تأیید موضوع کنسرسیوم غنی سازی اورانیوم از سوی ایران؛ مسیر مذاکرات فنی هموار می‌شود؟

«مجید تخت روانچی»، معاون سیاسی وزیر خارجه ایران گفت: ما در مورد کنسرسیوم هسته‌ای صحبتی نکرده‌ایم، ولی ایده‌هایی در این زمینه مطرح شده است. اگر کار به جلو برود و این موضوع به صورت جدی مطرح شود ممکن است آن را بررسی و نظر خود را بیان کنیم.

به گزارش سرویس بین الملل تابناک، روزنامه گاردین چند روز پیش در گزارشی نوشته بود ایران پیشنهاد مشارکت با امارات و عربستان سعودی برای غنی‌سازی اورانیوم را مطرح کرد.

بر اساس این گزارش، «یک کنسرسیوم می‌تواند به تهران کمک کند تا با اعتراضات آمریکا مقابله کرده و کشور‌های خلیج فارس را در برنامه غنی‌سازی خود دخیل کند.

ایران ایده تشکیل یک کنسرسیوم از کشور‌های خاورمیانه – شامل ایران، عربستان سعودی و امارات متحده عربی – برای غنی‌سازی اورانیوم را مطرح کرده است، در تلاشی برای غلبه بر اعتراضات آمریکا به ادامه برنامه غنی‌سازی خود.

این پیشنهاد به‌عنوان راهی برای جلب حمایت کشور‌های حوزه خلیج فارس از موضع ایران، مبنی بر اینکه باید اجازه حفظ توانایی‌های غنی‌سازی را داشته باشد، تلقی می‌شود.

تهران این پیشنهاد را به‌عنوان یک امتیاز تلقی می‌کند، زیرا در چارچوب آن، دسترسی کشور‌های همسایه به دانش فنی ایران فراهم شده و آنها به ذی‌نفعان این روند تبدیل می‌شوند.

مشخص نیست که آیا عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، این پیشنهاد را در گفت‌و‌گو‌های سه‌ساعته و نسبتاً کوتاه با آمریکا در روز یکشنبه در عمان – که چهارمین دور از این گفت‌و‌گو‌ها بود – مطرح کرده یا نه، اما گزارش‌ها حاکی از آن است که این طرح در تهران در حال چرخش و بررسی است.

پس از این گفت‌وگوها، عراقچی به دبی پرواز کرد و با شیخ عبدالله بن زاید آل نهیان، وزیر امور خارجه امارات، دیدار کرد. امارات در حال حاضر برای برنامه هسته‌ای خود اورانیوم غنی‌سازی نمی‌کند.

کنسرسیوم مورد نظر قرار است بر پایه تأسیسات ایرانی شکل گیرد و سطح غنی‌سازی به ۳.۶۷ درصد بازگردد؛ سطحی که در توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ میان تهران و شش قدرت جهانی تعیین شده بود؛ توافقی که دونالد ترامپ در سال ۲۰۱۸ به‌طور یکجانبه از آن خارج شد.

ایالات متحده خواستار پایان یافتن غنی‌سازی در ایران و برچیده شدن تمام تأسیسات هسته‌ای این کشور است. با این حال، در میان اختلاف‌نظر‌های داخلی در واشنگتن، ترامپ هنوز تصمیم نهایی را در این‌باره نگرفته و از جدیت ایران در مذاکرات تمجید کرده است.

ایده تشکیل کنسرسیوم نخستین بار توسط سید حسین موسویان، مذاکره‌کننده پیشین هسته‌ای ایران، و فرانک فون هیپل، فیزیکدان دانشگاه پرینستون، مدت‌ها پیش از مذاکرات فعلی تهران-واشنگتن، در مقاله‌ای پرخواننده در اکتبر ۲۰۲۳ در نشریه Bulletin of the Atomic Scientists مطرح شده بود.

بر اساس طرح کنسرسیوم، عربستان سعودی و امارات سهام‌دار و تأمین‌کننده مالی خواهند بود و به فناوری‌های ایرانی دسترسی خواهند یافت. مشارکت کشور‌های حوزه خلیج فارس می‌تواند به‌عنوان نوعی تضمین اضافی تلقی شود که برنامه هسته‌ای ایران صرفاً با اهداف غیرنظامی دنبال می‌شود و نه برای ساخت بمب، همان‌طور که اسرائیل ادعا می‌کند.

اگر به مهندسان سعودی و اماراتی اجازه داده شود که به ایران سفر کنند، نظارت بیشتری بر این برنامه ممکن می‌شود و جامعه بین‌المللی دیگر تنها به فعالیت بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی وابسته نخواهد بود.

مجید تخت‌روانچی، معاون وزیر امور خارجه ایران، گفته است: «برای مدت زمانی محدود، می‌توانیم مجموعه‌ای از محدودیت‌ها در سطح و حجم غنی‌سازی را بپذیریم.»

در اشاره‌ای که ممکن است به پیشنهاد ایران مربوط باشد، وزیر امور خارجه عمان، بدر البوسعیدی، از «ایده‌های مفید و نوآورانه‌ای که بازتاب‌دهنده تمایل مشترک برای دستیابی به توافقی شرافتمندانه هستند» سخن گفت.

امارات متحده عربی یک نیروگاه هسته‌ای غیرنظامی به نام «براکه» را در غرب ابوظبی اداره می‌کند. این نیروگاه نخستین نیروگاه هسته‌ای فعال در جهان عرب است که هر چهار راکتور آن اکنون به طور کامل در مدار قرار دارند و قادر است تا یک‌چهارم نیاز برق امارات را تأمین کند.»

در این راستا، امواج‌مدیا هم در گزارشی ادعا کرد که منابع متعدد بلندپایه سیاسی ایران گفته‌اند که پیشنهاد تشکیل کنسرسیوم در دور نخست مذاکرات در عمان در تاریخ ۱۲ آوریل مطرح شده است. طبق این گزارش، در این ایده بر راه‌اندازی حداقل یک تأسیسات مشترک با عربستان‌سعودی و امارات متحده عربی در خاک ایران تأکید شده است. این طرح ظاهراً در دور دوم مذاکرات که یک هفته بعد در ایتالیا برگزار شد، نیز مجدداً عنوان شده و به‌عنوان مسیر احتمالی پیش‌رو ارائه شده است.

پس از این گزارشها، «مجید تخت روانچی»، معاون سیاسی وزیر خارجه ایران روز یکشنبه ۲۸ اردیبهشت گفت: ما در مورد کنسرسیوم هسته‌ای صحبتی نکرده‌ایم، ولی ایده‌هایی در این زمینه مطرح شده است.

وی افزود: اگر کار به جلو برود و این موضوع به صورت جدی مطرح شود ممکن است آن را بررسی و نظر خود را بیان کنیم.

پیش از این نیز نیویورک تایمز در گزارشی اعلام کرده بود که ایران در مذاکره با آمریکا امکان مشارکت مشترک در اداره تأسیسات غنی‌سازی هسته‌ای خود را مطرح کرده است.

در این گزارش سخنان علی واعظ، مدیر بخش ایران در گروه بحران بین‌المللی نقل شده که «ایران امکان مشارکت مشترک در اداره تأسیسات غنی‌سازی هسته‌ای خود را مطرح کرده است، گزینه‌ای که به دولت ترامپ اجازه می‌دهد اعلام کند که توافقی متفاوت از توافق دوره اوباما به دست آورده است.»

طبق گفته واعظ و یک مقام ارشد ایرانی آشنا با مذاکرات، مشخص نیست که آیا ایالات متحده یا یک کشور ثالث، که ترجیحاً یکی از همسایگان عرب ایران در خلیج فارس باشد، شریک این پروژه خواهد بود، تا لایه‌ای اضافی از اطمینان ایجاد کند که برنامه هسته‌ای ایران صلح‌آمیز است. این مقام ارشد به دلیل حساسیت مذاکرات از ذکر نام خود خودداری کرد.

از طرف دیگر تشکیل کنسرسیوم پیچدگی‌های خاص خود را دارد که در صورت مطرح شدن جدی آن می‌تواند محل بحث و گفت‌و‌گو قرار گیرد.

آنچه برای ایران در این کنسرسیوم حائز اهمیت است «غنی سازی در داخل» خواهد بود. یعنی فرایند غنی سازی تحت هر کنسرسیومی در داخل ایران انجام شود.

هدف از طرح کنسرسیوم پاسخ دادن به نگرانی‌های غرب و منطقه درباره شفافیت و ایمنی هسته‌ای است؛ در حالی‌که مالکیت ایران بر فناوری و دستاورد‌های هسته‌ای در چارچوب چندجانبه حفظ می‌شود.

در این زمینه یک منبع بلندپایه سیاسی در تهران به امواج مدیا گفته بود: «(کنسرسیوم) ایده خوبی است و جمهوری اسلامی ایران می‌تواند آن را بررسی کند؛ البته به شرط آن‌که جایگزین غنی‌سازی مستقل ایران نباشد.»

پیچدگی کنسرسیوم از مدیریت، نظارت و تقسیم وظایف (هر کشور عضو چه وظایفی داشته باشد) در آن شروع می‌شود. در بحث نظارت اگرچه آژانس می‌تواند تنها نهاد نظارتی باشد، بلکه تجربه نهاد‌های مشترک نظارتی در همکاری برزیل و ارژانتین وجود دارد.

به عنوان مدلی از کنسرسیوم، «طارق رئوف» «طارق رئوف» رئیس سابق بخش امنیت سیاسی و شفاف سازی آژانس بین المللی انرژی اتمی و رئیس برنامه خلع سلاح، کنترل سلاح و عدم اشاعه موسسه صلح استکهلم (سیپری) به خبرنگار تابناک می‌گوید: «منطقی است که تأسیسات نطنز و فردو به یک مرکز بین المللی غنی سازی اورانیوم تبدیل شوند که سازمان انرژی اتمی ایران (AEOI) ۶۰% سهام آن را مالک باشد و هر کدام از کویت، قطر، عربستان سعودی و امارات متحده عربی ۱۰% سهام را خریداری کنند.»

وی می‌گوید: «تنها ایرانی‌ها به سانتریفیوژ‌ها دسترسی خواهند داشت، اما شرکا به طور مشترک مدیریت امور را بر عهده خواهند گرفت. گزینه دیگر این است که سازمان انرژی اتمی ایران ۶۰% سهام را حفظ کند و ۱۰% به آمریکا، ۱۰% به اتحادیه اروپا، ۱۰% به امارات و ۱۰% به روسیه واگذار کند یا ترکیبی از این موارد. غنی سازی نیز باید به استاندارد صنعتی ۴.۹۵ ٪ محدود شود.»

به نوشته امواج مدیا، طرح کنسرسیوم غنی سازی که با دولت دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا نیز مطرح شده، شامل نظارت مشترک بر سایت‌های موجود غنی‌سازی ایران در فردو و نطنز نخواهد بود، چراکه این تأسیسات در عمق زمین قرار دارند. در عوض، قرار است حداقل یک تأسیسات جدید با نظارت مشترک ساخته شود. همچنین گمانه‌زنی‌هایی وجود دارد که نزدیکی جغرافیایی به عربستان و امارات می‌تواند ایده‌آل باشد، برای مثال جزیره‌ای در خلیج‌فارس.

در این گزارش همچنین ادعا شده است، منابع ارشد آگاه از مذاکرات گفته‌اند که عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران نیز موضوع کنسرسیوم منطقه‌ای را با مقامات سعودی و اماراتی در میان گذاشته است. یک منبع مطلع سیاسی در تهران تأیید کرده که این ایده در سفر عراقچی به امارات در ۱۲ ماه می‌مطرح شده و ابوظبی با آن «رویکردی مثبت» داشته است. در مقابل، به نظر می‌رسد عربستان محتاط‌تر بوده؛ همان منبع مدعی شده: «نمی‌دانم در ریاض این مسئله را چقدر جدی گرفته‌اند»، و اشاره کرده که عراقچی در ۱۰ ماه می‌نیز به عربستان سفر کرده است.»

«رحمن قهرمانپور» کارشناس مسائل بین الملل در خصوص ابتکارات فنی در مذاکرات ایران و آمریکا می‌گوید: ایران قبلا مجموعه‌ای از اقدامات اعتماد‌ساز را پذیرفته است. امضای پروتکل الحاقی و وعده تصویب آن در مجلس، اقدامات فراپادمانی نظیر پذیرش نصب دوربین‌ها در کارگاه ساخت سانتریفیوز‌ها، محدود کردن سقف اورانیم غنی‌شده در خاک ایران، بازطراحی رآکتور آب سنگین، محدود کردن استفاده از سانتریفیوژ‌های پیشرفته، توقف غنی‌سازی ۲۰درصدی و نصب دستگاه غناسنج بر سانتریفیوژ‌ها از جمله این اقدامات هستند. به عبارت ساده تر، مجموعه‌ای از اقدامات اعتمادساز فنی و سیاسی وجود دارد که ایران می‌تواند از طریق آنها و با پذیرش آنها، زمینه را برای حفظ چرخه سوخت هسته‌ای و غنی سازی ۳.۶۷درصد در خاک خود فراهم کند.