در
اتفاقی غیرمنتظره، یکی از اشیای تاریخی منحصر به فرد متعلق تمدن ایران
باستان همراه با رئیس جمهور کشورمان از آمریکا به ایران بازگشت تا امیدها
برای وقوع یک اتفاق بسیار مهمتر افزایش یابد؛ اتفاقی که بخش وسیعی از
تاریخ ایران زمین را برای مورخان روشنتر خواهد ساخت و البته گنجینهای با
ارزش مادی حداقل سه میلیارد دلار و ارزش معنوی غیرقابل ارزشگذاری خواهد
بود.
به گزارش «تابناک»، بدن شیر و سر عقاب با بالهای نگشوده و سه
جام در سه طرف، مشخصات شیای است که به نام شیردال یا ریتون، پس از 10 سال
به ایران بازگشته و صبح امروز توسط محمد علی نجفی رییس سازمان میراث
فرهنگی در فرودگاه مهرآباد رونمایی شد. شیای نقرهای که از بدو ورود،
بحثهای فراوانی درباره واقعی بودن یا نبودن خود به راه انداخته اما در
عین حال بعید به نظر میرسد هدیه حسن نیت و احترام آمریکاییها به مردم
ایران، بدلی باشد.
این شی تاریخی که گفته میشود متعلق به
دوره مادها است، در سال 2003 در گمرک نیویورک از یک قاچاقچی عتیقه کشف و
توقیف شد و پیش از آنکه به ایران اهدا شود در خزانه وزارت امور خارجه
نگهداری میشده و حال قرار است در صورت تایید اصالت تاریخی این شی، راهی
موزه ملی ایران شود. این اتفاق بسیار پراهمیت از آن جهت ارزشمند بود که
نشان داد زمینه لازم حداقل برای تعامل فرهنگی و بازگرداندن میراث تاریخی در
حبس ایران از ایالات متحده به ایران فراهم است؛ میراثی که بسیاریشان حتی
به صورت امانت در آمریکا ماندهاند و هیچ گاه بازنگشتهاند.
مهم
ترین آنها که پیش از وقوع سفر نیز مورد تاکید دوباره اهالی میراث فرهنگی
قرار گرفت، 30 هزار لوح گلی است که از 76 سال پیش به شکل امانت در دانشگاه
شیکاگو باقی مانده و متعلق به دوره هخامنشیان است. ماجرای این الواح به سال
1316 (1937) باز میگردد که در حفاری مشترکی بین دولت وقت ایران و موسسه
شرقشناسی دانشگاه شیکاگو در تخت جمشید، از محل دو اتاق در شمال شرقی تخت
جمشید تعداد قابل توجهی لوح گلی کشف شد که بررسیها نشان داد این اتاقها
مرکز اسناد و بایگانی آن زمان بوده و این الواح متعلق به سالهای 13 تا 28
پادشاهی داریوش در ایران است.
ریتونی که به نشانه حسن نیت به ایران بازگردانده شد بنابر ارزیابیها سی هزار لوح از این
اتاقها کشف شد که 12 هزار لوح آن قابلیت خوانده شدن نوشتههای منقوش بر
آنها را داشت و بر همین اساس در آن دوران که باستان شناسی ایران سطح بالایی
نداشت، این الواح به موسسه شرقشناسی دانشگاه شیکاگو به مدت سه سال
امانت داده شده تا آن موسسه پژوهشهای گستردهای درباره آنها انجام دهد و
پس از مستندسازی و انتشار نتیجه پژوهشهای خود، الواح را به ایران بازپس
دهد اما از 1327 تاکنون، تعداد الواح باز پس داده شده به چند هزار لوح نیز
نمیرسد.
در این سالها تلاشهای فراوانی برای بازپس گیری این الواح
صورت پذیرفته و حتی در سال 2004 گیل استاین، مدیر موسسه خاورشناسی گفته
بود: «من بازگرداندن این الواح را به عنوان بخشی از یک مشارکت می بینم ما
قصد داریم که بقیه الواح را نیز پس از اتمام کارمان بر روی آنها
بازگردانیم.» اما این اتفاق رخ نداد و ظاهراً دانشگلاه شیکاگو دریافته اند
در فضای کنونی ارتباط ایران و آمریکا میتواند همچنان خیالش برای حفظ این
اموال راحت باشد!
نامه اعتراض آمیز 500 نفر از اساتید دانشگاههای
بزرگ دنیا، دانشمندان ایرانشناس و باستان شناس از سراسر جهان نامه خطاب به
رئیس جمهور آمریکا درباره اقدام غیرقانونی دانشگاه شیکاگو نسبت به عدم
بازگرداندن الواح هخامنشی به ایران در سال 1387، نامه نگاری فعالان میراث
فرهنگی ایران به سفیر سوئیس در تهران به عنوان حافظ منافع آمریکا و طرح
درخواست استرداد این الواح و حتی تشکیل ظاهری کمیته استرداد نتوانست منجر
به بازگشت این الواح شود و چنین تصور شد که راه حل این ماجرا را باید در
راهکارهای دیپلماتیک جست و جو کرد.
حتی چند سال پیش، برخی
صهیونیستهایی که در جریان یک انفجار کشته شده بودند، با طرح این اتهام که
این انفجار توسط فلسطینیها و با حمایت ایران صورت پذیرفته، قصد حراج این
الواح را برای دریافت غرامت داشتند که هرچند تحرکات حقوقی انجام دادند اما
خوشبختانه این تلاششان به جایی نرسیده و الواح همچنان به عنوان بخشی از
امانت ایران در اختیار دانشگاه شیکاگو است و در واقع هیچ تضمینی وجود ندارد
که این امانتها تا ابد در اختیار دانشگاه شیکاگو نیز باقی بماند و شاید
چشم طمع دشمنان ایران، سراغ این اشیای منحصر به فرد نیز بروند.
اگر
30 هزار لوح مذکور را به طور متوسط 100 هزار دلار (کف قیمت ممکن برای یک
لوح تاریخی چندهزار ساله) در نظر گرفت، صرفاً ارزش مادی این الواح بیش از
سه میلیارد دلار خواهد بود و این گنجینه را اگر در کفه تاریخ گذاشت، قابل
قیمت گذاری نیست، چرا که بخش اعظمی از تاریخ ایران از زبان رومیها و
یونانیها نقل شده و هنوز بسیاری از نوشتههای تاریخی مشرق زمین و به خصوص
چین که در بر دارنده بخش از تاریخ ایران نیز بوده، به انگلیسی نیز ترجمه
نشده، چه رسد به فارسی و بنابراین، محتوای این الواح بخش مهمی از تاریخ
تمدن ایران را نمایان خواهد نمود.
حال باید دید پس از این اتفاق
ارزشمند، اتفاق ارزشمندتری نیز رخ خواهد داد و با تعاملات سطح بالا، بازگشت
سایر این الواح که ظاهراً 12 هزار لوح آن خوانا است، را نیز به نظاره
خواهیم نشست و در همین مسیر برخی دیگر از آثار باستانی ایران که به امانت
در آمریکا است یا سرقت شده و سپس با قاچاق در این کشور فروخته شده، به کشور
بازگردانده خواهد شد یا این ریتون اولین و آخرین اثری است که به همین
سادگی به میراث فرهنگی تحت حفاظت در خاک ایران می پیوندد؟