کلیات

وُلگا (به روسی: Волга) (برخی آن را همان رودی می‌دانند که در متون قدیمی پارسی از آن با عنوان آتِل یاد شده‌است) رودی است در غرب روسیه، که با ۳٬۶۹۲ کیلومتر درازا، طولانی‌ترین رود روسیه و هفدهمین رود بلند جهان است. همچنین پرآب‌ترین رود اروپا ولگا است. رود ولگا پس از طی مسیر طولانی خود، به دریای خزر می‌ریزد. همچنین دریاچه خزر از طریق این رودخانه، توسط کانال ولگا–دن به آب‌های آزاد متصل می‌شود. برخی از بزرگ‌ترین ذخایر آبی جهان در کنار این رود قرار دارند و از منابع آب آن تغذیه می‌کنند. در کشور روسیه رود ولگا یکی از نمادهای ملّی کشور به‌شمار می‌رود و حوزه‌های آبگیر این رود، محل قرارگیری یازده شهر دیگر این کشور است.

نام‌شناسی

نام روسی این رود یعنی ولگا (Волга) از ریشه نیا-اسلاوی *vòlga گرفته شده که به معنای رطوبت است. این نام اسلاوی یک گرته‌برداری از نامی است که سکاهای ایرانی‌زبان به این رود داده بودند یعنی «را». نام «را» (Rā) نیز در زبان سکایی به معنای رطوبت و هم‌ریشه با واژه اوستایی «رنها» Raŋhā (به معنای رود افسانه‌ای) است. واژه سغدی رک (r’k) و واژه فارسی رگ (آبراه خون) نیز با این واژه هم‌ریشه می‌باشند.

اقوام ترک‌تباری که در امتداد ولگا ساکن شدند در قدیم به آن ایتیل یا آتیل می‌گفتند که به معنای «رود بزرگ» است. در زبان‌های ترکی‌تبار امروزه نیز به آن با ایدیل و اِدل و نام‌های مشابه اشاره می‌شود. نام دیگر ترکی برای ولگا «ساری‌سو» (آب زرد) است. مردم قوم ماری، از اقوام اورالی به ولگا «یول» می‌گویند که در زبان تاتاری به معنای راه است.