قطع همکاری ایران و آژانس ذیل توافق قاهره؛ «اسنپ بک» شرایط را عوض کرد

عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران اعلام کرده اکنون توافق قاهره دیگر نمی‌تواند مبنای همکاری ما با آژانس باشد و تصمیم ایران در خصوص تداوم همکاری‌ها با آژانس اعلام خواهد شد.

به گزارش سرویس بین الملل تابناک، عباس عراقچی وزیر خارجه ایران روز یکشنبه ۱۳ مهرماه اعلام کرد: ما توافقی با آژانس (توافق قاهره) درباره شکل جدید همکاری‌های بین ایران و آژانس را امضا کردیم و دلیل آن هم کاملاً روشن بود چرا که با توجه به تغییرات میدانی که صورت گرفته و حمله‌ای که به تأسیسات ما انجام شد، همکاری با آژانس مانند گذشته نمی‌توانست ادامه یابد.

وزیر امور خارحه تصریح کرد: به‌دلیل تهدیدات امنیتی، نگرانی‌های امنیتی و ایمنی موجود، قطعاً لازم بود یک چارچوب جدید برای همکاری تعریف شود. آژانس نیز با این موضوع موافق بود و پذیرفت که به چارچوب جدیدی نیاز است.

وی ادامه داد: چندین دور مذاکره میان ایران و آژانس صورت گرفت و در نهایت این گفت‌و‌گو‌ها در قاهره به نتیجه رسید و توافق قاهره امضا شد.

وزیر خارجه ایران با بیان اینکه با این حال، اکنون توافق قاهره دیگر نمی‌تواند مبنای همکاری ما با آژانس باشد و تصمیم ایران در خصوص تداوم همکاری‌ها با آژانس اعلام خواهد شد، گفت: همان‌طور که پس از امضای توافق در قاهره هم گفتم، اجرای اسنپ‌بک همه شرایط را تغییر داده و ما با وضعیت جدیدی روبه‌رو هستیم. همان‌گونه که حمله نظامی شرایط را تغییر داد، اکنون نیز تصمیمات جدیدی باید اتخاذ شود.

وی تاکید کرد: از نظر من، توافق قاهره دیگر برای وضعیت موجود کارایی ندارد.

وی ادامه داد: برای نشان دادن حسن نیت، ایران هر راهی را که باید می‌رفت رفته است. ما همکاری با آژانس را انجام دادیم و پیشنهادات منصفانه ارائه دادیم.

وزیر خارجه تصریح کرد: اکنون هیچ بهانه‌ای در دست غربی‌ها نیست که بگویند ایران از مذاکره دوری کرده است. هیچ دلیل موجهی برای فعال شدن مکانیسم ماشه ندارند. حقانیت ایران کاملا روشن شده است.

عراقچی با بیان اینکه ایران در عمل حسن نیت را خود را نشان داد که فقط به دنبال احقاق حقوق خودش است، در عین حال برای هر راه حلی ما آمادگی داریم، خاطرنشان کرد: بار گذشته که حمله صورت گرفت، بیش از ۱۲۰ کشور در دنیا محکوم کردند، زیرا ایران بازیگر خردمند بود. اکنون هم نشان داده شده که ایران بازیگر هوشمند است و از حقوق خود نمی‌گذرد.

به گزارش تابناک، پیش از فعال شدن مکانیسم ماشه و ارسال نامه تروئیکای اروپایی (فرانسه، انگلیس و آلمان) به شورای امنیت بدین منظور، ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی در قاهره پایتخت مصر و با وساطت و تضمین این کشور به توافق رسیده بودند.

در واقع این توافق، نحوه تعامل میان تهران و آژانس را در وضعیت متعاقب حملات غیرقانونی آمریکا و رژیم صهیونیستی علیه تأسیسات هسته‌ای ایران، مشخص می‌کرد.

عراقچی پس از توافق قاهره اظهار کرده بود: امروز نشانه یک گام مهم در تداوم و پایداری حسن نیت جمهوری اسلامی ایران در راستای حل و فصل هرگونه مسأله مرتبط با برنامه هسته‌ای صرفاً صلح‌آمیز خود از طریق دیپلماسی و گفت‌و‌گو است. علیرغم قرار گرفتن در معرض حملات غیرقانونی و جنایتکارانه، ایران همچنان بر استیفای حقوق مسلم خود برای استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای طبق معاهده عدم اشاعه سلاح‌های هسته‌ای (NPT) پایدار مانده و در عین حال آمادگی خود را برای مشارکت در گفت‌وگوی واقعی و معنادار به منظور اجرای تعهدات مربوطه خویش نشان داده است.

عراقچی گفته بود: چارچوب موجود موافقت‌نامه پادمان‌های معاهده NPT میان ایران و آژانس که برای شرایط عادی طراحی شده است در عمل پاسخگوی وضعیت بی‌سابقه‌ای که بر اثر اقدامات غیرقانونی ایالات متحده و اسرائیل ایجاد شده نیست. هیچ سابقه‌ای از همکاری میان آژانس و یک دولت عضو در شرایطی که تأسیسات تحت پادمان آن به طور عمدی مورد حمله و آسیب قرار گرفته باشد وجود ندارد.

وی یادآور شده بود: بر همین اساس، ایران و آژانس وارد سلسله مذاکرات فشرده‌ای با هدف ایجاد یک سازوکار جدید برای اجرای تعهدات پادمانی ایران و تضمین تداوم همکاری شدند. این مذاکرات بر پایه درک مشترک صورت گرفت که فعالیت‌های پادمانی باید حفظ شود، در حالی که نگرانی‌های امنیتی مشروع ایران نیز مورد توجه قرار گیرد.

عراقچی همچنین تاکید کرده بود: تأکید می‌کنم که در صورت هرگونه اقدام خصمانه علیه ایران از جمله بازگرداندن قطعنامه‌های لغوشده شورای امنیت سازمان ملل متحد، ایران این گام‌های عملی را پایان یافته تلقی خواهد کرد.

بر این اساس و با توجه به فعال شدن مکانیسم ماشه از سوی کشور‌های اروپایی، ایران توافق قاهره را بلاموضوع می‌داند.

شورای عالی امنیت ملی ایران نیز متعاقب فعال شدن مکانیسم ماشه اعلام کرده بود: علی‌رغم همکاری‌های وزارت امورخارجه با آژانس و همچنین ارائه‌ی طرح‌هایی برای حل و فصل موضوع، با اقدامات کشور‌های اروپایی عملاً مسیر همکاری با آژانس دچار تعلیق خواهد شد.

اطلاعیه شورای عالی امنیت ملی ایران پس از آن صورت گرفت که روز جمعه ۲۸ شهریور شورای امنیت سازمان ملل به قطعنامه تمدید تعلیق تحریم‌های بین المللی ایران رأی منفی داد و مطابق آن از روز ۲۸ سپتامبر تحریم‌های بین المللی علیه ایران بازگشت.

این در حالی بود که آژانس بین المللی انرژی اتمی اعلام کرده بود که ایران تعلیق همکاری را به این نهاد اطلاع نداده است.

بر این اساس به نظر می‌رسد ایران منتظر نتایج مذاکرات نیویورک با تروئیکای اروپایی در این زمینه بوده است و با رصد نتایج آن، تصمیم قطع همکاری را به اطلاع آژانس خواهد رساند.

این در حالی است که «رافائل گروسی»، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA)، در مصاحبه‌ای با العربیه و الحدث گفته است: «آنچه باید تضمین کنیم این است که اگر مکانیسم ماشه فعال شود، می‌توانیم به همکاری با ایران ادامه دهیم. زیرا مطمئن هستم که حتی اگر چنین باشد، همچنان تماس‌ها، رایزنی‌ها و مذاکراتی برای کاهش اثرات و دستیابی به توافق وجود خواهد داشت.»

او گفت: «یک توافق دائمی فقط می‌تواند دیپلماتیک باشد. همه ما این را می‌دانیم. بنابراین، ما در تلاش هستیم تا در موقعیت بهتری قرار بگیریم.»

مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تاکید کرد: «ما هنوز در یک وضعیت بسیار تقابلی هستیم، اما سعی می‌کنیم از طریق این اقدامات، بازرسی‌های مشخص و همکاری، آن را بهبود بخشیم.»

«مارک فینو»، سخنگوی اسبق وزارت خارجه فرانسه در گفت‌و‌گو با تابناک در مورد فعال شدن مکانیسم ماشه می‌گوید: فعال شدن مکانیسم ماشه، بازی خطرناکی را رقم زد.

با توجه به تحولات اخیر، موضوع خروج ایران از NPT در برخی محافل مطرح شده است. گزارش‌ها حاکی از آن است که پیش‌نویس قانون خروج ایران از NPT تهیه و آماده ارائه به مجلس شورای اسلامی شده بود.

حسین‌علی حاجی‌دلیگانی، عضو کمیسیون اصل ۹۰ مجلس شورای اسلامی ایران، درباره مطرح شدن طرح خروج ایران از NPT اظهار داشته بود: فعال‌سازی مکانیسم ماشه توسط کشور‌های اروپایی موجب شد این طرح در مجلس با جدیت بیشتری پیگیری شود و اکنون مراحل بررسی و جمع‌بندی آن به پایان رسیده است.

وی افزود: موضوع خروج از NPT تنها یک بحث رسانه‌ای یا تهدید لفظی نیست؛ در سطوح مختلف کشور بررسی شده و آماده ارائه به صحن علنی مجلس است، این اقدام می‌تواند پاسخی قاطع و روشن به بدعهدی‌ها و اقدامات خصمانه اروپا باشد.

حاجی‌دلیگانی خاطرنشان کرد: امروز دیگر مسئله صرفاً اختلاف نظر سیاسی نیست؛ اروپایی‌ها با فعال کردن مکانیسم ماشه علیه ایران نشان دادند که عملاً به تعهدات خود پایبند نیستند، در چنین شرایطی طبیعی است ایران نیز متناسب با این رویکرد غیرمسئولانه، تصمیمات راهبردی و جدی اتخاذ کند.

عضو کمیسیون اصل ۹۰ مجلس تأکید کرد: خوشبختانه میان مسئولان کشور وحدت نظر وجود دارد و همه دستگاه‌های تصمیم‌گیر، خروج از NPT را بهترین گزینه برای مقابله با اقدام کشور‌های اروپایی می‌دانند، شاید پیش‌تر مجلس بر این موضوع تأکید داشت، اما اکنون تمام ارکان نظام و مسئولان بر این مسئله اتفاق‌نظر دارند، بهترین گزینه در برابر اقدام کشور‌های اروپایی همین خروج از NPT است، این رویکرد نشان می‌دهد ایران در برابر فشار‌ها و تهدیدات خارجی منفعل نخواهد بود و مسیر استقلال و دفاع از حقوق ملت خود را با قدرت ادامه می‌دهد.

اسماعیل بقایی سخنگوی وزارت خارجه ایران نیز در خصوص خروج احتمالی ایران از NPT گفته بود: از نظر قانونی، پیوستن به هر معاهده یا توافقی در حوزه اختیارات مجلس است و سپس باید توسط شورای نگهبان تأیید شود. این در مورد خروج از هر معاهده هم صدق می‌کند. بنابراین، این کار باید توسط مجلس انجام شود.

«مارک فینو»، سخنگوی اسبق وزارت خارجه فرانسه در گفت‌و‌گو با تابناک در مورد خروج ایران از NPT می‌گوید: اگر ایران تصمیم استراتژیک بگیرد که مانند کره شمالی از NPT خارج شود، اول باید دلایل خود را برای شورای امنیت سازمان ملل توضیح دهد و سپس چنین تصمیمی بدون تردید این سوءظن را دامن خواهد زد که ایران می‌خواهد از آستانه عبور کند و سلاح هسته‌ای توسعه دهد. این بدترین سناریو خواهد بود، برای برخی «پیشگویی خودکامبخش» (self-fulfilling prophecy)، و آغاز یک بحران بزرگ که به سود هیچ‌کس نیست.

در خصوص خروح احتمالی ایران از NPT، موسسه سلطنتی مطالعات خدمات متحد دفاع و امنیت (RUSI) در مقاله‌ای می‌نویسد: «این پرسش در مرکز آن چیزی قرار دارد که در ادامه ماجرای برنامه هسته‌ای ایران رخ خواهد داد: آینده حضور ایران در معاهده NPT.

مقام‌های ارشد تهران بار‌ها تهدید کرده‌اند که اگر تحریم‌های شورای امنیت دوباره اعمال شوند، ایران از NPT خارج خواهد شد یا دست‌کم قصد خود را برای خروج اعلام خواهد کرد. 

بحث در داخل ایران درباره اینکه آیا باید از NPT خارج شود یا نه، از زمانی که سه کشور اروپایی (E ۳) در ماه اوت سازوکار «بازگشت خودکار» را فعال کردند، شدت گرفته است. 

گزارش‌ها حاکی از آن است که پیش‌نویس قانون خروج ایران از NPT تهیه و آماده ارائه به مجلس شورای اسلامی شده است.

با این حال، به نظر نمی‌رسد که تصمیم نهایی برای خروج گرفته شده باشد – تصمیمی که احتمالاً از سوی شورای عالی امنیت ملی و در نهایت از سوی رهبر جمهوری اسلامی اتخاذ خواهد شد، نه از طریق ابتکار پارلمان. 

برخی از مقامات ارشد ایران نیز پیامد‌های «بازگشت خودکار» را کم‌اهمیت جلوه داده و همچنان بر ضرورت و امکان‌پذیری پیگیری دیپلماسی حتی پس از فعال شدن این سازوکار تأکید کرده‌اند.

با این حال، هنوز مشخص نیست که خروج ایران از NPT یا باقی ماندن آن در این معاهده، کدام‌یک ضربه بزرگ‌تری به معاهده و به‌تبع آن، به رژیم جهانی عدم اشاعه وارد خواهد کرد. همان‌طور که نادیده گرفتن تصمیمات شورای امنیت یا تصمیم به عدم مراجعه به آن، هر یک به‌شیوه‌ای متفاوت اعتبار و اثربخشی شورا را تضعیف می‌کند.

تمایل نداشتن ایران به همکاری و ایجاد شفافیت در مورد برنامه هسته‌ای‌اش، با توجه به حملات اسرائیل و آمریکا، شاید قابل درک باشد. با این حال، اجازه دادن به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) برای انجام بازرسی در تمام سایت‌های اعلام‌شده، یک گزینه اختیاری نیست، بلکه تعهدی الزامی طبق موافقت‌نامه جامع پادمان (CSA) ایران است.»