چرا عمان اولین کشور خلیج فارس بود که حمله اسرائیل به ایران را محکوم کرد؟/ امید به توافق هسته‌ای جدید در کوتاه‌مدت تضعیف شد
تعجب‌آور نبود که اولین کشور عربی که این محکومیت را اعلام کرد عمان بود، کشوری که بیشترین تلاش دیپلماتیک را در سال جاری برای تسهیل و میانجیگری مذاکرات هسته‌ای بین دولت دونالد ترامپ و ایران به‌کار گرفته است.
به گزارش سرویس بین الملل تابناک، «امواج مدیا» در تحلیلی به بررسی تشدید تنش‌ها میان ایران و آمریکا/ اسرائیل بر منطقه خلیج فارس و کشور عمان پرداخته که در ادامه آمده است.
پس از آنکه اسرائیل در ۱۳ ژوئن «عملیات شیر خیزان» را آغاز کرد و وارد جنگ با ایران شد، همه شش عضو شورای همکاری خلیج فارس (GCC) به‌طور رسمی این حمله را محکوم کردند.
تعجب‌آور نبود که اولین کشور عربی که این محکومیت را اعلام کرد عمان بود، کشوری که بیشترین تلاش دیپلماتیک را در سال جاری برای تسهیل و میانجیگری مذاکرات هسته‌ای بین دولت دونالد ترامپ و ایران به‌کار گرفته است.
سلطان‌نشین عمان تصمیم اسرائیل برای آغاز جنگ علیه ایران تنها دو روز پیش از برگزاری دور ششم مذاکرات هسته‌ای در مسقط را حمله‌ای مستقیم به ابتکارات دیپلماتیک و منافع امنیتی خود دانست.
وزارت خارجه عمان اعلام کرد که اسرائیل را مسئول «تشدید تنش و پیامد‌های آن» می‌داند و هشدار داد که «حمله نظامی بربرمنشانه» تل‌آویو، اقدامی «خطرناک، تحریک‌آمیز و بی‌پروا» است که حقوق بین‌الملل را نقض می‌کند و امنیت و ثبات منطقه را تهدید می‌کند. مسقط همچنین از جامعه بین‌المللی خواست تا قاطعانه در برابر این رفتار غیرقانونی اسرائیل بایستد.
حمله به دیپلماسی عمان
مسقط، به‌عنوان «قهرمان گمنام» برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) در سال ۲۰۱۵، با توجه به میزبانی مذاکرات محرمانه اولیه بین دولت باراک اوباما (۲۰۰۹-۲۰۱۷) و ایران، مدت‌هاست که پل دیپلماتیکی بین تهران و واشنگتن برای مذاکرات هسته‌ای و همچنین گفت‌و‌گو در سایر موضوعات بوده است.
از تاریخ ۱۲ آوریل، پنج دور مذاکره بین ایران و آمریکا تحت نظارت عمانی‌ها در مسقط و سفارت عمان در رم برگزار شده است.
حملات اسرائیل به ایران دیپلماسی عمان را خراب کرد و امید‌ها به توافق هسته‌ای جدید در کوتاه‌مدت را تضعیف نمود.
در مسقط این دیدگاه وجود دارد که کارزار نظامی اسرائیل غیرضروری بوده و در زمانی آغاز شده که تهران تمایل خود را برای ازسرگیری تعامل با واشنگتن و دیگر پایتخت‌های غربی نشان داده بود.
یک تحلیلگر سیاسی عمانی که به دلیل حساسیت موضوع خواست نامش فاش نشود، گفت: «این درگیری دیپلماسی کم‌سر و صدای عمان را به خطر می‌اندازد، زیرا پویایی‌های منطقه‌ای را به سمت نظامی‌گری می‌کشاند.»
دکتر سالم بن ناصر العِصمیلی، مشاور سابق وزارت خارجه عمان، به «امواج مدیا» گفت: «پنج دور مذاکرات ایران و آمریکا نشان داد که مسیر صلح‌آمیز حداقل تا حدی قابل تحقق بود. به جای تشویق این مسیر، اقدامات اسرائیل محیط لازم برای دیپلماسی را خراب کرده و ترجیح به خصومت مداوم به جای حل و فصل مسالمت‌آمیز را نشان داده است.»
دکتر زکریا المحرمی، پژوهشگر و نویسنده عمانی، توضیح داد: «مسیر مذاکرات صلح‌آمیز به سمت توافق نهایی پیش می‌رفت، اما روشن شد که اسرائیل تحت فشار گذاشتن دولت آمریکا برای خراب کردن مذاکرات و پیش بردن مسیر رویارویی نظامی است.
عمان امید خود را به موفقیت مذاکرات برای تقویت موضع دیپلماتیک مبتنی بر گفت‌و‌گو و حل مسالمت‌آمیز اختلافات بسته بود. با این حال، اسرائیل عمان را از دستیابی به موفقیتی دیپلماتیک که در دسترس بود، محروم کرد.»
یکی از نگرانی‌های مسقط این است که جنگ اسرائیل با ایران که تاکنون با حمایت آمریکا بوده است، به هیچ نتیجه راهبردی قاطع نخواهد رسید و تنها باعث تقویت سخت‌گیرترین عناصر جمهوری اسلامی می‌شود. در این چارچوب، انتظار می‌رود اثربخشی کانال‌های پشتیبانی عمانی که تهران و واشنگتن را به هم متصل می‌کرد نیز کاهش یابد.
نقش نخست‌وزیر اسرائیل، بنیامین نتانیاهو، در اقدامات نظامی—پر سر و صدا، یک‌جانبه و از نظر استراتژیک نامشخص—نشان‌دهنده تکیه بر زور به عنوان ابزاری برای حواس‌پرتی سیاسی است، نه مکانیزمی برای حل مسائل» العِصمیلی اشاره کرد و همچنین عملیات تل‌آویو را به دلیل «نبود اهداف واضح، معیار‌های سنجش موفقیت یا پرداختن به ریشه‌های اصلی درگیری» نقد کرد.
محصور بین سنگ و مکان سخت
سیاست خارجی سلطان‌نشین عمان مدت‌هاست که به خاطر طبیعت غیرمتعهد خود و رویکرد «دوستی با همه» متمایز شده است که تا حد زیادی بر اصول «بی‌طرفی فعال» استوار است.
در مسقط صدا‌هایی شنیده می‌شود که معتقدند تشدید خصومت‌ها بین ایران و اسرائیل، به ویژه در صورت دخالت مستقیم‌تر آمریکا در درگیری، فشار بیشتری بر عمان وارد خواهد کرد تا موضع نسبتاً «بی‌طرف» خود را کنار گذاشته و بین تهران و واشنگتن یکی را انتخاب کند.
اگرچه گرایش عمان مقاومت در برابر این فشار‌ها برای حفظ سیاست خارجی متعادل و مستقل خود است، اما مسقط ممکن است در شرایطی که ترامپ به دخالت عمیق‌تر در این درگیری فکر می‌کند، مسیر دشوارتری برای میانجیگری بین ایران و آمریکا پیش رو داشته باشد.
شبه‌جزیره مسندم عمان و استان هرمزگان ایران در دو سر جنوبی و شمالی تنگه هرمز قرار دارند، تنگه‌ای که تا ۲۰ درصد از عرضه نفت جهان از آن عبور می‌کند.
تصمیم احتمالی ایران برای بستن این گذرگاه باریک آبی و همچنین احتمال مداخله نظامی به رهبری آمریکا برای بازگشایی آن، می‌تواند جنگ را به داخل یا حداقل نزدیک به قلمرو عمان بکشاند. طبیعی است که این سناریو برای مسقط بسیار نگران‌کننده و آشفته‌کننده است.
این تحولات به احتمال زیاد فشار‌های سیاسی و امنیتی قابل توجهی بر عمان وارد خواهد کرد و ممکن است سلطان‌نشین را مجبور به پذیرش فعالیت‌های نظامی بین‌المللی در داخل مرز‌های خود کند.
این احتمال نگرانی‌هایی در مسقط برانگیخته است مبنی بر اینکه آمریکا ممکن است از پایگاه‌های خود در عمان یا فضای هوایی عمان برای انجام عملیات علیه ایران استفاده کند. المحرمی به «امواج مدیا» گفت: «این وضعیت سلطان‌نشین را در موقعیتی بسیار شرم‌آور قرار خواهد داد—هم در مقابل مردم خود و هم در برابر همسایه دیرینه‌اش، ایران، که رابطه‌ای مبتنی بر همسایگی خوب با آن دارد.»
اختلالات در عبور و مرور دریایی همچنین بار لجستیکی سنگینی بر دوش عمان خواهد گذاشت تا نیاز‌های اساسی دیگر اعضای شورای همکاری خلیج فارس را تأمین کند، که می‌تواند منجر به فشار‌های اداری و حساسیت‌های سیاسی شود.
در این زمینه، المحرمی اشاره کرد که «عمان نگران احتمال مهاجرت گسترده نیروی کار خارجی از کشور‌های خلیج فارس به خاک خود است، که در پی هرگونه محاصره‌ای که ایران تهدید به اجرای آن کرده، به دنبال فرار خواهند بود.»
صرف‌نظر از آنچه در تنگه هرمز رخ می‌دهد، وضعیت بسیار پرتنش زیرمنطقه خلیج فارس در میانه جنگ اسرائیل و ایران، می‌تواند به طور جدی برنامه تنوع‌بخشی اقتصادی عمان موسوم به «چشم‌انداز ۲۰۴۰» را تضعیف کند.
در شرایط کنونی که خطر و عدم قطعیت بالاتر رفته، موانع جدید برای این برنامه ممکن است شامل کاهش اعتماد سرمایه‌گذاران به اقتصاد عمان، کاهش تجارت و افت گردشگری باشد.
در مواجهه با تحولات نگران‌کننده برای عمانی‌ها، مسقط تلاش‌های خود را برای ترویج «سیستم امنیتی چندجانبه خلیج فارس با ایران و کشور‌های عربی خلیج فارس» ادامه خواهد داد، تحلیلگر عمانی خاطرنشان کرد که رهبری عمان معتقد است «حذف هر یک از طرف‌ها به بی‌ثباتی بیشتر دامن خواهد زد.»
گام‌های بعدی
با نگاه به آینده، عمان احتمالاً به دنبال هماهنگی بیشتر با چین، روسیه، ترکیه، اتحادیه اروپا و سایر کشور‌های عضو شورای همکاری خلیج فارس خواهد بود تا در میانه تشدید جنگ اسرائیل و ایران، فشار برای خودداری از تشدید درگیری‌های منطقه‌ای را افزایش دهد.
اگرچه عمان به طور تاریخی صدایی نسبتاً متعادل، آرام و معتدل در صحنه بین‌المللی داشته است، احتمال دارد سلطان‌نشین اکنون با قدرت و صراحت بیشتری اقدامات اسرائیل را محکوم کند و در عین حال حمایت دیرینه خود از تعیین سرنوشت فلسطینیان را دوچندان نماید.
در واقع، این روند از زمان حمله جنبش حماس به مناطق مرزی اسرائیل در اکتبر ۲۰۲۳ که منجر به جنگ غزه شد، آغاز شده است.
مواضع عمان در صحنه بین‌المللی بازتاب‌دهنده افکار عمومی در داخل این کشور است که در آن خشم نسبت به اسرائیل و غرب در پی بدتر شدن رنج‌های انسانی در غزه افزایش یافته است.
المحرمی گفت: «اکثر مردم عمان با رفتار اسرائیل مخالف‌اند و همدلی قابل توجهی با مردم ایران وجود دارد که عمانی‌ها آنها را دوستان خود می‌دانند و معتقدند که سال‌ها تحت محاصره‌ای ناعادلانه بوده‌اند.»
العِصمیلی توضیح داد که نتانیاهو و ترامپ مسئول «ناامن‌تر، غیرقابل پیش‌بینی‌تر و پراکنده‌تر کردن منطقه» هستند. به باور او، «عملیات نظامی بدون چشم‌انداز سیاسی غیرمسئولانه است»، و تأکید کرد که حملات جاری اسرائیل در ایران «هیچ راه‌حلی برای صلح یا ثبات ارائه نکرده‌اند» و در عین حال تلاش‌های دیپلماتیک را تضعیف و افراط‌گرایی را تقویت کرده‌اند.
با اشاره به شکست‌های «بنیادین اخلاقی و استراتژیک» نخست‌وزیر اسرائیل و رئیس‌جمهور آمریکا، العِصمیلی گفت که این دو رهبر «مزایای سیاسی کوتاه‌مدت را بر امنیت بلندمدت، ترس را بر گفت‌و‌گو و تجاوز را بر رهبری ترجیح داده‌اند.»
در نهایت، مشاور سابق وزارت امور خارجه عمان نتیجه گرفت: «برای حفظ صلح منطقه‌ای، ضروری است رهبران آینده این الگوی شکست‌خورده را کنار گذاشته و دوباره به دیپلماسی، احترام متقابل و تعامل چندجانبه سرمایه‌گذاری کنند.»
المحرمی به «امواج مدیا» گفت که دخالت مستقیم نظامی احتمالی آمریکا در جنگ اسرائیل و ایران «فاجعه‌ای انسانی، اقتصادی و زیست‌محیطی» خواهد بود که ممکن است جنگ خلیج فارس ۱۹۹۰-۹۱ را در مقایسه با ویرانی‌های ناشی از تقابل مستقیم آمریکا و ایران «بازی کودکانه» جلوه دهد و افزود: «به همین دلیل ما عمیقاً نگرانیم و صمیمانه امیدواریم که صدا‌های خردمند در آمریکا وارد عمل شوند و این جنون را متوقف کنند.»
تابناک را در شبکه های اجتماعی دنبال کنید
سایت تابناک از انتشار نظرات حاوی توهین و افترا و نوشته شده با حروف لاتین (فینگیلیش) معذور است.