نقش «آب»‌در وقوع جنگ داخلی سوریه

به نظر می رسد در دهه های آتی کمبود آب به دلایل مختلف و از جمله تغییرات آب و هوایی وضعیت بدتری خواهد داشت. به همین جهت واضح است که مسئله ای به نام آب نقش مهمی را در تعیین رفتار دولت ها در دهه های آینده خواهد داشت. 9 کشور در منطقه در تنش و بحران آب به سر می برند که اگر چاره مناسبی برای آن ها اندیشیده نشود می تواند ثبات آن ها را با مشکل جدی مواجه کند.

کد خبر: ۷۲۹۹۴۹

تاریخ انتشار: ۲۳ شهريور ۱۳۹۶ - ۰۹:۰۰ 14 September 2017

جنگ داخلی سوریه از سال 2011 تا کنون در حدود ۴۰۰ هزار کشته و بیش از ۱۰ میلیون آواره به جا گذاشته است. عوامل مختلف داخلی و خارجی در شکل گیری و شروع بحران و جنگ داخلی در این کشور نقش داشته اند. فارغ از نقش عوامل و تحریکات خارجی در شروع بحران در این کشور، عوامل داخلی مشخصی نیز نقش عمده ای داشته اند. یکی از عوامل عمده که کمتر بدان پرداخته شده است، بحران آب و خشکسالی در این کشور بوده است.

به گزارش تابناک، توسعه سریع اقتصاد لیبرالی، افزایش بی‌کاری، فساد و همچنین عدم پیشبرد اصلاحات سیاسی و اقتصادی توسط دولت سوریه به همراه تحریکات خارجی از جمله عوامل شکل گیری بحران در سوریه ارزیابی شده اند. در این میان، باید به خشکسالی و بحران فزاینده آب در سال های منتهی به شروع بحران نیز اشاره کرد.

در همین زمینه، «موسسه واشنگتن» در مطلبی به این مسئله پرداخته و نوشته است که یکی از عوامل اصلی شروع بحران در سوریه معضلی به نام خشکسالی و سیاست های غلط دولتی در مدیریت آب بوده است. در این مطلب آمده است؛

ثبات سیاسی و اقتصادی در سوریه مدت های مدیدی بر چانه زنی ها و تعاملات بزرگ بر سر دسترسی به آب مبتنی بوده است. در کشور نیمه خشک سوریه دسترسی به آب مساله ای اساسی بوده است و زیر ساخت ها، چاه ها و سیستم آبیاری نیز براساس میزان وفاداری به حکومت طراحی و توزیع می شد.

دسترسی به آب نقش عمده ای را در اعلام وفاداری کشاورزان شمال شرق به حکومت سوریه در دوران های مختلف داشته است و حجم زیادی از آب های سطحی و زیرزمینی سوریه براساس ملاحظات سیاسی به مصارف کشاورزی اختصاص داده می شود گه همین مسئله باعث شد بخش کشاورزی 90 درصد حجم آب کشور را مصرف کند.

در فاصله سال های 2000 تا 2010 سیستم های آبیاری به سرعت گسترش یافتند و 1.2 میلیون هکتار از زمین های کشاورزی سوریه زیر پوشش آبیاری قرار گرفتند؛ این در حالی است که در 25 سال قبل از آن، تنها 651 هزار هکتار از زمین های کشاورزی زیر پوشش قرار گرفته بود. در نتیجه، زمانی که موج تحولات عربی به سوریه رسید، تقریبا 40 درصد از معیشت مردم سوریه به کشاورزی وابسته بود.

نقش «آب» در وقوع جنگ داخلی سوریه و احتمال ایجاد بی ثباتی در 9 کشور

در پنج سال پیش از شروع بحران سوریه، این کشور یکی از بدترین خشکسالی های خود را تجربه کرد. به طوری که کمبود آب باعث شد بیش از 85 درصد احشام و دام ها در شرق سوریه تلف شوند. این در حالی است که میانگین بازده محصولات در زمین های آبیاری شده 23 درصد و در زمین های دیمی نیز به میزان 79 درصد کاهش داشت.

این مسئله مشکلات اقتصادی ای را به همراه داشت که حدود 1.3 میلیون نفر از جمعیت سوریه را تحت تاثیر قرار داد، معیشت 800 هزار نفر را نابود کرد و ده ها هزار روستایی سوری را به زاغه های حومه دمشق، حلب و حما کوچ داد. در سال 2009، سازمان ملل گزارش داد که 60 تا 70 درصد روستاها در استان حسکه و در بستر رودخانه خامور به طور کامل از بین رفتند.

تاثیرات خشکسالی به وسیله فساد گسترده و سوء مدیریت نیز شدیدتر شد و در نهایت نیز به عنوان یکی از محرک های شروع اعتراضات در سوریه نقش عمده ای ایفا کرد. هنگامی که تظاهرات در اواخر سال 2011 تشدید شد، داعش، گروه های شورشی و سایر گروه ها از دسترسی به آب به عنوان یک سلاح نظامی استفاده می کردند.

در اوایل سال 2012، گروه های شورشی کنترل منابع ابی در بسیاری از نقاط سوریه و از جمله دمشق را به دست گرفتند و از آن به عنوان یک سلاح در برابر وفاداران به حکومت استفاده کردند. به طوری که در جولا 2015، شورای شورشیان در وادی بردا تصمیم گرفت در تلافی حملات ارتش سوریه به زبدانیف تمامی خدمات آبرسانی به دمشق را متوقف کند. در نهایت پس از درگیری ها و مذاکرات فراوان، دولت سوریه در اوایل سال 2017 موفق شد بار دیگر از منابع آبی این منطقه استفاده کند.

این گزارش در نهایت اشاره می کند که 9 کشور در منطقه در تنش و بحران آب به سر می برند که اگر چاره مناسبی برای آن ها اندیشیده نشود می تواند ثبات آن ها را با مشکل جدی مواجه کند.

در پایان باید گفت، متولیان و سیاستگذاران در کشورمان نیز باید اهتمام جدی به حل معضلات، تنش ها و بحران های حوزه آب داشته باشند. چراکه ایران نیز یکی از کشورهایی است که در یک دهه اخیر با بحران جدی در این زمینه مواجه شده است و اخیرا نیز شاهد تنش ها و حتی درگیری ها خونینی بر سر آب بوده ایم.

کارشناسان نیز هشدار داده اند که بحران آب در ایران اینک به یک بحران اجتماعی تبدیل شده است به طوری که گاهی در کوچک ترین شهرها و روستاهای کشور تنش ها درگیری هایی بر سر آن رخ می دهد. لازم به یادآوری است که بر اساس اعلام مسئولان وزارت نیرو در شرایط کنونی 37 میلیون نفر از جمعیت کشور در معرض تنش آبی قرار دارند.