به گزارش تابناک، بازار جهانی نفت در سال ۲۰۲۵ وارد دورانی بیثبات و رقابتی فراگیر شده است. سه قدرت اصلی نفت یعنی ایالات متحده، عربستان سعودی و روسیه هر یک با استراتژی متفاوتی در پی کسب سهم بیشتر از بازار پررونق آسیایی هستند؛ بازاری که بیش از ۶۰ درصد از رشد تقاضای جهانی را در دهه پیشِرو به خود اختصاص میدهد.
تصمیم اخیر اوپک+ در ۳۰ نوامبر ۲۰۲۵ برای تثبیت تولید در سهماهه نخست ۲۰۲۶، اقدامی در برابر مازاد عرضه جهانی تلقی میشود؛ اما در پس این اقدام، رقابتی سیستماتیک و ساختاری شکل گرفته که تعیینکننده آینده قیمت و مسیر تجارت نفت خواهد بود.
برآوردهای آژانس بینالمللی انرژی (IEA) در گزارش نوامبر ۲۰۲۵نشان میدهد اگر روند فعلی عرضه ادامه یابد، در سال ۲۰۲۶مازاد عرضهای تا ۴ میلیون بشکه در روز محتمل است؛ شرایطی که قدرت چانهزنی را از تولیدکنندگان گرفته و به خریداران آسیایی منتقل میکند. عرضه جهانی نفت در ۲۰۲۵ به ۱۰۶ میلیون بشکه در روز رسیده، که رشد ۳ میلیون بشکه در روز نسبت به سال قبل را منعکس مینماید.
ایالات متحده؛ نفت شیل، صادرات و دیپلماسی انرژی
ایالات متحده با جهش تولید نفت شیل در سال جاری، نقش خود را بهعنوان صدر فهرست تولیدکنندگان نفت تثبیت کرده است. در اکتبر ۲۰۲۵، تولید نفت خام این کشور به حدود ۱۳.۶۳ میلیون بشکه در روز رسیده و صادرات نفت خام به آسیا در سپتامبر به ۴.۲ میلیون بشکه در روز بالغ شد که بالاترین سطح طی یک و نیم سال گذشته است.
نفت سبک آمریکایی به دلیل هزینه پالایش پایین و سازگاری با پالایشگاههای آسیایی، جذابیت اقتصادی بالایی دارد. در کنار این فرصت اقتصادی، واشنگتن با استفاده از تحریم نفتی علیه رقبای سنتی مانند روسیه، تلاش میکند «دیپلماسی انرژی» را ابزار تأثیرگذاری منطقهای قرار دهد؛ هرچند موانعی مانند هزینه حمل بالا، نوسان نرخ ارز و طولانی بودن زنجیره انتقال، محدودیتهایی پایدار برای این استراتژی هستند.
عربستان سعودی و تلاش برای حفظ سهم
عربستان سعودی با سیاست «تنظیم انعطافپذیر عرضه» سعی دارد هم از سقوط قیمت جلوگیری کند و هم جایگاه خود در بازار حیاتی آسیا را مستحکم نگاه دارد. تولید نفت سعودی در نوامبر ۲۰۲۵ در حدود ۱۰ میلیون بشکه در روز باقی ماند و ریاض قیمت نفت سبک خود، مخصوصاً برای مشتریان آسیایی را کاهش داد تا رقابتپذیری حفظ شود.
قراردادهای بلندمدت با پالایشگاههای چین و هند نیز بخش مهمی از راهبرد عربستان هستند. اما وابستگی بودجه کشور به نفت و نیاز به قیمت بالاتر از ۸۰ دلار برای حفظ طرحهای داخلی، در شرایط پیشبینی شده مازاد عرضه جهانی تهدیدی جدی محسوب میشود. عربستان اکنون در میان محافظت از سهم بازار و نیاز به قیمت قابل قبول به ویژه با توقف افزایشهای داوطلبانه تولید در سهماهه ۲۰۲۶، تعادلی دشوار را تجربه میکند.
روسیه؛ تخفیف برای بقا در سایه تحریمها
روسیه که همواره بخش مهمی از صادرات نفت جهانی را در اختیار داشته، پس از تحریمهای شدید علیه شرکتها و خطوط نفتیاش، بازار آسیا را خط رستگاری میبیند. با وجود تولید پایدار در حدود ۹.۳ میلیون بشکه در روز در نوامبر ۲۰۲۵، تحریمهای جدید ایالات متحده علیه شرکتهایی مانند روسنفت و لوکاویل از ۲۱ نوامبر ۲۰۲۵ صادرات را بهطور موقت مختل کرد و واردات هند را به پایینترین سطح سهسال اخیر رساند.
راهبرد مسکو بر ارائه تخفیفهای چشمگیر، گاه تا ۱۵ دلار زیر قیمت بازار و انعطاف لجستیکی استوار است. اما گزارشهای تازه نشان میدهند که مقادیر انباشت نفت «روی آب» در ماههای اخیر به شدت افزایش یافته، بیش از ۱۹۰ میلیون بشکه در دو ماه اخیر سیگنالی هشداردهنده از کاهش تقاضا یا دشواری در ترانزیت بینالمللی است. این وضعیت روسیه را به آسیبپذیرترین عضو این مثلث تبدیل کرده است؛ ، به ویژه با کاهش ۳۵ درصدی درآمدهای نفت و گاز در نوامبر نسبت به سال قبل،جایی که هر افت قیمت جهانی میتواند بحران بودجهای و صادراتی تازهای رقم بزند.
آسیای مصرفکننده؛ سبد تأمین؛ استراتژی مقابله با نوسان
چین، هند و دیگر کشورهای آسیایی اکنون در موقعیت تصمیمگیرنده قرار دارند. آنها با مقایسه نفت آمریکا، نفت عربستان و نفت روسیه در حال چیدن «سبد تأمین» هستند. این چرخش قدرت از صادرکننده به خریدار که با شرایط مازاد عرضه جهانی همزمان است، کلید کاهش هزینه تأمین انرژی و افزایش امنیت عرضه است. تا وقتی مازاد عرضه جهانی حاکم باشد، چانهزنی در دست آسیاست و افزایش ظرفیت صادراتی از کانادا و برزیل عرصه را متراکمتر میکند.
ایران و خطر حذف؛ ضرورت بازتعریف استراتژی
در چنین فضایی، ایران تقریباً از دور رقابت خارج شده است. صادرات رسمی ایران بهدلیل تحریمها، محدود است و محمولههای فعلی عمدتاً از مسیرهای غیررسمی و با تخفیف عرضه میشوند؛ وضعیتی که نه فقط درآمد نفتی کشور را کاهش میدهد، بلکه ریسک بلندمدت برای بازگشت رسمی به بازارهای بینالمللی را افزایش میدهد.
صادرات ایران نزدیک به ۲.۲ میلیون بشکه در روز باقی ماند، اما تحریمهای اخیر ایالات متحده علیه بیش از ۱۷۰ کشتی و شبکههای فروش نفت، ورود رسمی تهران به بازار را ضعیفترکرده است.
در جهانی که عرضه زیاد است و تنوع تأمین و چانهزنیهای قیمتی تعیینکنندهاند، فقط ذخیره و ظرفیت کافی نیست. ایران یا باید هوشمندانه بازی کند، یا پذیرای نتیجه حذف خود باشد.
پارسا ملکی
