مبادرت نمایند، ممکن است مصالح مملکت اقتضا کند که با تذکر یا طرح سؤال اشکال را مرتفع سازند و به نقض قانون خاتمه داده شود.
لزوم حضور وزیر مورد استیضاح
در قانون اساسی آمده است: «وزیر یا هیأت وزیران که استیضاح شدهاند باید ظرف ده روز پس از طرح آن در مجلس حاضر شوند و به آن پاسخ گویند.»
این یک تکلیف مقرّر از جانب قانون اساسی است و آنها نمیتوانند پاسخ کتبی تهیه کنند و یا شخص دیگری را به جای خود برای پاسخگویی بفرستند.
جریان مذاکرات پیرامون استیضاح
در ابتدا بیانات استیضاح شدگان استماع میشود که به هر کدام یک زمان معینی اختصاص پیدا میکند. پس از آن رأی اعتماد به شور گذاشته میشود و اگر مجلس رأی عدم اعتماد به وزیر یا هیأت وزیران مورد استیضاح داد آنها عزل میشوند، ولی در مورد رئیس جمهور پس از توضیحات کافی وی، بیانات نمایندگان مخالف و موافق و پاسخ رئیس جمهور، نسبت به کفایت یا عدم کفایت وی اخذ رأی میشود و اگر اکثریت دوسوم کل نمایندگان به عدم کفایت رئیس جمهور رأی دادند، مراتب به رهبری ارجاع شده تا نتیجه قطعی عزل یا ابقاء رئیس جمهور اعلام شود.
استیضاح رئیس جمهور
در صورتی که حداقل یک سوم از نمایندگان مجلس شورای اسلامی رئیسجمهور را در مقام اجرای وظایف مدیریت قوه مجریه و اداره امور اجرایی کشور مورد استیضاح قرار دهند، رئیسجمهور باید ظرف مدت یک ماه پس از طرح آن در مجلس حاضر شود و در خصوص مسائل مطرح شده توضیحات کافی بدهد. در صورتی که پس از بیانات نمایندگان مخالف و موافق و پاسخ رئیسجمهور، اکثریت دو سوم کل نمایندگان به عدم کفایت رئیسجمهور رأی دادند مراتب جهت اجرای بند ده اصل یکصد و دهم به اطلاع مقام رهبری میرسد.
- در مورد مجلس شورای اسلامی بیشتر بخوانید
یک عضو هیات رییسه مجلس شورای اسلامی گفت که استیضاح وزیر نفت با ۵۰ امضاء به هیات رییسه ارائه شد.
کد خبر: ۹۳۹۴۶۴ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۹/۰۳
رئیسجمهوری آمریکا امروز (شنبه) در پیامی توییتری نوشت: «حمایتی از طرح استیضاح در اینجا وجود ندارد. گمان میکنم دموکراتها باید با طرح بازی جدیدی وارد شوند.»
کد خبر: ۹۳۹۳۶۲ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۹/۰۳
کد خبر: ۹۳۹۳۲۵ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۹/۰۳
کد خبر: ۹۳۹۲۵۰ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۹/۰۲
کد خبر: ۹۳۹۱۸۹ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۹/۰۲
مقام کاخ سفید گفت که ترامپ خواهان برگزاری دادگاه استیضاح در سنای آمریکا و شهادت دادن کسانی است که دمکراتها از مصاحبه با آنها خودداری میکنند.
کد خبر: ۹۳۸۹۲۰ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۹/۰۱
کد خبر: ۹۳۸۳۹۲ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۸/۲۸
کد خبر: ۹۳۸۳۱۹ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۸/۲۸
در جلسه علنی امروز (سهشنبه) استیضاح محمود حجتی وزیر جهاد کشاورزی اعلام وصول شد.
کد خبر: ۹۳۸۲۹۷ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۸/۲۸
نظرسنجی ای بی سی نیوز-ایپسوس: ۵۱ درصد از مصاحبه شوندگان معتقدند ترامپ در کنگره آمریکا باید استیضاح ، محاکمه و مجرم شناخته شود
کد خبر: ۹۳۸۲۵۲ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۸/۲۸
کد خبر: ۹۳۸۱۱۲ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۸/۲۷
با توجه به اجرای تصمیم سران سه قوه مبنی بر افزایش قیمت بنزین و نارضایتی های مردم که در برخی موارد جنبه امنیتی هم پیدا کرده امروز اولویت اول در جلب رضایت مردم تأمین آرامش و امنیت کشور است و اساساً همه دلسوزان کشور در تحلیل موضوع با نگاه به تقویت رفاه مردم و حفظ آرامش عمومی نسبت به اعتراضات اخیر واکنش نشان می دهند.
کد خبر: ۹۳۸۰۳۰ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۸/۲۷
پس از بیانیه اوکراین؛
رئیس جمهوری آمریکا همزمان با شهادتدهی سفیر سابق این کشور در اوکراین در مجلس نمایندگان، حملات خود علیه او و دمکراتها را شدت بخشید
کد خبر: ۹۳۷۴۶۹ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۸/۲۴
یک دیپلمات ارشد آمریکایی در آغاز جلسات علنی تحقیقات استیضاح گفته است که دونالد ترامپ مستقیما درباره تحقیقات اوکراین در مورد رقیب سیاسیاش، جو بایدن، سوال کرده بود.
کد خبر: ۹۳۷۱۹۴ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۸/۲۳
کد خبر: ۹۳۵۸۸۲ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۸/۱۸
کد خبر: ۹۳۵۸۷۲ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۸/۱۸
دموکراتهای مجلس نمایندگان آمریکا هفته پرکاری را در زمینه تحقیقات استیضاح ترامپ پیش رو دارند.
کد خبر: ۹۳۵۷۶۸ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۸/۱۸
انتشار نخستین سری متن شهادت شاهدان؛
بنا بر متن شهادت دو تن از دیپلماتهای آمریکایی ـ که دوشنبه منتشر شد ـ به بازرسان استیضاح ترامپ گفته شده که این دیپلماتها از حمایتهای لازم از سوی وزارت خارجه تحت ریاست جمهوری دونالد ترامپ برخوردار نبوده و این وزارتخانه برای اهداف سیاست داخلی مورد استفاده قرار میگیرد.
کد خبر: ۹۳۴۹۸۳ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۸/۱۴
کد خبر: ۹۳۴۷۴۳ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۸/۱۳
در حالی که یک سال تا برگزاری انتخابات ریاست جمهوری آمریکا زمان باقی مانده، ظاهرا میزان آمریکاییهای موافق استیضاح «دونالد ترامپ» رئیس جمهور این کشور و کنار گذاشتن وی از تعداد مخالفان این اقدام پیشی گرفته است.
کد خبر: ۹۳۴۵۵۳ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۸/۱۲