ویدیویی در شبکه های اجتماعی توجهات را به خود جلب کرده است. این ویدیو، با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای، عقب‌نشینی ۱۵۰ متری آب دریای خزر از ساحل نوشهر در استان مازندران طی سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۳ را نشان می‌دهد.
به گزارش سرویس اجتماعی تابناک، ویدیو تأکید می‌کند: "تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهد: دریای خزر در ۱۳ سال ۱۵۰ متر از ساحل نوشهر عقب‌نشینی کرده است. ایران دچار یک بحران بزرگ است؛ چاره‌ای باید." این پست بازدید بسیار بالایی داشته و واکنش‌های گسترده‌ای را در فضای مجازی برانگیخته است.
پدیده محلی- جهانی
عقب‌نشینی آب دریای خزر نه تنها یک پدیده محلی، بلکه یک بحران منطقه‌ای و جهانی است. طبق گزارش‌های علمی، از سال ۱۹۹۵ تاکنون، سطح آب دریای خزر ۲ متر کاهش یافته و در سواحل شمالی ایران، عقب‌نشینی بین ۱۸۰ تا ۲۵۰ متر (و در برخی نقاط تا ۳۰۰ متر) ثبت شده است. مدل‌های اقلیمی پیش‌بینی می‌کنند که تا سال ۲۱۰۰، سطح آب بین ۸ تا ۱۴ متر دیگر کاهش خواهد یافت، که منجر به از دست رفتن ۲۵ تا ۵۰ درصد مساحت فعلی دریا می‌شود.
دو سال پیش نیز مدیر کل مرکز علوم جوی و اقیانوسی سازمان هواشناسی کشور با اشاره به کاهش بارندگی در حوضه دریای خزر، از کاهش ۱.۵ متری تراز آب این دریاچه طی ۲۶ سال اخیر خبر داده بود. این یعنی فاصله خزر هر لحظه از شهرهای شمالی بیشتر می شود. طبق مطالعه‌ای که در سال ۲۰۲۰ توسط پژوهشگران صورت گرفته دریاچه خزر کمتر از یک قرن با خشک شدن یک‌چهارم خود فاصله دارد.
علل اصلی
دو عامل اصلی در این بحران نقش دارند: اول سدسازی گسترده روسیه روی رود ولگا، که ۸۰ درصد آب ورودی به دریای خزر را تأمین می‌کند. تاکنون بیش از ۴۰ سد روی این رود ساخته شده که جریان آب را به شدت کاهش داده است. دوم، غییرات اقلیمی جهانی، که منجر به کاهش بارش، افزایش دمای هوا و تبخیر شدید آب شده است. این عوامل ترکیب شده‌اند تا دریای خزر را به سوی خشک‌شدن تدریجی سوق دهند.
پیامدهای زیست‌محیطی و اقتصادی
عقب‌نشینی آب، پیامدهای ویران‌کننده‌ای دارد. در سواحل شمالی ایران، بیابان‌زایی گسترده رخ داده و لایه‌ای از نمک و ماسه تا ۶۰۰ متر از ساحل گسترش یافته است. بنادر مهمی انزلی، نوشهر و آستارا با مشکلات جدی روبرو شده‌اند، و صنعت شیلات – که منبع اصلی درآمد ساحلی‌نشینان است – به شدت آسیب دیده است. در استان گلستان، عقب‌نشینی آب تا ۳ کیلومتر گزارش شده، که منجر به خشک‌شدن تالاب‌ها و از بین رفتن زیست‌بوم‌های-طبیعی شده است.
واکنش‌ها و چالش‌ها
کنوانسیون ۲۰۱۸ تهران برای حفاظت از دریای خزر، همکاری بین‌المللی را الزامی کرد، اما روسیه تاکنون تعهدات خود را نادیده گرفته و سدسازی را ادامه داده است. در ایران، دولت تلاش‌هایی برای مدیریت بحران کرده، اما کمبود منابع و عدم همکاری بین‌المللی، چالش بزرگی است. کاربران با هشتگ #دریای_خزر، آگاهی را افزایش داده‌اند، اما سوال اصلی باقی است: "چاره چیست؟"
چه باید کرد؟
عقب‌نشینی دریای خزر، فاجعه‌ای واقعی است که نیازمند اقدام فوری دیپلماتیک و زیست‌محیطی است. شرایط خزرذ همچون زنگ خطری، یادآوری می‌کند که زمان برای نجات آن رو به پایان است. ایران باید صدای خود را بلند کند – نه فقط برای دریا، بلکه برای آینده‌ای که در معرض تهدید است.
