راه سرمایه‌گذاری آمریکا در ایران با توافق باز می‌شود/ لزوم برداشته شدن تحریم‌های اولیه

جواد حیران‌نیا، مدیر گروه مطالعات خلیج فارس در مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه، در گفت‌و‌گو با وب‌سایت «العربی الجدید» درباره احتمال احیای روابط اقتصادی ایران و آمریکا، اظهار داشت: «ایجاد یک چارچوب حقوقی و لغو تحریم‌های اولیه می‌تواند در‌های همکاری اقتصادی میان ایران و آمریکا را باز کند.»

به گزارش سرویس بین الملل تابناک، سایت «العربی الجدید» (The New Arab) در مقاله‌ای به بررسی امکان سرمایه گذاری آمریکا در ایران بعد از یک توافق احتمالی میان دو طرف پرداخته است.

تحرکات اخیر گمانه‌زنی‌ها را افزایش داده‌اند که ممکن است یک توافق هسته‌ای جدید منجر به لغو تحریم‌های اصلی آمریکا علیه ایران شود و به شرکت‌های آمریکایی اجازه دهد دوباره وارد بازار ایران شوند.

در ابوظبی در تاریخ ۱۶ مه، رئیس‌جمهور ایالات متحده، دونالد ترامپ، مجموعه‌ای از اظهارات را مطرح کرد که نشان‌دهنده احتمال ازسرگیری تجارت دوجانبه میان ایران و آمریکا بود.

او در گفت‌و‌گو با شبکه فاکس‌نیوز گفت: «ایران می‌خواهد با ما تجارت کند، درست است؟ اگر باور کنید، من با این موضوع مشکلی ندارم.» نکته مهم‌تر اینکه او افزود: «ما از تجارت برای تسویه‌حساب و برقراری صلح استفاده می‌کنیم.»

این اظهارات در حالی مطرح شده‌اند که مذاکرات هسته‌ای میان ایران و آمریکا همچنان ادامه دارد و تهران با انتظار دستیابی به نوعی از کاهش تحریم‌ها وارد این گفت‌و‌گو‌ها شده است.

پیش‌بینی می‌شود در صورت امضای توافقی جدید، برخی از تحریم‌های ثانویه مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران — که اشخاص و نهاد‌های غیرآمریکایی را که با جمهوری اسلامی تجارت می‌کنند هدف قرار می‌دهد — لغو شوند.

با این حال، اظهارات اخیر ترامپ درباره احتمال تجارت با تهران، گمانه‌زنی‌ها را تقویت کرده است که توافق هسته‌ای جدید می‌تواند شامل لغو برخی از تحریم‌های اولیه آمریکا علیه ایران نیز باشد؛ امری که به شرکت‌های آمریکایی اجازه خواهد داد دوباره وارد بازار ایران شوند.

این نخستین بار نیست که از احتمال لغو تحریم‌های اولیه علیه ایران از زمان آغاز گفت‌و‌گو‌های ایران و آمریکا در ماه آوریل سخن به میان آمده است.

پس از دور دوم مذاکرات که با میانجی‌گری عمان در رم برگزار شد، وزارت امور خارجه عمان بیانیه‌ای صادر کرد و تأکید کرد که نمایندگان ایران و آمریکا در حال مذاکره درباره توافقی هستند که بر اساس آن ایران «کاملاً عاری از سلاح هسته‌ای و تحریم‌ها» خواهد بود.

جواد حیران‌نیا، مدیر گروه مطالعات خلیج فارس در مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه، در گفت‌و‌گو با وب‌سایت «العربی الجدید» درباره احتمال احیای روابط اقتصادی ایران و آمریکا، اظهار داشت: «ایجاد یک چارچوب حقوقی و لغو تحریم‌های اولیه می‌تواند در‌های همکاری اقتصادی میان ایران و آمریکا را باز کند.»

حیران‌نیا افزود که بخش‌های کلیدی‌ای که می‌توانند از سرمایه‌گذاری آمریکا بهره‌مند شوند شامل انرژی، معدن، فناوری، ارتباطات و همچنین صنعت خودروسازی ایران هستند.

اجرای احتمالی چارچوبی تحت عنوان «تجارت برای صلح» از سوی رئیس‌جمهور ترامپ، در تضاد با موضع دولت‌های پیشین آمریکا قرار دارد. تلاش‌های اقتصادی تهران برای نزدیک شدن به واشنگتن که از دهه ۱۹۹۰ آغاز شد، اغلب با استقبال سردی مواجه شده‌اند.

در سال ۱۹۹۵، رئیس‌جمهور وقت ایران، اکبر هاشمی رفسنجانی، نخستین قرارداد توسعه میدان نفتی پس از انقلاب را به شرکت آمریکایی ConocoPhillips پیشنهاد داد. در پاسخ، دولت کلینتون این قرارداد را مسدود کرد و در ادامه «تحریم کامل تجاری و سرمایه‌گذاری علیه ایران» را اعمال نمود.

حتی پس از امضای توافق برجسته برنامه جامع اقدام مشترک (برجام)، که به عنوان توافق هسته‌ای ایران نیز شناخته می‌شود، برخی از تحریم‌های اولیه آمریکا همچنان پابرجا ماندند و دسترسی شرکت‌های آمریکایی به بازار ایران را محدود کردند.

تردید همیشگی آمریکا در تقویت روابط اقتصادی با ایران—پس از امضای برجام—عمدتاً ناشی از مخالفت واشنگتن با دیگر جنبه‌های سیاست خارجی ایران است؛ از جمله استفاده تهران از بازیگران غیردولتی برای پیگیری اهداف ژئوپلیتیکی خود در خاورمیانه.

احتمال سرمایه‌گذاری آمریکا در ایران بار دیگر پیش از آغاز مذاکرات جاری میان ایران و آمریکا از سوی تهران مطرح شد. در اوایل آوریل، علی لاریجانی، مشاور رهبر معظم انقلاب، این ایده را مطرح کرد و از رئیس‌جمهور ترامپ—که او را «فردی بااستعداد که از طریق تجارت ثروتمند شده» توصیف کرد—خواست تا «منافع اقتصادی مشترک با ایران را تعریف کند».

در ادامه، عباس عراقچی، معاون وزیر امور خارجه ایران، مقاله‌ای در روزنامه واشنگتن پست منتشر کرد و در آن به «برداشت نادرست جدی» در آمریکا مبنی بر اینکه «ایران اقتصادی بسته دارد» پاسخ داد.

سرانجام، در تاریخ ۹ آوریل، همزمان با برگزاری دور نخست مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا در مسقط، رئیس‌جمهور ایران، مسعود پزشکیان، اعلام کرد: «رهبر معظم انقلاب [آیت‌الله علی خامنه‌ای]با حضور سرمایه‌گذاران آمریکایی در کشور مخالفتی ندارد. بگذارید بیایند و سرمایه‌گذاری کنند.»

این پیشنهاد تهران نشان‌دهنده درک این واقعیت است که چشم‌انداز ورود آمریکا به بازار ایران می‌تواند روند دستیابی به توافق هسته‌ای جدید را تسریع کند و — که برای ایران اهمیت حیاتی دارد — روند رفع تحریم‌ها را نیز سرعت بخشد. با این حال، ایده اجازه دادن به آمریکا برای ورود به بازار ایران همچنان در میان بخش قابل توجهی از محافل محافظه‌کار قدرت در ایران بحث‌برانگیز است.

در حالی که ایران ۱۲ میلیون کاربر آیفون و ۵۰ میلیون کاربر فعال شبکه‌های اجتماعی دارد، پلتفرم‌های اجتماعی غربی مانند فیس‌بوک، اینستاگرام و ایکس (توئیتر سابق) همچنان در جمهوری اسلامی مسدود هستند؛ بخشی از این محدودیت‌ها ناشی از باور برخی جریان‌های محافظه‌کار است که دولت‌های غربی از این شبکه‌ها برای تأثیرگذاری بر تحولات داخلی ایران و «آمریکایی‌سازی» جامعه ایرانی استفاده می‌کنند.

قرار دادن این پدیده در بستر مذاکرات جاری میان ایران و آمریکا، نشان می‌دهد که تنش‌های سیاسی داخلی نقش مهمی در سرنوشت این روند خواهند داشت. مونا رحمانی، کارشناس امور تجاری ایران، در این رابطه اظهار داشت: نبرد سیاسی اجتناب‌ناپذیر میان محافظه‌کاران و اصلاح‌طلبان این بار بر سر اصل توافق نخواهد بود، بلکه بر سر تعیین حدود خواهد بود — اینکه خط قرمز کجاست، و تا کجا می‌توان پیش رفت، بدون آنکه بهای اجتماعی و سیاسی بیش از حدی پرداخت شود.

بنابراین، مسیر احتمالی رابطه اقتصادی میان ایران و آمریکا — اگر شکل بگیرد — تا حدی به این بستگی خواهد داشت که تهران این خطوط قرمز را در کجا ترسیم می‌کند.

حتی اگر در سال ۲۰۲۵ توافقی حاصل شود که در آن کاخ سفید با سرمایه‌گذاری آمریکا در ایران موافقت کند و تهران نیز از ورود سرمایه آمریکایی به برخی بخش‌ها استقبال نماید، پیچیدگی‌های رویه‌ای در زمینه لغو تحریم‌ها می‌تواند روند شکل‌گیری رابطه اقتصادی نوظهور میان ایران و آمریکا را کند نماید.

در حالی که برخی از تحریم‌ها که با دستور اجرایی رئیس‌جمهور اعمال شده‌اند، می‌توانند مستقیماً توسط رئیس‌جمهور لغو شوند، حذف برخی دیگر نیازمند تصویب قانونی در کنگره آمریکاست. بنابراین، دولت ترامپ (در صورت بازگشت به قدرت) ناگزیر خواهد بود وارد چانه‌زنی‌های پیچیده سیاسی شود تا بتواند تعدادی از تحریم‌های اولیه کلیدی علیه ایران را لغو کند.

پیچیدگی عوامل تعیین‌کننده مسیر احتمالی رابطه اقتصادی میان واشنگتن و تهران نشان می‌دهد که بعید است ایران در کوتاه‌مدت شاهد ورود گسترده سرمایه آمریکایی باشد. با این حال، ورود معدودی از شرکت‌های آمریکایی به بازار ایران می‌تواند منافع غیرمستقیم برای روابط تجاری تهران با دیگر کشور‌های غربی به همراه داشته باشد.

علی احمدی، مدیر بخش ژئواکونومی در مؤسسه Reshape Risks، در گفت‌و‌گو با «العربی الجدید» اظهار داشت: ایرانی‌ها خواستار لغو تحریم‌های اولیه نه به این دلیل هستند که انتظار هجوم سرمایه‌گذاری آمریکا را دارند، بلکه به این دلیل که ورود چند شرکت آمریکایی به جمهوری اسلامی برای اروپایی‌ها حکم چراغ سبزی دارد تا دوباره وارد بازار ایران شوند.

در حالی که امضای برجام در سال ۲۰۱۵ و لغو بسیاری از تحریم‌های ثانویه هسته‌ای آمریکا به شرکت‌های اروپایی اجازه داد تا بار دیگر در ایران جای پای خود را باز کنند، بسیاری از شرکت‌ها و بانک‌های اروپایی همچنان در تعامل با تهران محتاط بودند — عمدتاً به دلیل نگرانی‌های به‌جایی که برجام عمر کوتاهی خواهد داشت.

جورجیو کافییرو، رئیس مؤسسه تحلیل‌های خلیج فارس، در گفت‌و‌گو با العربی الجدید اظهار داشت: اگر شرکت‌های آمریکایی در ایران سرمایه‌گذاری کنند، می‌توانند از لابی‌گری خود در کنگره برای تقویت این توافق هسته‌ای جدید — در صورت تحقق — استفاده کنند.

بر این اساس، محتمل است که لغو برخی از تحریم‌های اولیه و ورود چند سرمایه‌گذار آمریکایی به ایران، اطمینان اروپا را نسبت به دوام بیشتر توافق هسته‌ای دوم در مقایسه با توافق اول افزایش دهد.