کلیات
اوپک یکی از سازمانهای فرا ملی در جهان است که اعضای آن با اتکا به اقتصاد نفتی و تولید نفت خود به دنبال نقش آفرینی موثر و سودمند در بازارهای جهانی هستند؛ سازمانی که در دهههای اخیر با فراز و نشیبهای فراوانی همراه بوده و مشکلات عدیدهای برای رسیدن به همگرایی و وحدت رویه دارد.
«سازمان کشورهای صادرکننده نفت / Organization of the Petroleum Exporting Countries» با عنوان اختصاری «اوپک / OPEC»، یک سازمان بین دولتی متشکل از کشورهای الجزایر، ایران، عراق، کویت، لیبی، نیجریه، قطر، عربستان سعودی، امارات متحده عربی، اکوادور، آنگولا، ونزوئلا و کنگو است. مقر بینالمللی اوپک از بدو تأسیس در سال ۱۳۳۹ در شهر ژنو در کشور سوئیس بود و در سال ۱۳۴۴ به شهر وین در کشور اتریش انتقال یافت.
۱۲ سپتامبر ۱۹۶۰ کشورهای صادرکنندهٔ نفت با هدف محافظت از منافع خود اقدام به تأسیس سازمان واحدی موافقت کردند که به اختصار «اوپک» نامیده شد. این توافق در پایان مذاکرات نمایندگان این کشورها در بغداد حاصل شد.
هدف اصلی این سازمان، آنچنان که در اساسنامه بیان شده، به این شرح است: «هماهنگی و یکپارچهسازی سیاستهای نفت کشورهای عضو و تعیین بهترین راه برای تأمین منافع جمعی یا فردی آنها، طراحی شیوههایی برای تضمین ثبات قیمت نفت در بازار نفت بینالمللی به منظور از بین بردن نوسانات مضر و غیر ضروری؛ عنایت و توجه ویژه به کشورهای تولیدکننده نفت و توجه خاص به ضرورت فراهم کردن درآمد ثابت برای کشورهای تولیدکننده نفت؛ تأمین نفت کشورهای مصرفکننده به صورت کارآمد، مقرون به صرفه و همیشگی؛ و بازده مناسب و منصفانه برای آنهایی که در صنعت نفت سرمایهگذاری میکنند.»
در دهههای اخیر افزایش کشورهای صادرکننده نفت که خارج از این سازمان قرار گرفتهاند رو به افزایش بوده و اوپک مجبور است که برای حفظ بهای نفت خام با آنها که در صدرشان روسیه قرار گرفتهاست کنار آید. با وجود این، دولتهای عضو اوپک که سران برخی از آنها وابستگیهای خارجی دارند با سایر اعضای این سازمان هماهنگی کامل ندارند.
این سازمان در راستای دفاع در مقابل سیاست استثماری شرکتهای بزرگ نفتی مشهور به «هفت خواهران» که به دلیل در اختیار داشتن تکنولوژی تولید نفت و تسلط بر شبکه حمل و نقل نفت خام، از افزایش قیمت نفت جلوگیری میکردند و ارزش آن را به صورت مصنوعی در بازار پایین نگه میداشتند، به پیشنهاد ونزوئلا در سال ۱۳۳۹ طی جلسهای در بغداد با حضور نمایندگان کشورهای ایران، عربستان، ونزوئلا، کویت و عراق تأسیس شد.
اوپک در دهه نخست عمر خویش سعی در تداوم بقا و در دهه دوم سعی در تأثیرگذاری بر بازار نفت و اعاده حقوق کشورهای تولیدکننده داشت. اکنون اوپک با افزایش وحدت نظر اعضایش، توانستهاست تأثیرات مثبتی در جهت جلوگیری از سقوط ناگهانی و نیز افزایش انفجاری قیمت نفت داشته باشد.
زبان رسمی اوپک انگلیسی است، هرچند که زبان رسمی اکثر کشورهای عضو این سازمان عربی است و انگلیسی تنها در نیجریه زبان رسمی شمرده میشود. هفت عضو فعلی اوپک از میان کشورهای عرب هستند، زبان رسمی اکوادور و ونزوئلا اسپانیایی است، زبان رسمی آنگولا پرتغالی و زبان رسمی ایران فارسی است. حق عضویت در اوپک سالانه ۵ میلیون دلار است و تنها کشورهای صادرکننده نفت میتوانند عضو این سازمان باشند.
تشکیل
سازمان اوپک در اوایل دهه ۱۹۶۰ سبب گشت تا کشورهای صادر کننده نفت جهان سوم برای چندین دهه با اتکا به قدرت سازماندهی شده خود از نقش موثرتری نسبت به گذشته بر خوردار شوند. با فرو پاشی نظام دو قطبی جهانی و حذف فشارهای ناشی از این نظام و عدم استقرار نظامی جانشین، انتظار میرفت تا اعضای سازمان اوپک با اتکا به قدرت تولید نفت خود، برخورداری از ذخایر عمده انرژی جهان و نیاز روز افزون جوامع صنعتی و کشورهای در حال توسعه برای دستیابی به اصلیترین حامل انرژی جهان، به وزنههای سیاسی قابل توجهی در نظام بین الملل تبدیل شوند.
تاریخچه
سازمان کشورهای صادرکننده نفت، opec (organization of petroleum exporting countries) به دنبال تلاشهای طولانی کشورهای صادرکننده نفت در سال ۱۹۶۰ بوجود آمد. ونزوئلا اولین کشوری بود که با نزدیک شدن به ایران، عراق، کویت، و عربستان سعودی در سال ۱۹۴۹ و ارائه این پیشنهاد که آنها به تبادل نظر بپردازند و برای برقراری روابط نزدیکتر و همیشگی بین خود راههای جدیدی کشف کنند، در راستای تأسیس سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) گام برداشت. در سپتامبر ۱۹۶۰، دولت عراق کشورهای ایران، کویت، عربستان سعودی، و ونزوئلا را به اجلاسی در بغداد دعوت کرد تا درمورد کاهش قیمت مواد خام تولید شده توسط کشورهای متبوع خود به مذاکره بپردازند. در نتیجه این مذاکرات، اوپک با هدف یکپارچهسازی و هماهنگکردن سیاستهای ناظر بر نفت کشورهای عضو تأسیس شد. ایران، عراق، کویت، عربستان سعودی و ونزوئلا اعضای اولیه اوپک بودند.
دکتر فوأد روحانی از ایران اولین دبیرکل
اوپک بود که بالاترین مرجع اجرایی اوپک میباشد. روحانی به مدت چهار سال این سمت را برعهده داشت.
این سازمان بین سالهای ۱۹۶۰ تا ۱۹۷۵گسترش یافت و قطر، (۱۹۶۱)، اندونزی (۱۹۶۲)، لیبی (۱۹۶۲)، امارات متحده عربی (۱۹۶۷)، الجزایر (۱۹۶۹) و نیجریه (۱۹۷۱) به جمع کشورهای اولیه اوپک پیوستند. اکوادور و گابن نیز بعدها به عضویت اوپک درآمدند، که اولی یعنی اکوادور در دسامبر ۱۹۹۲ از عضویت اوپک خارج شد و گابون نیز در ژانویه ۱۹۹۵ با تکرار حرکت اکوادور، از جمع کشورهای عضو اوپک خارج شد. اگر چه عراق همچنان یکی از اعضای اوپک محسوب میشود، لیکن تولیدات نفتی این کشور از مارس ۱۹۹۸جزء سهام مورد توافق اوپک قرار نداشتهاست. تخمین و برآورد EIA بیانگر آن است که یازده عضو فعلی اوپک تولیدکننده قریب به ۴۰٪ از نفت جهان هستند و حدود دو سوم (۶۵٪) ذخایر نفتی شناخته شده جهان در اختیار آنهاست.
علل تشکیل اوپک
کشورهایی که در جریان تأسیس
اوپک بوند، اهدافی را برای آغاز فعالیتهای این سازمان در نظر گرفتند که مهمترین آن عبارت بود از:
-ایجاد سیاست قیمت گذاری مشترک
- حفظ ذخایر نفت
- حفظ امنیت نفت حمل ونقل شده.
اعضای اولیه
اعضای اولیه
اوپک کشورهای عراق، عربستان سعودی، ونزوئلا، ایران و کویت بودند و اعضای دیگر یعنی، قطر، لیبی، اندونزی، ابوظبی، الجزایر، اکوادور، گابن، نیجریه، بعدا به آن اضافه شدند. اکوادور دراوایل دهه ۹۰ میلادی از این تشکیلات خارج شد.
در پی کاهش شدید قیمت نفت در سال ۱۹۹۸ میلادی کشورهای عضو تصمیم گرفتند تا برای افزایش قیمت آن دست به کاهش تولید بزنند. ولی این اقدام تاکنون منجر به نتیجه مطلوبی نشده است ضمناً این احتمال نیز مطرح شده است که سازمان جدیدی جایگزین اوپک شود.
شرایط اقتصادی
اوپک که یک سوم تولید جهانی را دارد و دارای دو سوم ذخائر ثابت شده جهانی است، دیگر آن قدرتی را که در سالهای ۱۹۶۱ تا ۱۹۷۷ دارا بوده، ندارد آقای مارک اس نانگوما از گابن که در سال ۸۲-۱۹۸۱ دبیر کل اوپک بوده اظهار میدارد:اوپک نیروی پلیس در اختیار ندارد، تنها همبستگی کشورهای عضو است که میتواند یک نقش مهم را ایفا کند. هر کشور عضوی که به تصمیمات اوپک احترام نگذارد در مقابل اعضای دیگر، احساس شرمساری میکند.
بنابراین اعضایی که مایل به نقض تصمیمات سازمان هستند به خاطر محظوریتهای اخلاقی همیشه مصوبات را محترم میشمارند. وانگهی متعاقب اقدامات ملی کردن، کمپانیها کاملا در اوپک مستقل شدهاند.
مارک. اس، نانگوما نقطه نظرهای خود را اینطور ادامه میدهد: این کمپانیها از لحاظ جغرافیایی تغییر جهت دادهاند. با درآمدهائی که از نفت و به خصوص نفت خاورمیانه عاید آنها شد در جاهای مشکلتر مانند دریای شمال و یا مکزیک در امر اکتشاف سرمایه گذاری کرده و خود را مشغول ساختهاند.
تقلیل مصرف نفت و نیز بالارفتن قیمت دلار هم برای کمپانیها و هم برای اوپک آثار منفی داشت، از آن جمله تاثیر قطعی روی فعل و انفعالات فرآوردههای موجود در سال ۱۹۷۹ در اثر عرضه نفت به وسیله کمپانیها، قیمتها میل به پایین آمدن داشت، اما تولیدکنندگان تلاش میکردند که قیمتهای نفت را حفظ کنند.
برخی تحولات مهم
در سال ۲۰۰۷ اوپک اعلام کرد که از روز ۱٫۱۱٫۲۰۰۷ تولید خود را به میزان ۵۰۰ هزار بشکه در روز افزایش خواهد داد. افزایش تولید نفت به دلیل مقابله با اثرات منفی قیمت ۷۷ دلاری نفت بر اقتصاد جهانی و کاهش ذخایر جهانی نفت اتخاذ شد و این ۵۰۰ هزار بشکه بر تولید واقعی کشورهای عضو اضافه شد. به این ترتیب تولید واقعی ده کشور غیر از عراق و آنگولا از روز ۱٫۱۱٫۲۰۰۷ به ۲/۲۷ میلیون بشکه در روز رسید، ولی علیرغم اعلام افزایش تولید اوپک بهای یک بشکه نفت خام برای اولین بار از مرز ۸۱ دلار عبور کرد. همزمان با نشست شورای امنیت (گروه ۵+۱) برای بررسی وضعیت ایران، قیمت نفت در بازارهای آمریکا با افزایش دو و نیم درصدی به حدود ۸۴ دلار در هر بشکه رسید. در آستانه فصل سرما، بهای نفت در بازارهای جهانی به رکورد کم سابقه ۹۳ دلار برای هر بشکه رسید ور این در حالی است که قیمت این ماده خام در بازارهای خاور دور به بالای ۹۳ دلار رسید. بازارهای جهانی خود را برای افزایش بهای نفت به میزان صد دلار در هر بشکه آماده کردند. در آخرین روز سال ۲۰۰۷ میلادی قیمت هر بشکه نفت به بالای ۹۶ دلار آمریکا رسید، در حالیکه در آغاز سال ۲۰۰۷ میلادی قیمت هر بشکه نفت در حدود ۶۰ دلار آمریکا بود.
به این ترتیب قیمت نفت در سال ۲۰۰۷ با افزایشی ۵۸ درصدی، بیشترین افزایش قیمت را در یک دهه گذشته داشتهاست. تنشهای موجود در خاورمیانه، کاهش قدرت دلار آمریکا و کمبود گنجایش ظرفیت کاری پالایشگاهها از عوامل مؤثر در این افزایش قیمت بودهاست. افزایش قیمت نفت بر قدرت خرید مصرفکنندگان در بسیاری از کشورها تأثیر محسوسی داشته. قیمت محصولات نفتی با افزایش نسبتاً چشمگیری در سال ۲۰۰۸ میلادی مواجه شد. قیمت نفت در اوایل تابستان ۲۰۰۸ به رقم بیسابقه ۱۴۸ دلار رسید، اما در اوج گرمای تابستان ۲۰۰۸ با آشکار شدن بحران مالی ۲۰۰۷-۲۰۰۹ در اقتصاد جهانی، قیمت نفت روند نزولی گرفت و به زیر ۴۰ دلار در هر بشکه سقوط کرد!
قیمت محصولات نفتی با افزایش نسبتاً چشمگیری در سال ۲۰۱۰ میلادی مواجه شد. قیمت نفت در اوایل سال ۲۰۱۱ مجدداً به رقم ۱۲۰ دلار رسید.
اوپک (سازمان کشورهای عرب صادر کننده نفت)
OAPEC) organization of arab petroleum experting contries)
این سازمان در سال ۱۹۶۸ و با عضویت سه کشور عربستان، کویت و لیبی به وجود آمد و اساسنامه آن در همان سال در بیروت به امضای دولتهای عضو رسید. کشورهای ابوظبی، الجزایر، بحرین، دوبی و قطر در سال ۱۹۷۰ و مصر و سوریه در سال ۱۹۷۱ به اوآپک پیوستند. از اقدامات مهم اوآپک، افزایش قیمت بود که نهایتاً منجر به شوک اولی نفتی شد و سازمان اوپک بعدا رویه آن را دنبال کرد. سازمان مذکور یک سازمان مقدماتی برای هماهنگ کردن منافع اعراب در اوپک به شمار میآید.
سهم اوپک در نفت وارداتی هند به کمترین میزان در ۲۲ سال گذشته کاهش یافته است، زیرا این کشور واردات نفت ارزان روسیه را افزایش داده است.
کد خبر: ۱۱۷۲۶۱۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۲/۰۵
اوپک در تازهترین گزارش ماهانه خود از چشمانداز کاهشی تقاضای نفت در تابستان سال جاری میلادی بهعنوان دلیلی برای تصمیم غیرمنتظره اعضای اوپک پلاس برای کاهش بیشتر عرضه یاد کرد.
کد خبر: ۱۱۷۱۳۵۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۱/۲۶
اوپک در جدیدترین گزارش خود از افزایش ۳۷ هزار بشکهای تولید روزانه نفت ایران در سه ماهه نخست ۲۰۲۳ خبر داد و متوسط قیمت نفت سنگین ایران در این دوره را ۸۰ دلار و ۶۷ سنت اعلام کرد.
کد خبر: ۱۱۷۱۱۲۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۱/۲۵
اوپک پلاس هفته جاری در اقدامی که بازارها به هیچ وجه انتظار نداشتند، کاهش ۱.۱۶ میلیون بشکه در روز تولید نفت را اعلام کرد.
کد خبر: ۱۱۷۰۲۷۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۱/۱۸
از نظر اوپک پلاس، بهترین پاسخ به ابهامات فزاینده در بازار نفت، همچنان حفظ مواضع فعلی است.
کد خبر: ۱۱۶۹۶۳۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۱/۱۳
وزیر انرژی عربستان امروز اعلام کرد که تصمیمات اوپک پلاس تحت تأثیر سیاسیکاریها نیست و براساس بنیانهای بازار انجام می گیرد.
کد خبر: ۱۱۶۴۷۴۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۱۲/۰۱
آژانس بینالمللی پول تولید نفت ایران در آخرین ماه ۲۰۲۲ را ۲.۷۲ میلیون بشکه در روز اعلام کرد و از صعود ایران به جایگاه چهارم بزرگترین تولیدکنندگان اوپک خبر داد.
کد خبر: ۱۱۶۰۷۹۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۱۱/۰۳
با وجود شایعات مختلفی که پیش از جلسه هفته جاری اوپک پلاس درباره کاهش یا حتی افزایش تولید وجود داشت، این گروه سهمیه تولید خود را تغییر نداد.
کد خبر: ۱۱۵۳۹۳۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۹/۱۷
قیمت سبد نفتی اوپک در هفته منتهی به ۲۵ نوامبر (چهارم آذرماه) نسبت به ۱۸ نوامبر (۲۷ آبانماه) بیش از ۴ دلار کاهش یافت، مجموع کاهش قیمت سبد نفتی اوپک در دو هفته اخیر بیش از ۱۱ دلار بوده است.
کد خبر: ۱۱۵۲۴۱۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۹/۰۸
شرکت رصد نفتکش پترولجستیک اعلام کرد صادرات نفت اوپک از ابتدای ماه میلادی جاری تا به حال، کاهش قابل ملاحظهای پیدا کرده است که نشان می دهد اعضای این گروه به کاهش تولیدی که تحت توافق اوپک پلاس تصویب شد، عمل می کنند.
کد خبر: ۱۱۵۰۸۳۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۸/۲۶
قیمت سبد نفتی اوپک دیروز (پنجشنبه، پنجم آبانماه) با افزایش بیش از یک دلاری از ۹۴ دلار گذشت.
کد خبر: ۱۱۴۷۶۵۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۸/۰۶
دبیرکل اوپک:
کد خبر: ۱۱۴۵۹۹۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۷/۲۷
تصمیم هفته گذشته اوپک برای کاهش تولید نفت، بایدن را که با مشکلات سوخت و فشارهای اقتصادی درآمریکا مواجه است را تحت فشار قرار داده از این رو می خواهد رویکرد سخت گیرانه تری را در قبال سعودی ها اتخاذ کند.
کد خبر: ۱۱۴۴۶۱۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۷/۱۹
وزیر خزانهداری آمریکا:
وزیر خزانه داری آمریکا گفت: تصمیم اوپک پلاس برای کاهش تولید نفت برای اقتصاد جهانی به خصوص بازارهای نوظهور، نابخردانه و بیفایده بود.
کد خبر: ۱۱۴۴۲۱۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۷/۱۷
قیمت نفت در معاملات روز چهارشنبه در پی توافق وزیران اوپک پلاس با بزرگترین کاهش تولید از سال ۲۰۲۰، به بالاترین رکورد سه هفته اخیر صعود کرد.
کد خبر: ۱۱۴۳۷۰۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۷/۱۴
بازار نفت در انتظار تصمیم امروز اوپک
قیمت نفت در آستانه نشست اوپک پلاس به ۹۱.۸۷ دلار در هر بشکه رسیده است.
کد خبر: ۱۱۴۳۶۲۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۷/۱۳
کد خبر: ۱۱۴۱۲۰۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۶/۲۷
وزیر نفت عربستان:
وزیر نفت عربستان گفت: اولین کاهش عرضه نفت از سوی اوپک پلاس در بیش از یک سال گذشته نشان میدهد که این ائتلاف در مدیریت بازارهای جهانی نفت خام جدی است.
کد خبر: ۱۱۳۸۹۷۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۶/۱۵
بهای معاملات آتی نفت برنت با ۳۹ سنت یا ۰.۴ درصد افزایش به ۹۴.۵۱ دلار در هر بشکه رسید.
کد خبر: ۱۱۳۳۵۱۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۵/۱۵
«هیثم الغیص» دبیرکل جدید سازمان کشورهای صادرکننده نفت ( اوپک ) در گفت وگو با روزنامه الرای کویت، ایران را از مهمترین کشورهای موسس این سازمان خواند که نقش مهمی در ثبات بازار نفت دارد.
کد خبر: ۱۱۳۲۶۶۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۵/۱۰