طرح آمریکا برای کریدور زنگزور به دنبال قطع ارتباط ایران با قفقاز است/ دور کردن جمهوری آذربایجان و ارمنستان از روسیه

استاد دانشگاه آلاباما آمریکا می‌گوید سیاست‌های ایران در قفقاز مدت‌هاست که واکنشی و عموماً ضعیف بوده است.

به گزارش سرویس بین الملل تابناک، «تام باراک»، نماینده ویژه آمریکا در امور سوریه و سفیر واشنگتن در ترکیه گفته است که یک شرکت خصوصی آمریکایی می‌تواند کنترل کریدور «زنگه‌زور» را بر عهده بگیرد تا مذاکرات صلح بین باکو و ایروان پیشرفت داشته باشد.

باراک روز جمعه در نشست خبری در نیویورک به خبرنگاران گفت: «ارمنستان و جمهوری آذربایجان بر سر ۳۲ کیلومتر جاده اختلاف دارند، اما این موضوع شوخی نیست. این اختلاف بیش از یک دهه است که ادامه دارد، فقط ۳۲ کیلومتر جاده.»

سفیر آمریکا در ترکیه در این باره افزود: «پس کاری که آمریکا انجام می‌دهد این است که می‌گوید: «ما کنترلش را می‌گیریم. این ۳۲ کیلومتر جاده را به ما برای مدت صد سال اجاره بدهید، و همه شما می‌توانید از آن استفاده کنید.»، اما این دیدگاه‌های قبیله‌ای همچنان پابرجاست و از بین نمی‌رود.»

علاوه بر این، نماینده آمریکا در این نشست خبری گفت که «ترکیه وسط این ماجرا قرار دارد»، با این که این کشور ارتباط مرزی با منطقه مذکور ندارد.

اظهارات باراک اولین تأیید رسمی است که دولت رئیس‌جمهور جدید آمریکا دونالد ترامپ پیشنهاد داده است تا این مسیر توسط یک شرکت تجاری خصوصی آمریکایی مدیریت شود که مثلاً نقش «ضامن بی‌طرف» را ایفا کند.

همزمان به این اظهارات دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا نیز اعلام کرده که ما موضوع میان ارمنستان و (جمهوری) آذربایجان را حل کردیم؛ به نظر می‌رسد که اقدامات ما نتایج خوبی را در بر داشته است!

در واکنش به ادعا‌های «تام باراک» سفیر آمریکا در ترکیه، «نازلی باغداساریان»، سخنگوی نخست وزیر ارمنستان امروز دوشنبه در پاسخ به سوال خبرگزاری «آرمن پرس» گفت: ارمنستان واگذاری کنترل قلمرو حاکمیتی خود به هیچ طرف ثالثی را مورد بحث و گفت‌و‌گو قرار نمی‌دهد.

دولت «رجب طیب اردوغان» رئیس‌جمهور ترکیه روز دوشنبه به خبرگزاری ریانووستی اعلام کرد که از گزارش‌ها درباره تمایل آمریکا برای مدیریت کریدور موسوم به زنگزور در ارمنستان بی‌اطلاع است.

با وجود این پیشتر یک منبع آگاه به وب‌سایت میدل ایست آی گفته است که در اصل این ترکیه بود که ایده مدیریت کریدور توسط یک شرکت خصوصی مورد تأیید هر دو طرف (ارمنستان و آذربایجان) را مطرح کرد. این منبع افزود: «با این حال، طرف ارمنی درخواست کرد که این شرکت در بخش نخجوانی کریدور هم فعالیت داشته باشد که این موضوع برای باکو پذیرفتنی نبود.»

سخنگوی نخست وزیر ارمنستان در واکنش به موضع اعلامی «توماس باراک» سفیر آمریکا در ترکیه و فرستاده ویژه این کشور در امور سوریه تأکید کرد: ما بار‌ها اعلام کرده‌ایم که ارمنستان موضوع رفع انسداد زیرساخت‌های منطقه‌ای را منحصراً در چارچوب حاکمیت، تمامیت ارضی و صلاحیت قضایی خود مورد بحث قرار می‌دهد. ما نمی‌توانیم هیچ منطق دیگری را در نظر بگیریم. بنابراین، گزینه ذکر شده توسط سفیر آمریکا امکان‌پذیر نیست.

درباره این موضوع خبرنگار تابناک گفت‌وگویی با پروفسور نادر انتصار، رئیس دانشکده علوم سیاسی دانشگاه آلاباما آمریکا انجام داده که در ادامه می‌آید.

کتاب «ماراتن مذاکرات هسته‌ای، از سعدآباد تا کوبروگ» به قلم نادر انتصار رئیس دانشکده علوم سیاسی دانشگاه بوستون و کاوه افراسیابی، استاد دانشگاه بوستون آمریکا از جمله آثار انتصار به شمار می‌رود. همچنین کتاب «سیاست کرد‌ها در خاورمیانه» از جمله آثار شناخته شده انتصار است که ابعاد سیاسی و اجتماعی ادغام کرد‌ها در جریان اصلی زندگی سیاسی-اجتماعی در ایران، عراق و ترکیه را تحلیل می‌کند.

*ایالات متحده اعلام کرده یک شرکت خصوصی آمریکایی می‌تواند کنترل کریدور «زنگه‌زور» را بر عهده بگیرد تا مذاکرات صلح بین باکو و ایروان پیشرفت داشته باشد. واشنگتن هدف این طرح را تسهیل صلح بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان اعلام کرده است. اهداف واقعی آمریکا چیست؟ 

دو منفعت ژئوپلیتیک اساسی وجود دارد که آمریکا قصد تقویت آنها را دارد. اول، قطع بیشتر ارتباط ایران با قفقاز و آسیای مرکزی و در نتیجه تشدید محاصره ایران در همسایگی خود. 

دوم، وادار کردن باکو و ایروان به فاصله گرفتن از مسکو در شرایطی که تنش بین روسیه و هر دو این کشور‌ها در حال افزایش است و مسکو تمرکز خود را بر جنگ با اوکراین گذاشته است.

*مزایای پیشنهاد آمریکا برای این کشور چه می‌تواند باشد؟ 

مزیت اصلی برای آمریکا، ایجاد پایگاهی محکم در منطقه‌ای است که حضور واشنگتن به اندازه رقبای اصلی آن پررنگ نبوده است. علاوه بر این، منابع انرژی و اقتصادی منطقه برای آمریکای ترامپ بسیار جذاب هستند.

*این چگونه می‌تواند بر پروژه «یک جاده- یک کمربند» چین تأثیر بگذارد؟ و اساساً، چه تهدیدات امنیتی و اقتصادی احتمالی از پیشنهاد آمریکا متوجه چین است؟ 

ابتکار جاده و کمربند چین یک پروژه گسترده، چندوجهی و چندلایه است که مناطق وسیعی را پوشش می‌دهد. اگرچه نفوذ تدریجی آمریکا به قفقاز جنوبی ضربه‌ای به پروژه جاده و کمربند چین وارد خواهد کرد، اما به‌خودی‌خود نمی‌تواند پروژه‌های چین را منحرف کند.

*اتحادیه اروپا از پیشنهاد آمریکا حمایت کرده است. آیا این می‌تواند تهدیدات امنیتی یا اقتصادی برای منافع روسیه در منطقه ایجاد کند؟ 

بله، به‌ویژه در شرایطی که روسیه درگیر اوکراین است و روابط مسکو با هر دو باکو و ایروان در پایین‌ترین سطح از زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی قرار دارد.

*ارمنستان اعلام کرده است که کنترل کریدور را به طرف ثالثی واگذار نخواهد کرد، اما ترکیه به ایروان گفته است که تحولات جدید در منطقه، موضع ایران را تضعیف کرده است. به نظر شما آیا ایروان در نهایت پیشنهاد آمریکا را خواهد پذیرفت؟ این چگونه می‌تواند بر منافع ایران تأثیر بگذارد؟ 

ایروان در سال‌های اخیر به‌طور پیوسته به سمت غرب حرکت کرده است. همچنین، دولت ارمنستان ضعیف است و در موقعیتی نیست که بتواند با برنامه‌های واشنگتن مقابله کند. 

علاوه بر این، ترکیه این لحظه را بهترین فرصت برای آنکارا می‌داند تا در نهایت به هدف دیرینه خود یعنی تسلط بر قفقاز و آسیای مرکزی و تبدیل ایران به یک بازیگر ضعیف و حاشیه‌ای منطقه‌ای دست یابد. ایران ضربه‌ای جدی، اگر نه مرگبار، در پروژه‌های خود مانند کریدور شمال-جنوب خواهد خورد.

*اگر ارمنستان و جمهوری آذربایجان موافقت کنند که کریدور را تحت فرمولی خاص باز کنند، بهترین رویکرد ایران برای مواجهه با این واقعیت چیست؟ 

متأسفانه، سیاست‌های ایران در قفقاز مدت‌هاست که واکنشی و عموماً ضعیف بوده، به‌ویژه در قبال باکو. 

هرچه باکو بیشتر به ایران فشار آورده و منافع امنیتی و اقتصادی آن را به چالش کشیده، واکنش ایران ضعیف‌تر بوده است. 

این امر به باکو اجازه داده تا خود را با دشمنان ایران، مانند اسرائیل، نزدیک کند و روابط خود را با آنها برای آسیب زدن به منافع ایران تحکیم بخشد. 

ایران همواره «یک روز دیر و یک دلار کم» داشته و سال‌هاست که هزینه سکون خود را می‌پردازد. 

در حال حاضر گزینه‌های کمی پیش روی ایران است و هیچ‌یک جذاب نیستند. یک گزینه این است که بر سیاست‌ها و برنامه‌های عملی تمرکز کند و از تعیین «خطوط قرمز»‌ی که قصد اجرای آنها را ندارد، خودداری کند. 

در گذشته، بسیاری از مقامات ایرانی اعلام کرده بودند که کریدور زنگزور «خط قرمز» تهران در مورد برنامه‌های ترکیه و آذربایجان است. 

خطوط قرمز زمانی قابل‌اعتماد هستند که پیامد‌های مشخصی در صورت عبور طرف مقابل از آنها وجود داشته باشد. مطمئن نیستم که ایران قصد انجام کار معناداری پس از عبور از خط قرمز زنگزور دارد یا خیر. اگر چنین است، اکنون زمان آن فرا رسیده است.

گفتگو: پیمان یزدانی