دو گزینه ترامپ برای اعمال تحریم‌ها بعد از خروج از برجام و واکنش ایران!

تحت مفاد توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ آمریکا تعلیق‌هایی را برای تحریم‌های طویل‌المدتی که بر برنامه هسته‌ای ایران اعمال شده بود، اعمال می‌کرد. در مقابل، ایران محدودیت‌هایی را بر برنامه هسته‌ای خود اعمال کرده و اجازه بازرسی از تأسیسات هسته‌ای‌اش را داد.

ترامپ در اساس دو گزینه برای اعمال تحریم‌ها دارد؛

در دوازدهم ماه می، ‌وی با روزی مواجه می‌شود که باید خود در مورد تعلیق یک سبد تحریمی ایران تصمیم بگیرد: تحریم‌های بانک مرکزی که به ‌قصد فشار بر درآمد‌های نفتی ایران اعمال شده بود. یک مورد از تعلیق دیگر در خصوص سبد تحریمی است که ۱۱ جولای باید در مورد آن تصمیمی گیری شود: تحریم‌های معطوف و متمرکز بر ۴۰۰ نهاد، فرد، بخش‌های تجاری و شرکت‌های بخصوص ایرانی.

یکی از گزینه‌های ترامپ که از سوی متخصصان هسته‌ای به عنوان «گزینه هسته‌ای» از آن یاد می‌شود، این است که دوباره همه تحریم‌ها را یکجا و یک‌باره اعمال کند. حتی آن دسته‌ای که قرار است در ماه جولای در مورد آن‌ها تصمیم گیری شود. این مسأله به معنی نقض فاحش توافق هسته‌ای از سوی آمریکاست که بیان می‌کند، تا زمانی که ایران به تعهدات خود پایبند است، باید تحریم‌ها لغو شود. تا به این جا هم آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و هم بازرسان سازمان ملل متحد بیان کرده‌اند که ایران به تعهداتش پایبند بوده و وزیر خارجه جدید ترامپ مایک پامپئو نیز آن را تأیید کرده است.

گزینه دوم ترامپ: اعمال تحریم‌های بانک مرکزی به ‌تنهایی. این اقدام ۱۸۰ روز به کشور‌ها و شرکت‌ها زمان می‌دهد که خرید نفت خود از ایران را کاهش دهند. کشور‌ها و شرکت‌هایی که در این مدت اقدام به قطع و کاهش خرید نفت نکنند، از سوی واشنگتن مجازات خواهند شد.

طرفداران گزینه دوم بر این باورند که اعمال ذره به ذره تحریم‌ها اهرم فشار لازم برای آمریکا در خصوص «تغییرات و تعمیراتی» که در برجام مدنظر دارد را افزایش می‌دهد تا در نهایت راهی برای ماندن آمریکا در برجام باشد. ترامپ بار‌ها گفته که یا این توافق باید تقویت یا به کل رها شود، ولی تلاش با طرف‌های اروپایی برای تقویت آن هنوز نتیجه نداده است. طرفداران این گزینه می گویند با توجه به اعمال تحریم‌ها در ۱۸۰ روز در این شرایط، فشار بر ایران و اروپا و سایر طرف‌های توافق برای تن دادن به خواست‌های ترامپ افزایش می یابد.

اما طرفداران گزینه هسته‌ای می گویند، این گزینه دوم چندان معتبر نیست، زیرا در همین ۱۸۰ روز هم آمریکا از توافق تخطی کرده و به‌محض اعلام این‌که تحریم‌ها در ۱۸۰ روز باز خواهد گشت، همه شرکت‌ها اقدام به تعطیلی کسب‌وکار خود در ایران خواهند کرد؛ این به معنی زیان ایران از این مسأله و اقدام احتمالی برای خروج از توافق است.

«اما آدامز» می‌گوید: هم اکنون نیز برخی از شرکت‌ها در مواجهه با اقدامات احتمالی آمریکا برای خروج از برجام، کسب‌وکار خود در ایران را تعطیل کرده‌اند.

وضعیت سایر کشور‌های جهان

اروپا چه خواهد کرد؟ آلمان، فرانسه و بریتانیا اعلام کرده‌اند، حتی در صورت خروج آمریکا، آن‌ها تمایلی به نقض و خروج از توافق ندارند؛ اما این موضوع چندان اهمیتی ندارد، چون سیستم مالی بین‌المللی چنان با نیویورک در تعامل و درهم‌تنیده است که تقریباً برای هیچ شرکت و فردی امکان‌پذیر نیست که بدون تخطی از قوانین تحریم‌های آمریکا قادر به ادامه کسب‌وکار با ایران باشد. برای مثال شرکت‌های اروپایی که زیرمجموعه شرکت‌های مادر آمریکایی خود هستند، اگر با ایران مراودات خود را قطع نکنند، از تحریم‌ها تخطی کرده‌اند.

موضوع برای کسب‌وکار‌های اروپایی یک معضل اساسی است و اگر اروپا در پی آن باشد که قانون دهه ۹۰ میلادی خود در خصوص مقابله با تحریم‌های آمریکا علیه کوبا را برای شرکت‌های اروپایی اعمال کند، وضع پیچیده‌تر خواهد شد. اروپا می‌تواند با استفاده از این قانون شرکت‌های اروپایی را از تطبیق با تحریم‌های آمریکا منع کند. این مسأله کسب‌وکار‌ها و تجار را در دوراهی انتخاب بین آمریکا و اروپا قرار خواهد داد.

واکنش‌های ایران در این شرایط هنوز مشخص نیست؛ هرچند محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه هفته گذشته به آسوشیتدپرس اعلام کرد، اگر ترامپ از توافق خارج شود، ایران به «احتمال زیاد» از این توافق خارج می‌شود. حال پرسش اساسی این است که در این شرایط، آیا ایران اقدام به ازسرگیری فعالیت‌های هسته‌ای خود از جمله غنی‌سازی و تولید سوخت هسته‌ای فراتر از محدودیت‌های توافق هسته‌ای خواهد کرد؛ اگر آری در چه میزانی؟

کسی چه می‌داند؟ اگر توافق از هم بپاشد، ایران هیچ محدودیتی برای تن دادن به رژیم سرسخت بازرسی‌های آژانس ندارد. این رژیم شامل پروتکل الحاقی معروف نیز هست که به معنی دسترسی بازرسان به سایت‌های هسته‌ای و سیکل‌های سوخت هسته‌ای، بازرسی سرزده از تأسیسات از پیش تعیین‌شده و اجازه برداشت نمونه از سایت‌های نظامی است.

حتی بدون توافق هسته‌ای، هنوز هم ایران طبق توافق منع گسترش سلاح‌های اتمی (NPT) ـ که آن را امضا کرده است ـ به رژیم محدودی از بازرسی‌ها متعهد است؛ اما اصلاً مشخص نیست ایران به این تعهد چگونه عمل خواهد کرد. از سوی دیگر، موضوع تقلب‌های آشکار از بازرسی و تاکتیک‌های تأخیر از جمله موارد مورد نگرانی در مورد برنامه هسته‌ای ایران قبل از توافق ۲۰۱۵ بود. همچنین مقامات ایران موضوع خروج ایران از NPT در صورت خروج ترامپ از توافق را نیز رد نکرده‌اند.

پرسش دیگری که می‌ماند، این که آیا ایران، که در توافقی که خود آمریکا در تدوین آن دخیل بوده احساس غبن می‌کند، اقدامات دیگری برای تلافی‌جویی خواهد داشت یا نه؛ اقداماتی مانند آزمایش موشک‌های بالستیک و حمایت از گروه‌های نظامی خارجی؟!