به گزارش تابناک؛ حفاری نفت و گاز، ستون فقرات صنعت انرژی است؛ هرچه سرعت و تعداد حفاریها بیشتر باشد، ظرفیت تولید و توسعه بالادست نیز افزایش مییابد. اما ایران در این حوزه با مشکلات جدی روبهروست.
بر اساس گزارشهای رسمی، متوسط حفاری روزانه هر دکل در ایران تنها ۲۵ تا ۳۰ متر است؛ در حالی که نرخ عراق ۵۰ تا ۶۰ متر و در برخی کشورها بیش از ۱۰۰ متر در روز است. این اختلاف، ایران را در زمره تولیدکنندگان با فناوری پایین قرار داده است.
در حالی که ایران بزرگترین ذخایر اثباتشده نفت جهان را در اختیار دارد (۱۵۸ میلیارد بشکه)، سرعت حفاری چاههای نفتی کشور به کمتر از نصف میانگین جهانی رسیده و این عقبماندگی، تولید روزانه نفت را در معرض سقوط آزاد قرار داده است.
این در حالی است که:
•ایالات متحده ۱۸۰ تا ۲۵۰ متر در روز
• عربستان سعودی: ۹۰ تا ۱۳۰ متر در روز
• امارات متحده عربی: ۸۰ تا ۱۱۰ متر در روز
• عراق: ۶۵ تا ۷۵ متر در روز
ایران:۲۵ تا ۳۰ متر
به عبارت دیگر، یک دکل آمریکایی کاری را که دکل ایرانی در دو ماه انجام میدهد، گاهی در کمتر از ۱۰ روز به پایان میرساند. به زبان آمار و ادبیات فنی، میانگین جهانی زمان غیرعملیاتی یک دکل (NPT) حدود ۲۰ درصد است، اما در ایران این رقم به ۴۵ تا ۵۵ درصد میرسد. یعنی خواب دکل دقیقا نیمی از فعالیت یک دکل را در یک پروژه شامل میشود.
نمونه بارز: چاه شماره ۴۸ میدان آزادگان جنوبی که قرار بود ۹۰ روزه حفاری شود، به دلیل خرابی تجهیزات و کمبود قطعه ۱۸۷ روز طول کشید و بیش از ۲۲ میلیون دلار هزینه اضافی روی دست صنعت نفت گذاشت.
ضریب برداشت؛ ۸۰ درصد نفت زیر زمین میماند
عقب ماندن فناوری یک مشکل وچالش دیگری هم رقم میزند و آن عدم دستیابی به نفت زیر زمین است. اسم فنی این موضوع ضریب برداشت نهایی نفت است که در ایران هماکنون بین ۱۹ تا ۲۲ درصد است؛ یعنی از هر ۱۰۰ بشکه نفت کشفشده تنها ۲۰ بشکه قابل استخراج است. در بسیاری از میدانها که به زور به ده درصد برسد مانند غرب کارون. اما در مقایسه باید بدانیم که این نرخ برای عربستان سعودی: ۵۲ درصد برای نروژ: ۵۵ درصد است. این یعنی مقادیری قابل توجهی از نفت وگاز ایران در زیر زمین میماند بخاطر اینکه فناوریهای به روز حفاری در صنعت نفت ما بیگانه و ناشناخته است.
خسارت سالانه؛ ۶ تا ۷ میلیارد دلار فقط در حفاری براورد میشود. کارشناسان تخمین میزنند تحریمها و کمبود فناوری نوین حفاری، سالانه حداقل ۶ تا ۷ میلیارد دلار خسارت مستقیم به بخش حفاری وارد میکند. تحریمها دسترسی ایران به بیش از ۷۰ درصد فناوریهای مدرن حفاری را مسدود کردهاند و بسیاری از دکلها همچنان مربوط به دهه ۱۹۸۰ هستند و فاقد تجهیزات پیشرفته مانند متههای PDC و سنسورهای لحظهای هستند.
رقبا چگونه سبقت گرفتند؟
• عربستان در یک دهه گذشته بیش از ۱۳۰ میلیارد دلار در بالادست نفت و گاز سرمایهگذاری کرده است.
• امارات تا سال ۲۰۲۷ ظرفیت تولید خود را به ۵ میلیون بشکه در روز میرساند.
• عراق تا پایان سال ۲۰۲۵ به تولید ۵.۷ میلیون بشکه در روز خواهد رسید و رسماً از ایران پیشی میگیرد.
شرکت ملی حفاری ایران اعلام کرده تا پایان سال ۱۴۰۵ تعداد دکلهای سنگین (بالای ۲۰۰۰ اسببخار) را دو برابر میکند و قرارداد تأمین ۵ دکل ۳۰۰۰ اسببخاری جدید با شرکت چینی CNPC امضا شده است.
همچنین پروژه حفاری هوشمند در لایه نفتی پارس جنوبی آغاز شده که انتظار میرود نرخ نفوذ را از ۲۸ متر به حدود ۴۵ متر در روز برساند.
نرخ پایین حفاری نفت در ایران؛ عقبماندگی پرهزینه در رقابت منطقه
افت فشار چاهها سالانه بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ هزار بشکه از تولید ایران میکاهد. ضریب برداشت نفت ایران تنها ۲۰ درصد است؛ در حالی که این شاخص در عربستان به ۵۵ درصد میرسد. هر متر حفاری کمتر، معادل ۱۰ هزار دلار زیان بالقوه است. ادامه این روند تا سال ۲۰۳۰ میتواند ایران را از ۲۰۰ میلیارد دلار فرصت صادراتی محروم کند و جایگاه چهارمی اوپک را به خطر اندازد. این در حالی است که ایران در دهه ۱۹۷۰ پیشرو منطقه بود و خدمات حفاری به همسایگان ارائه میکرد؛ امروز، اما عربستان و امارات با فناوریهای دیجیتال پیشتاز شدهاند.
چشمانداز و امیدها
با وجود این عقبماندگی، شرکت ملی حفاری ایران توانسته ۶۰ درصد تجهیزات را بومیسازی کند و تولید متههای PDC داخلی را آغاز نماید. همکاری با روسیه و چین نیز بخشی از دکلهای جدید را تأمین کرده و احتمال افزایش ۳۰ درصدی نرخ حفاری را به همراه دارد. برنامه مدرنسازی دکلها نیازمند سرمایهگذاری حدود یک میلیارد دلار تا سال ۲۰۲۶ است.
اما باید توجه داشت، ایران با داشتن ۱۵ درصد ذخایر نفت جهان، تنها ۴ درصد از حفاری منطقه را انجام میدهد. این عقبماندگی نهتنها اقتصادی، بلکه انسانی و زیستمحیطی است. اگر صنعت حفاری ایران به فناوریهای جهانی متصل نشود، هر روز تأخیر به معنای هزاران بشکه نفتی است که در دل زمین مدفون میماند و فرصتهای اقتصادی کشور را از بین میبرد. بر اساس آخرین دادههای معتبر از منابع بینالمللی مانند اداره اطلاعات انرژی آمریکا (EIA) و گزارشهای اوپک تا اکتبر ۲۰۲۵، ایران چهارمین تولیدکننده بزرگ نفت خام در میان کشورهای عضو اوپک است. این رتبهبندی بر پایه تولید متوسط روزانه نفت خام (بدون احتساب میعانات گازی) محاسبه میشود و ایران را پشت سر عربستان سعودی، عراق و امارات متحده عربی قرار میدهد. این رتبه تا پیش از این برای ایران دوم بود. تحریمها و عدم توجه به رشد بالادست نفت وگاز ما را رتبه چهارم رساند و این چالش پیش روی ماست که پایینتر هم میرویم. هر روز تأخیر در افزایش سرعت و کارایی حفاری، معادل از دست دادن ۵۵ تا ۶۵ میلیون دلار درآمد نفتی است که به جای خزانه ایران، به حساب عربستان، امارات و عراق واریز میشود.
فرزین سوادکوهی
