میزان تمایل به داشتن فرزند در میان زنان ایرانی

با وجود همه نگراني‌هايي كه طي سال‌هاي اخير در مورد تمايل اندك نسل جوان به فرزندآوري مطرح شده است، نتايج يك تحقيق ميداني نشان مي‌دهد فرزندآوري همچنان براي نسل جوان و نسل‌هاي پيش از آن داراي ارزش است.

به گزارش اعتماد، بر اساس اين پژوهش ميداني، نسل جوان اگرچه فرزندآوري را در بسياري مواقع باعث افزايش بار مالي و فشار روحي و رواني بر والدين مي‌داند اما همچنان به ارزش عاطفي فرزند و فرزندآوري اذعان و تمايل به داشتن فرزند دارد. با اين وجود مقايسه سه گروه از زنان نشان مي‌دهد، آنچه طي بررسي سه نسل زنان، روند كاهشي داشته است، ارزش اقتصادي فرزندآوري است؛ از همين رو اين بررسي نشان مي‌دهد بيشتر خانواده‌ها در شرايط فعلي تمايل به داشتن دو فرزند و نه بيشتر دارند.

دكتر حجيه بي‌بي رازقي نصرآباد، عضو هيات علمي موسسه مطالعات و پژوهش‌هاي جمعيتي آسيا و اقيانوسيه در طرح پژوهشي با عنوان «بررسي رفتارهاي ازدواج و باروري با تاكيد بر استان سمنان» كه در پاييز سال 1391 با حمايت مالي موسسه مطالعات و پژوهش‌هاي جمعيتي آسيا اقيانوسيه انجام شده و بخشي از نتايج آن در هفتمين همايش ملي انجمن جمعيت‌شناسي ايران در روز‌هاي 31 ارديبهشت و اول خرداد 93 در دانشگاه تهران ارائه شد به تاثير شرايط متفاوت زندگي نسل‌هاي مختلف زنان روي نگرش به فرزندآوري پرداخته است.

داده‌هاي اين بررسي كه حاصل يك مطالعه پيمايشي- مقطعي است و با استفاده از پرسشنامه روي 405 زن ازدواج كرده ساكن استان سمنان گردآوري شده، نشان مي‌دهد اگرچه چيزي حدود 24درصد زنان نسل جوان فرزندان را باعث فشار مالي و بيش از 53 درصد باعث فشار رواني بر خانواده مي‌دانند اما در مقابل 56 درصد همين نسل جوان فرزندان را باعث پيوستگي و تداوم خانواده و تقويت پيوند زن و شوهر مي‌دانند. با اين وجود 9/89 درصد از نسل جوان در اين نمونه معتقد بودند فرزندان والدين را از انجام كارهايي كه دوست دارند من‌جمله شغل و تحصيل و ساير علايق بازمي‌دارند.

در اين تحقيق، تغيير ارزش‌ها و تمايلات باروري در پرتو تغييرات جامعه ايران در چند دهه اخير در بين زنان نسل‌هاي متفاوت بررسي شده است. زنان زير 30 سال به عنوان نسل جوان، زنان 40-30 سال به عنوان ميانسال جوان و زنان 50-40 سال به عنوان ميانسال ارشد در نظر گرفته شد. نويسنده در اين تحقيق معتقد است مطالعه تغيير ارزش‌ها، نگرش‌هاي مربوط به فرزندآوري، از آن رو مهم است كه روند تغييرات باروري بستگي به چگونگي و نوع تغيير اين فرآيند دارد. بر اساس يافته‌هاي اين تحقيق، علاوه بر تفاوت‌هاي نسلي در مشخصه‌هايي نظير سطح تحصيلات و وضعيت شغلي در رفتارها و تمايلات باروري سه نسل نيز تفاوت وجود دارد. درصد بالاي ازدواج خويشاوندي، ارزش بالاي فرزندآوري به جهت منافع اقتصادي و حمايتي از ويژگي‌هاي نسل ميانسال ارشد است. در مقابل تاخير در ازدواج، كاهش ازدواج خويشاوندي، تاخير در تولد اول و نگرش منفي به ارزش اقتصادي فرزندان از ويژگي‌هاي نسل جوان است.

دو فرزندي بعد ايده‌آل خانواده‌ها

براساس نتايج اين تحقيق در كنار تفاوت‌هاي بين نسلي وجوه اشتراكي نيز در زمينه تعداد ايده‌آل فرزندان وجود دارد. در هر سه نسل دو فرزندي به عنوان بعد ايده‌آل مطرح شد و يك همگرايي در جهت كاهش بعد مطلوب فرزندآوري به دو فرزند وجود دارد. همچنين ارزش رتبه‌هاي بالا (فرزند سوم و به ويژه فرزند چهارم) در هر سه نسل، كاهش شديدي يافته است.

در اين تحقيق بررسي متغير ارزش فرزند در قالب 10 گويه كه به پاسخگويان ارائه شده، مورد سنجش قرار گرفته است. اين گويه‌ها درون پنج مقوله قرار گرفته است. مقوله منافع اقتصادي، پيوستگي و تداوم خانواده و تقويت روابط بين فرزندان به ارزش‌هاي مثبت فرزندآوري و مقوله هزينه اقتصادي، هزينه عاطفي و هزينه فرصت از دست رفته، بيشتر به هزينه‌هاي فرزندان توجه دارند.

نسل جوان كه متولدين سال‌هاي 1360 به بعد هستند تحصيلات دانشگاهي دارند، در بازار كار حضور دارند، به شبكه‌هاي اطلاعاتي متنوعي دسترسي دارند و در معرض ايده‌ها و اشكال جديد خانواده قرار دارند، كمتر به ارزش اقتصادي، حمايتي، پيوستگي و تداوم خانواده مي‌انديشند، برعكس توجه زيادي به هزينه‌هاي فرزندان دارند. همچنين فرزند زياد را مانع دستيابي زنان به فرصت‌هاي اجتماعي بيشتر تلقي مي‌كنند. در مقابل به ارزش عاطفي و فوايد رواني فرزندان توجه دارند و فرزندان را منشا عشق و محبت و سرور درون زندگي مي‌دانند.

نسل ميانسال ارشد متولدين دهه 40 هستند. اين افراد در شرايطي فرآيند اجتماعي شدن خود را طي كرده‌اند كه تحت تاثير برنامه اصلاحات ارضي، فرزندان به مثابه كالاي توليدي و اقتصادي اهميت داشت. نسل ميانسال ارشد زماني كه به مرحله فرزندآوري و ازدواج رسيدند، تاكيد زيادي بر ارزش‌هاي خانوادگي و فرزندآوري با تكيه بر باورهاي ديني و مذهبي مي‌شد. فرزندآوري براي اين نسل به دليل ارزش اقتصادي، حمايتي و پيوستگي خانواده اهميت دارد. اين نسل باروري بالاتري نسبت به نسل‌هاي بعدي دارد و در فاصله زماني كمتري فرزندآوري خود را آغاز مي‌كند.

هر سه نسل به هزينه‌هاي مالي كه فرزندان براي خانواده به وجود مي‌آورند اذعان داشتند. به نظر مي‌رسد، هر سه نسل درك نسبتا يكساني از هزينه‌هاي فرزندان داشتند. به باور نويسندگان مقاله عنصر تجربه زندگي در اين زمينه اهميت دارد. تجربه، به نسل جوان و نسل‌هاي قديمي‌تر نشان داده تربيت فرزندان نياز به صرف هزينه‌هاي مادي فراوان دارد.

ارزش اقتصادي فرزندآوري رو به كاهش است

در اين تحقيق ميانگين شاخص ارزش فرزند براي هر نسل برآورد شده است. اين شاخص در دامنه 10 تا 40 نوسان دارد. نمرات 19-10 به عنوان ارزش كم، 29-20 به عنوان ارزش متوسط و 40-30 در حد قوي در نظر گرفته شده است. بررسي تغييرات ارزش فرزند طي سه نسل زنان در استان سمنان نشان مي‌دهد كه ميانگين شاخص نسل ميانسال ارشد 48/30 است و ارزش زياد به فرزندان مي‌دهند و داشتن فرزند را به جهت حمايت در سنين پيري، تداوم خانواده و پايداري ازدواج ترجيح مي‌دهند. در ميان نسل ميانسال جوان ميانگين شاخص 49/25 است و به عبارتي مي‌توان گفت در اين نسل، ارزش فرزندان در حد متوسط است. نمره شاخص نسل جوان 44/20 است كه بيانگر اين است كه فرزندان براي اين نسل نيز ارزش متوسطي دارند. اين موضوع نكته مهمي است چرا كه اگر چه ارزش فرزند در بين نسل‌ها روند كاهشي را نشان مي‌دهد، با اين حال فرزندان در هر سه نسل داراي ارزش هستند و اهميت زيادي دارند. هيچ كدام از نسل‌ها ارزش كم به فرزندآوري نداده و اين يافته حاكي از اين است كه خانواده و فرزندآوري همچنان در بين پاسخگويان ارزشمند است.

رازقي نصرآباد محقق اين پيمايش در مورد نتايج اين تحقيق به «اعتماد» مي‌گويد: در مجموع نتايج مطالعه گوياي اين است كه ملازم با تغييرات اجتماعي، تغييرات محسوسي در زمينه تمايلات فرزندآوري در سه نسل پديد آمده است. با اين حال بايد توجه داشت كه نسل جوان نيز كه بيش از هر نسل ديگر ارزش‌ها و رفتارهاي مدرن فرزندآوري را توليد مي‌كند، اهميت زيادي به فرزندآوري و تشكيل خانواده مي‌دهد و چون به ارزش عاطفي فرزندان اهميت مي‌دهد بنابراين فرزندآوري يكي از اهداف نسل جوان است.