این شعر مولانا روی بازوی برد پیت رفت؛ اما در ایران برایش چه کردیم؟

بازیگر مشهور هالیوودی با رونمایی از خالکوبی از شعر مولانا، این تلنگر را ‌به ‌ایرانیان و به ویژه مسئولان و کارشناسان فرهنگی زد که چه بهره‌ای از پدیده‌ای همچون صاحب قوی‌ترین اشعار عرفانی با بیان شیرین پارسی گرفته و چرا جهانیان که اسیر مفاهیم عرفانی اشعارش شده‌اند، هنوز درباره هویت مولوی و ریشه اشعارش هیچ نمی‌دانند و در ایران بزرگ اینچنین غریب مانده است؟!

به گزارش «تابناک»، در جریان سفر برد پیت و متیو مک کانهی دو بازیگر مشهور هالیوودی به نیواورلئان که در راستای پروژه خیریه بنیاد برد پیت پیرامون ساخت خانه برای آسیب دیدگان توفان نیواورلئان از سال 2007 برپاست، برد پیت شعری از مولانا را که روی بازوی راستش خالکوبی کرده، با بلند کردن دستش در بالکن اتاقش در هتل به هوادارانش نشان داد تا به سرعت این موضوع در رسانه‌های جهانی بازتاب یافته و دیلی میل نیز به طور ویژه این رویداد تازه را همچون دیگر حواشی بازیگران پوشش داد.

این شعر که در واقع برگردان یکی از اشعار مولوی است، چنین محتوایی داشت: «There exists a field, beyond all notions of right and wrong. I will meet you there»؛ شعری که‌ «کلمن بارکس» شاعر امریکایی و استاد بازنشسته زبان انگلیسی دانشگاه جورجیا آن را برگردانده و یکی از دلایل مشهور شدن این اشعار میان انگلیسی‌ها، برگردان‌های بسیار جذاب انگلیسی از جمله همین برگردان‌های «بارکس» بوده که البته او را بیشتر با نام «رومی» می‌شناسند.

«کلمن بارکس» مولانا را از طریق «رابرت بلای» نویسنده و شاعر نروژی الاصل امریکا شناخت. بلای در سال ۱۹۷۶ ترجمه انگلیسی «رینولد نیکلسن» از مثنوی مولانا را به بارکس می‌گوید که این کلمات باید از قفس خود رها شوند. بارکس که زبان فارسی نمی‌داند، پس از دیدار با «رابرت بلای» با استفاده از ترجمه‌های قبلی، شروع به ترجمه اشعار عرفانی مولانا کرده که در بیست مجلد منتشر شده و تاکنون بیش از نیم میلیون نسخه از مجموعه کتاب‌ها و آثار مولانا به زبان کلمن بارکس در امریکا به فروش رسیده‌‌ و یکی از پرفروش‌ترین کتب آمریکا شده است.

نشریه امریکایی «بوک لیست» در معرفی ترجمه بارکس می‌نویسد: «ما بی هیچ تردید‌، امتیازی ویژه به کلمن بارکس می‌دهیم، زیرا کاری کرده تا برگردانی مدرن، زنده و دریافتنی از آثار شعری رومی، بهترین و شناخته‌‌شده‌ترین شاعر عرفانی جهان‌ را در دسترس خوانندگان آمریکایی قرار دهد‌». شعری که برد پیت از این مجموعه ‌به زبان انگلیسی حک کرده، به نوشته «کلمن بارکس»، برگردان یکی از رباعیات مولوی از دیوان شمس است:

«از کفر و ز اسلام برون صحرائیست
ما را به میان آن فضا سودائیست
عارف چو بدان رسید سر را بنهد
نه کفر و نه اسلام و نه آنجا جائی است»


بارکس به همراه بلای در ۲۷ اردیبهشت سال ۱۳۸۵ از ایران دیدن کرد و در حین این سفر و به هنگام بازدید آن‌ها از دانشگاه تهران، دکترای افتخاری دانشگاه تهران رشته زبان و ادبیات فارسی به کلمن بارکس اهدا‌ شد. رابرت بلای که برنده چندین جایزه معتبر شعر آمریکاست، درباره ترجمه اشعار مولانا توسط بارکس نوشته‌ است: «کلمن بارکس رومی را شناور بر دریاچه جورجیا یافت و او را به زندگی بازگرداند. چه نعمت بزرگی! کلمن بارکس براساس شعر مولانا همه شب را بیدار ماند تا خوانندگان مشعوف شوند‌».

اینکه شعری از یکی از بزرگ‌ترین شاعران تاریخ ادبیات ایران ‌روی دست یکی از بازیگران مطرح هالیوود رفته باشد، ولی درباره این شاعر ۸۰۷ ساله در ایران هیچ اتفاقی جز چند همایش و بزرگداشت‌های روتین برگزار نشده باشد، جای بسی تأمل دارد و تأسف دارد. حتی یک فیلم و سریال درباره مولانا ساخته نشده و اساساً مراسم بزرگ و اصلی برای این شاعر پارسی نیز هر ساله در ترکیه برگزار می‌شود و این اتفاق تلخ را پایانی نیست؛ هرچند مولانا چهره‌ای فرا‌تر از مرز‌ها و زمان‌هاست، او متعلق به ایران بزرگ است و اینکه این فخر بزرگ را برجسته نساخت، اتفاقی عجیب و البته معمول در کشورمان قلمداد است!

ظاهراً جهانیان ‌درک کامل‌تری نسبت به هم‌وطنان مولانا از عمق گفتار «محمد ابن محمد ابن حسین حسینی خطیبی بکری بلخی» دارند و از این بابت باید شرمنده بود که کوچک‌ترین گامی از سوی ایرانیان در معرفی این چهره جهانی و ریشه‌های ایرانی‌اش ارائه نشده و اگر از بسیاری از مخاطبان اشعار انگلیسی‌اش جویا شوید که او متعلق به کدام زبان و جغرافیا بوده، به اشتباه رومی و یا ترک بخوانند و این نیز به نام مصطلح مولانا در مغرب زمین و همچنین تلاش ترکیه در مصادره به مطلوب مولانا بوده است.

هم‌اکنون ویدیو‌ انگلیسی رباعی را که «بردپیت» انتخاب کرده، ‌با کلام «کلمن بارکس» در «تابناک» ببینید.