کلیات
سوره اعراف هفتمین سوره و از سورههای مکی قرآن است که در جزء هشتم و نهم قرآن جای دارد. این سوره به سبب بازگویی ماجرای اصحاب اعراف در روز قیامت بدین نام خوانده شده است.
سوره اعراف همانند دیگر سورههای مکی، بیشتر ناظر به بحث از مبدأ و معاد، اثبات توحید، دادگاه رستاخیز، مبارزه با شرک، تثبیت مقام و موقعیت انسان در جهان آفرینش است. هدف این سوره نیز تقویت عقیده و مبانی ایمان در مسلمانان دانسته شده است. سوره اعراف به پیمانهایی که خدا از انسانها در مسیر هدایت و صلاح گرفته، از جمله در عالم ذر اشاره میکند و برای نشان دادن شکست و ناکامی اقوامی که از مسیر توحید منحرف شدهاند، به سرگذشت اقوام پیشین و پیامبرانی همچون نوح(ع)، لوط(ع) و شعیب(ع) میپردازد.
آیه ۴۶ درباره اصحاب اعراف، آیات ۵۴ تا ۵۶ معروف به آیه سخره و آیه ۱۷۲ معروف به آیه میثاق از آیات نامدار سوره اعراف است. در فضیلت تلاوت این سوره آمده است هر فردی که سوره اعراف را بخواند؛ خداوند میان او و ابلیس مانعی قرار میدهد و در روز قیامت، حضرت آدم(ع) را شفیع او قرار میدهد.
نامگذاری
نامگذاری این سوره به نام «اعراف» به دلیل سخن از اعراف و اصحاب آن در روز قیامت است. واژه اعراف دوبار در قرآن کریم در آیات ۴۶ و ۴۸ سوره اعراف ذکر شده است. نام دیگر این سوره «المص» (خوانده میشود: الف لام میم صاد) است؛ زیرا فقط همین سوره با این حروف مُقَطَّعه آغاز میشود. از این سوره با نامهای «میقات» (برگرفته از آیه ۱۴۳) و «میثاق» (برگرفته از آیه ۱۷۲) نیز یاد شده است.
ترتیب و محل نزول
سوره اعراف جزو سورههای مکی و در ترتیب نزول، سی و نهمین سورهای است که بر پیامبر(ص) نازل شده است. این سوره در چینش کنونی مُصحَف، هفتمین سوره است و در جزءهای هشتم و نهم قرآن جای دارد. این سوره بعد از سوره صاد و قبل از سوره جن نازل شده است.
تعداد آیات و دیگر ویژگیها
سوره اعراف ۲۰۶ آیه، ۳۳۴۶ کلمه و ۱۴۴۳۷ حرف دارد. این سوره از نظر حجمی جزو سورههای سَبعُ طِوال یکی از سورههای طولانی قرآن است که بیش از یک جزء را در بر دارد و در بین سورههای مکی طولانیترین آنها است.
سوره اعراف در ترتیب نزول اولین سورهای است که حروف مقطعه آن بیش از یک حرف است؛ زیرا سورههای قبل از آن مانند سوره ق، سوره ص و سوره قلم با یک حرف آغاز شده است. علامه طباطبایی شروع این سوره با حروف مقطعه «المص» را نشان آن میداند که سوره اعراف افزون بر مضامین سورههای آغاز شده با حروف مقطعه «الم»، بر مضامین سوره ص نیز مشتمل است.
آیه ۲۰۶ سوره اعراف از آیات دارای سجده است که امامیه و شافعی آن را مستحب و دیگر فرقهها آن را واجب میدانند.
سوره اعراف را همانند سورههایی که در مکه نازل شدهاند، (۸۰ تا ۹۰ سوره) با توجه به وضع محیطی مکه، بیشتر ناظر به بحث از مبداء و معاد، اثبات توحید، دادگاه رستاخیز، مبارزه با شرک و تثبیت مقام و موقعیت انسان در جهان آفرینش دانسته و هدف آن را تقویت عقیده و مبانی ایمان در مسلمانان میدانند.
سوره اعراف به پیمانهایی که خدا از انسانها در مسیر هدایت و صلاح گرفته، از جمله در عالم ذر اشاره میکند و برای نشان دادن شکست و ناکامی اقوامی که از مسیر توحید منحرف شدهاند به سرگذشت اقوام پیشین و انبیای گذشته از جمله نوح(ع)، لوط(ع) و شعیب(ع) میپردازد.
مأمور ساختن پیامبر اسلام(ص) به انذار در آیات نخست سوره اعراف و فرمان به سیره حسنه و رفتار ملایم در آیات پایانی سوره برای نفوذ سخنش در دلها را نشان از ارتباط معنایی میان آغاز و انجام این سوره دانستهاند.
نزول سوره اعراف در سختترین شرایط مسلمانان در مکه و در دوران محاصره اقتصادی در شعب ابی طالب را به غرض یادآوری پیمان و عهدی که انسانها با خدا بستند و اهمیت پایبندی به این عهد دانستهاند.