کلیات
اوپک یکی از سازمانهای فرا ملی در جهان است که اعضای آن با اتکا به اقتصاد نفتی و تولید نفت خود به دنبال نقش آفرینی موثر و سودمند در بازارهای جهانی هستند؛ سازمانی که در دهههای اخیر با فراز و نشیبهای فراوانی همراه بوده و مشکلات عدیدهای برای رسیدن به همگرایی و وحدت رویه دارد.
«سازمان کشورهای صادرکننده نفت / Organization of the Petroleum Exporting Countries» با عنوان اختصاری «اوپک / OPEC»، یک سازمان بین دولتی متشکل از کشورهای الجزایر، ایران، عراق، کویت، لیبی، نیجریه، قطر، عربستان سعودی، امارات متحده عربی، اکوادور، آنگولا، ونزوئلا و کنگو است. مقر بینالمللی اوپک از بدو تأسیس در سال ۱۳۳۹ در شهر ژنو در کشور سوئیس بود و در سال ۱۳۴۴ به شهر وین در کشور اتریش انتقال یافت.
۱۲ سپتامبر ۱۹۶۰ کشورهای صادرکنندهٔ نفت با هدف محافظت از منافع خود اقدام به تأسیس سازمان واحدی موافقت کردند که به اختصار «اوپک» نامیده شد. این توافق در پایان مذاکرات نمایندگان این کشورها در بغداد حاصل شد.
هدف اصلی این سازمان، آنچنان که در اساسنامه بیان شده، به این شرح است: «هماهنگی و یکپارچهسازی سیاستهای نفت کشورهای عضو و تعیین بهترین راه برای تأمین منافع جمعی یا فردی آنها، طراحی شیوههایی برای تضمین ثبات قیمت نفت در بازار نفت بینالمللی به منظور از بین بردن نوسانات مضر و غیر ضروری؛ عنایت و توجه ویژه به کشورهای تولیدکننده نفت و توجه خاص به ضرورت فراهم کردن درآمد ثابت برای کشورهای تولیدکننده نفت؛ تأمین نفت کشورهای مصرفکننده به صورت کارآمد، مقرون به صرفه و همیشگی؛ و بازده مناسب و منصفانه برای آنهایی که در صنعت نفت سرمایهگذاری میکنند.»
در دهههای اخیر افزایش کشورهای صادرکننده نفت که خارج از این سازمان قرار گرفتهاند رو به افزایش بوده و اوپک مجبور است که برای حفظ بهای نفت خام با آنها که در صدرشان روسیه قرار گرفتهاست کنار آید. با وجود این، دولتهای عضو اوپک که سران برخی از آنها وابستگیهای خارجی دارند با سایر اعضای این سازمان هماهنگی کامل ندارند.
این سازمان در راستای دفاع در مقابل سیاست استثماری شرکتهای بزرگ نفتی مشهور به «هفت خواهران» که به دلیل در اختیار داشتن تکنولوژی تولید نفت و تسلط بر شبکه حمل و نقل نفت خام، از افزایش قیمت نفت جلوگیری میکردند و ارزش آن را به صورت مصنوعی در بازار پایین نگه میداشتند، به پیشنهاد ونزوئلا در سال ۱۳۳۹ طی جلسهای در بغداد با حضور نمایندگان کشورهای ایران، عربستان، ونزوئلا، کویت و عراق تأسیس شد.
اوپک در دهه نخست عمر خویش سعی در تداوم بقا و در دهه دوم سعی در تأثیرگذاری بر بازار نفت و اعاده حقوق کشورهای تولیدکننده داشت. اکنون اوپک با افزایش وحدت نظر اعضایش، توانستهاست تأثیرات مثبتی در جهت جلوگیری از سقوط ناگهانی و نیز افزایش انفجاری قیمت نفت داشته باشد.
زبان رسمی اوپک انگلیسی است، هرچند که زبان رسمی اکثر کشورهای عضو این سازمان عربی است و انگلیسی تنها در نیجریه زبان رسمی شمرده میشود. هفت عضو فعلی اوپک از میان کشورهای عرب هستند، زبان رسمی اکوادور و ونزوئلا اسپانیایی است، زبان رسمی آنگولا پرتغالی و زبان رسمی ایران فارسی است. حق عضویت در اوپک سالانه ۵ میلیون دلار است و تنها کشورهای صادرکننده نفت میتوانند عضو این سازمان باشند.
تشکیل
سازمان اوپک در اوایل دهه ۱۹۶۰ سبب گشت تا کشورهای صادر کننده نفت جهان سوم برای چندین دهه با اتکا به قدرت سازماندهی شده خود از نقش موثرتری نسبت به گذشته بر خوردار شوند. با فرو پاشی نظام دو قطبی جهانی و حذف فشارهای ناشی از این نظام و عدم استقرار نظامی جانشین، انتظار میرفت تا اعضای سازمان اوپک با اتکا به قدرت تولید نفت خود، برخورداری از ذخایر عمده انرژی جهان و نیاز روز افزون جوامع صنعتی و کشورهای در حال توسعه برای دستیابی به اصلیترین حامل انرژی جهان، به وزنههای سیاسی قابل توجهی در نظام بین الملل تبدیل شوند.
تاریخچه
سازمان کشورهای صادرکننده نفت، opec (organization of petroleum exporting countries) به دنبال تلاشهای طولانی کشورهای صادرکننده نفت در سال ۱۹۶۰ بوجود آمد. ونزوئلا اولین کشوری بود که با نزدیک شدن به ایران، عراق، کویت، و عربستان سعودی در سال ۱۹۴۹ و ارائه این پیشنهاد که آنها به تبادل نظر بپردازند و برای برقراری روابط نزدیکتر و همیشگی بین خود راههای جدیدی کشف کنند، در راستای تأسیس سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) گام برداشت. در سپتامبر ۱۹۶۰، دولت عراق کشورهای ایران، کویت، عربستان سعودی، و ونزوئلا را به اجلاسی در بغداد دعوت کرد تا درمورد کاهش قیمت مواد خام تولید شده توسط کشورهای متبوع خود به مذاکره بپردازند. در نتیجه این مذاکرات، اوپک با هدف یکپارچهسازی و هماهنگکردن سیاستهای ناظر بر نفت کشورهای عضو تأسیس شد. ایران، عراق، کویت، عربستان سعودی و ونزوئلا اعضای اولیه اوپک بودند.
دکتر فوأد روحانی از ایران اولین دبیرکل
اوپک بود که بالاترین مرجع اجرایی اوپک میباشد. روحانی به مدت چهار سال این سمت را برعهده داشت.
این سازمان بین سالهای ۱۹۶۰ تا ۱۹۷۵گسترش یافت و قطر، (۱۹۶۱)، اندونزی (۱۹۶۲)، لیبی (۱۹۶۲)، امارات متحده عربی (۱۹۶۷)، الجزایر (۱۹۶۹) و نیجریه (۱۹۷۱) به جمع کشورهای اولیه اوپک پیوستند. اکوادور و گابن نیز بعدها به عضویت اوپک درآمدند، که اولی یعنی اکوادور در دسامبر ۱۹۹۲ از عضویت اوپک خارج شد و گابون نیز در ژانویه ۱۹۹۵ با تکرار حرکت اکوادور، از جمع کشورهای عضو اوپک خارج شد. اگر چه عراق همچنان یکی از اعضای اوپک محسوب میشود، لیکن تولیدات نفتی این کشور از مارس ۱۹۹۸جزء سهام مورد توافق اوپک قرار نداشتهاست. تخمین و برآورد EIA بیانگر آن است که یازده عضو فعلی اوپک تولیدکننده قریب به ۴۰٪ از نفت جهان هستند و حدود دو سوم (۶۵٪) ذخایر نفتی شناخته شده جهان در اختیار آنهاست.
علل تشکیل اوپک
کشورهایی که در جریان تأسیس
اوپک بوند، اهدافی را برای آغاز فعالیتهای این سازمان در نظر گرفتند که مهمترین آن عبارت بود از:
-ایجاد سیاست قیمت گذاری مشترک
- حفظ ذخایر نفت
- حفظ امنیت نفت حمل ونقل شده.
اعضای اولیه
اعضای اولیه
اوپک کشورهای عراق، عربستان سعودی، ونزوئلا، ایران و کویت بودند و اعضای دیگر یعنی، قطر، لیبی، اندونزی، ابوظبی، الجزایر، اکوادور، گابن، نیجریه، بعدا به آن اضافه شدند. اکوادور دراوایل دهه ۹۰ میلادی از این تشکیلات خارج شد.
در پی کاهش شدید قیمت نفت در سال ۱۹۹۸ میلادی کشورهای عضو تصمیم گرفتند تا برای افزایش قیمت آن دست به کاهش تولید بزنند. ولی این اقدام تاکنون منجر به نتیجه مطلوبی نشده است ضمناً این احتمال نیز مطرح شده است که سازمان جدیدی جایگزین اوپک شود.
شرایط اقتصادی
اوپک که یک سوم تولید جهانی را دارد و دارای دو سوم ذخائر ثابت شده جهانی است، دیگر آن قدرتی را که در سالهای ۱۹۶۱ تا ۱۹۷۷ دارا بوده، ندارد آقای مارک اس نانگوما از گابن که در سال ۸۲-۱۹۸۱ دبیر کل اوپک بوده اظهار میدارد:اوپک نیروی پلیس در اختیار ندارد، تنها همبستگی کشورهای عضو است که میتواند یک نقش مهم را ایفا کند. هر کشور عضوی که به تصمیمات اوپک احترام نگذارد در مقابل اعضای دیگر، احساس شرمساری میکند.
بنابراین اعضایی که مایل به نقض تصمیمات سازمان هستند به خاطر محظوریتهای اخلاقی همیشه مصوبات را محترم میشمارند. وانگهی متعاقب اقدامات ملی کردن، کمپانیها کاملا در اوپک مستقل شدهاند.
مارک. اس، نانگوما نقطه نظرهای خود را اینطور ادامه میدهد: این کمپانیها از لحاظ جغرافیایی تغییر جهت دادهاند. با درآمدهائی که از نفت و به خصوص نفت خاورمیانه عاید آنها شد در جاهای مشکلتر مانند دریای شمال و یا مکزیک در امر اکتشاف سرمایه گذاری کرده و خود را مشغول ساختهاند.
تقلیل مصرف نفت و نیز بالارفتن قیمت دلار هم برای کمپانیها و هم برای اوپک آثار منفی داشت، از آن جمله تاثیر قطعی روی فعل و انفعالات فرآوردههای موجود در سال ۱۹۷۹ در اثر عرضه نفت به وسیله کمپانیها، قیمتها میل به پایین آمدن داشت، اما تولیدکنندگان تلاش میکردند که قیمتهای نفت را حفظ کنند.
برخی تحولات مهم
در سال ۲۰۰۷ اوپک اعلام کرد که از روز ۱٫۱۱٫۲۰۰۷ تولید خود را به میزان ۵۰۰ هزار بشکه در روز افزایش خواهد داد. افزایش تولید نفت به دلیل مقابله با اثرات منفی قیمت ۷۷ دلاری نفت بر اقتصاد جهانی و کاهش ذخایر جهانی نفت اتخاذ شد و این ۵۰۰ هزار بشکه بر تولید واقعی کشورهای عضو اضافه شد. به این ترتیب تولید واقعی ده کشور غیر از عراق و آنگولا از روز ۱٫۱۱٫۲۰۰۷ به ۲/۲۷ میلیون بشکه در روز رسید، ولی علیرغم اعلام افزایش تولید اوپک بهای یک بشکه نفت خام برای اولین بار از مرز ۸۱ دلار عبور کرد. همزمان با نشست شورای امنیت (گروه ۵+۱) برای بررسی وضعیت ایران، قیمت نفت در بازارهای آمریکا با افزایش دو و نیم درصدی به حدود ۸۴ دلار در هر بشکه رسید. در آستانه فصل سرما، بهای نفت در بازارهای جهانی به رکورد کم سابقه ۹۳ دلار برای هر بشکه رسید ور این در حالی است که قیمت این ماده خام در بازارهای خاور دور به بالای ۹۳ دلار رسید. بازارهای جهانی خود را برای افزایش بهای نفت به میزان صد دلار در هر بشکه آماده کردند. در آخرین روز سال ۲۰۰۷ میلادی قیمت هر بشکه نفت به بالای ۹۶ دلار آمریکا رسید، در حالیکه در آغاز سال ۲۰۰۷ میلادی قیمت هر بشکه نفت در حدود ۶۰ دلار آمریکا بود.
به این ترتیب قیمت نفت در سال ۲۰۰۷ با افزایشی ۵۸ درصدی، بیشترین افزایش قیمت را در یک دهه گذشته داشتهاست. تنشهای موجود در خاورمیانه، کاهش قدرت دلار آمریکا و کمبود گنجایش ظرفیت کاری پالایشگاهها از عوامل مؤثر در این افزایش قیمت بودهاست. افزایش قیمت نفت بر قدرت خرید مصرفکنندگان در بسیاری از کشورها تأثیر محسوسی داشته. قیمت محصولات نفتی با افزایش نسبتاً چشمگیری در سال ۲۰۰۸ میلادی مواجه شد. قیمت نفت در اوایل تابستان ۲۰۰۸ به رقم بیسابقه ۱۴۸ دلار رسید، اما در اوج گرمای تابستان ۲۰۰۸ با آشکار شدن بحران مالی ۲۰۰۷-۲۰۰۹ در اقتصاد جهانی، قیمت نفت روند نزولی گرفت و به زیر ۴۰ دلار در هر بشکه سقوط کرد!
قیمت محصولات نفتی با افزایش نسبتاً چشمگیری در سال ۲۰۱۰ میلادی مواجه شد. قیمت نفت در اوایل سال ۲۰۱۱ مجدداً به رقم ۱۲۰ دلار رسید.
اوپک (سازمان کشورهای عرب صادر کننده نفت)
OAPEC) organization of arab petroleum experting contries)
این سازمان در سال ۱۹۶۸ و با عضویت سه کشور عربستان، کویت و لیبی به وجود آمد و اساسنامه آن در همان سال در بیروت به امضای دولتهای عضو رسید. کشورهای ابوظبی، الجزایر، بحرین، دوبی و قطر در سال ۱۹۷۰ و مصر و سوریه در سال ۱۹۷۱ به اوآپک پیوستند. از اقدامات مهم اوآپک، افزایش قیمت بود که نهایتاً منجر به شوک اولی نفتی شد و سازمان اوپک بعدا رویه آن را دنبال کرد. سازمان مذکور یک سازمان مقدماتی برای هماهنگ کردن منافع اعراب در اوپک به شمار میآید.
بازار نفت به سرعت در مییابد که بسیاری از تولیدکنندگان اوپک ممکن است ظرفیت کافی برای افزایش بیشتر تولید نداشته باشند و دورنمای صعود نفت خام به ۱۰۰ دلار در هر بشکه هر روز قوت بیشتری پیدا میکند.
کد خبر: ۱۱۰۰۹۷۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۱۱/۰۴
جدیدترین گزارش ماهانه اوپک نشان داد که قیمت نفت سنگین ایران ماه میلادی گذشته بیش از هفت درصد کاهش داشته است.
کد خبر: ۱۱۰۰۰۸۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۱۰/۲۹
منابع آگاه اعلام کردند نامزد کویت برای سمت دبیرکلی اوپک از حمایت گسترده در این گروه برخوردار است و انتظار نمی رود محمد بارکیندو، دبیرکل فعلی بخواهد برای یک دوره دیگر انتخاب شود.
کد خبر: ۱۰۹۶۰۲۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۱۰/۰۹
قیمتهای نفت در معاملات روز سه شنبه بازار جهانی به دلیل نگرانی سرمایهگذاران نسبت به متاثر شدن تقاضا از تجدید قرنطینهها در اروپا و آسیا برای مقابله با افزایش موارد ابتلا به کووید ۱۹، کاهش پیدا کردند.
کد خبر: ۱۰۹۳۱۵۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۹/۲۳
اوپک در جدیدترین گزارش ماهانهاش، پیش بینی خود از تقاضای جهانی برای نفت در سه ماهه نخست سال ۲۰۲۲ را بالا برد و اعلام کرد تاثیر واریانت اُمیکرون بر تقاضا، ملایم و موقتی خواهد بود.
کد خبر: ۱۰۹۳۱۴۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۹/۲۳
قیمت نفت در معاملات روز دوشنبه بازار جهانی در پی افزایش قیمت فروش نفت عربستان سعودی برای مشتریان آسیایی و آمریکایی و ادامه مذاکرات هسته ای ایران و قدرتهای جهانی، بیش از یک دلار در هر بشکه افزایش یافت.
کد خبر: ۱۰۹۱۵۹۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۹/۱۵
تلاش اوپک برای انتخاب جانشین محمد بارکیندو به عنوان دبیرکل آینده این گروه با درخواست عراق برای نامزدهای بیشتر به مانع خورد.
کد خبر: ۱۰۹۱۲۰۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۹/۱۳
بیتدبیری مهم وزیر نفت در جلسه چهارشنبه گذشته اوپک ، رای ایران را برای انتخاب دبیرکل آتی اوپک عملا بیاثر کرد و بدعتی ناگوار گذاشت.
کد خبر: ۱۰۹۱۱۷۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۹/۱۳
اوپک و متحدانش روز پنج شنبه همزمان با نوسانات شدید قیمت نفت در واکنش به آزادسازی ذخایر نفت استراتژیک آمریکا و شیوع واریانت جدید اُمیکرون، درباره عرضه بیشتر نفت به بازار یا خودداری از افزایش تولید تصمیم خواهند گرفت.
کد خبر: ۱۰۹۰۹۲۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۹/۱۱
اوپک نخستین مذاکرات رسمی درباره دبیرکل آینده خود را در دیدار روز جاری آغاز می کند.
کد خبر: ۱۰۹۰۷۵۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۹/۱۰
آمریکا در تلاش برای متمرکز شدن دوباره به رابطه با کشورهای عضو اوپک خاورمیانه به خصوص عربستان سعودی پس از یک دوره تنش میان واشنگتن و ریاض بر سر قیمتهای بالای نفت است.
کد خبر: ۱۰۹۰۷۵۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۹/۱۰
نظرسنجی رویترز نشان داد
نظرسنجی رویترز نشان داد افزایش تولید نفت اوپک در نوامبر کمتر از سقف توافق شده با متحدانش بوده است و عدم وجود ظرفیت کافی تولید برخی از اعضای این گروه را در آستانه دیدار هفته جاری اوپک پلاس بارز کرد.
کد خبر: ۱۰۹۰۷۳۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۹/۱۰
سازمان کشورهای تولیدکننده نفت ( اوپک ) برای بررسی جوانب شیوع سویه اومیکرون برگزاری دو جلسه فنی را به روزهای آتی موکول کرد.
کد خبر: ۱۰۹۰۲۸۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۹/۰۸
اوپک پیش بینی می کند آزادسازی ذخایر نفت از سوی مصرف کنندگان بزرگ باعث افزایش قابل توجه مازاد عرضه جهانی در چند ماه آینده شود.
کد خبر: ۱۰۸۹۸۹۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۹/۰۵
وزیر انرژی برزیل اعلام کرد این کشور در حال حاضر برنامه ای برای پیوستن به سازمان کشورهای صادرکننده نفت ( اوپک ) ندارد هر چند با این گروه همکاری دارد.
کد خبر: ۱۰۸۸۲۸۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۸/۲۶
دبیرکل اوپک پیش بینی کرد
دبیرکل اوپک پیش بینی کرد بازار نفت از ماه دسامبر دچار مازاد عرضه می شود و سال آینده در وضعیت اشباع عرضه می ماند.
کد خبر: ۱۰۸۸۱۹۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۸/۲۶
روسیه با اعلام این که هیچ کمبود نفتی در بازار جهانی وجود ندارد و ممکن است حتی اوایل سال آینده مازاد عرضه هم ایجاد شود، با سایر اعضای اوپک پلاس که با درخواست آمریکا برای افزایش سریعتر تولید مخالفت کرده اند، همصدا شد.
کد خبر: ۱۰۸۸۰۳۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۸/۲۵
اوپک در جدیدترین گزارش ماهانهاش پیش بینی خود از میزان تقاضای جهانی برای نفت در سه ماهه چهارم سال ۲۰۲۱ را به دلیل متاثر شدن روند احیای تقاضا از قیمتهای بالای انرژی، کاهش داد.
کد خبر: ۱۰۸۷۲۱۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۸/۲۱
دولت آمریکا پیش بینی کرد بازار جهانی نفت سال آینده دچار مازاد عرضه شده و قیمت ها اوایل سال ۲۰۲۱ کاهش پیدا می کنند.
کد خبر: ۱۰۸۶۸۲۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۸/۱۹
کویت هیثم الغیص نماینده سابق خود در اوپک را به عنوان نامزد برای سمت دبیرکلی این گروه معرفی کرد.
کد خبر: ۱۰۸۶۰۶۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۸/۱۵