کلیات

روسیه پهناورترین کشور جهان با مساحت ۱۷، ۰۷۵، ۴۰۰ کیلومتر مربع و  ۱۴۸۰۰۰۰۰۰ میلیون نفر جمعیت است که در شمال آسیا و غرب اروپا قرار دارد. پایتخت روسیه شهر مسکو  و واحد پول این کشور نیز روبل است. در مورد وسعت زیاد این کشور نکته اینکه روسیه دو برابر دومین کشور پهناور جهان یعنی کانادا مساحت دارد.

تاریخ و جغرافیا

روسیه با کشور‌های نروژ، فنلاند، استونی، لتونی، لیتوانی، لهستان، بلاروس، اوکراین، گرجستان، جمهوری آذربایجان، قزاقستان، چین، مغولستان و کره شمالی همسایه است. این کشور همچنین با کشور‌های آمریکا (از طریق ایالت آلاسکا)، سوئد و ژاپن (از طریق آب) همسایه است.

روسیه که برای سالیان متمادی یکی از قدرت‌های جهانی بود. از زمان امپراتوری تزاری گرفته تا فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۹۱، هرچند اکنون در بعد اقتصادی دچار مشکلات شدیدی است، اما هنوز در نظام ژئوپلیتیکی جهان به عنوان یک قدرت اثر گذار نقش آفرین است.

پس از فروپاشی شوروی در سال ۱۹۹۸ این کشور بحران اقتصادی را پشت سر گذاشت که جایگاه جهانی آن را هم تضعیف کرد. حال روسیه در تلاش است جایگاه پیشین خود را دوباره به دست آورد؛ جایگاهی که البته مدعیان جدیدی چون چین، هند دست یابی به آن را سخت کرده اند.

به گواه تاریخ یکی از مهم‌ترین اتفاقات این کشور انقلاب ۱۹۱۷ است که در جریان آن بلشویک‌ها توانستند به دوران امپراتوری تزاری خاتمه دهند.  از اواخر ۱۹۱۸ تا اواخر ۱۹۲۰ شوروی درگیر جنگ داخلی بود. پس از این سال اتحاد جماهیر شوروی اعلام وجود کرد و تا سال ۱۹۹۱ حکومتش ادامه یافت.

روسیه اکنون عضو ثابت شورای امنیت سازمان ملل متحد، ۱+۵، اتحادیه اروپا، APEC و G. ۸ است. این کشور بخش زیادی از قدرتش در صحنه‌های جهانی را مدیون منابع انرژی خود است. چرا که روسیه بزرگترین تولید کننده گاز در جهان است و نیمی از گاز مصرفی قاره اروپا را این کشور تامین می‌کند. روسیه همچنین یکی از مهمترین تولیدکنندگان نفت جهان است.

روسیه در ورزش، تسلیحات و تکنولوژی پیشرفته است و سالیان درازی است که رقابتی دو طرفه را با آمریکا در زمینه علوم فضایی به رخ جهانیان می‌کشد. نخستین انسانی که به فضا رفت، یوری گاگارین روسی است.

روسیه با ۱۷۰۷۵۴۰۰ کیلومتر مربع وسعت به تنهایی بیش از ۷۶ درصد خاک اتحاد شوروی سابق را تشکیل می‌دهد؛ و در حال حاضر هم با اشغال حدود ۵/۱۱ درصد خشکی‌های کره زمین بزرگترین کشور جهان محسوب می‌شود. اگرچه ۶۵ درصد خاک این کشور در بخش آسیایی قرار دارد، تنها ۲۸ درصد مردم روسیه در این نواحی زندگی می‌کنند. این سرزمین بیش از ۱۶۰ درجه طول جغرافیای و ۱۰ منطقه زمانی را در برگرفته و اختلاف ساعت در منطقه مسکو با شرقی‌ترین نقطه روسیه در شبه‌جزیره چوکچی و شبه‌جزیره ساخالین ۹ ساعت است.

سرزمین پهناور روسیه را دریا‌های متعددی در برگرفته که عمده‌ترین آن‌ها عبارتند از: دریای بالتیک و خلیج فنلاند در غرب، دریای سفید، خلیج پچورا، دریای کارا، دریای بارنتس، دریای لاپتف، دریای سیبری شرقی، دریای چوکچی و اقیانوس منجمد شمالی در شمال، دریای برینگ، دریی اخُتسک، دریای ژاپن و اقیانوس آرام در شرق، دریای سیاه و دریای خزر در جنوب. با وجود آنکه طول سواحل این کشور به ۶۵۳، ۳۷ کیلومتر می‌رسد، اما به لحاظ اینکه بیشتر سواحل آن در منطقه منجمد شمالی واقع است و یا دریا‌های مرتبط با آن از طریق تنگه‌های تحت کنترل کشوای دیگر به آبراه‌های مهم متصل است، روسیه از وضعیت مطلوبی در برقراری ارتباط دریایی آزادانه با سایر کشور‌های جهان برخوردار نیست. مرز‌های این کشور بالغ بر ۱۳۹، ۲۰ کیلومتر است.

بخش اروپایی روسیه عمدتاً جلگه‌ای و هموار است. بلندترین نقطه روسیه، قله البروس با ۶۴۲، ۵ متر ارتفاع در شمال قفقاز در جمهوری آستیای شمالی و نزدیکی مرز گرجستان است که در عین حال بلندترین نقطه اروپا نیز محسوب می‌شود. کوه‌های اورال که در امتداد شمالی - جنوبی قع شده است حد میان اروپا و آسیا را تعیین می‌کند و بلندترین نقطه آن قله نارودا تنها ۸۸۵، ۱ متر ارتفاع دارد. تمامی قسمت آسیایی روسیه را سرزمین پهناور سیبری در برگرفته است. شبکه گسترده‌ای از رود‌های پر آب در روسیه وجود دارد که علاوه بر تأمین آب آشامیدنی سده برق آبی فراوانی بر روی آن‌ها احداث شده است.

رود‌های عمده بخش اروپایی روسیه عبارتند از: ولگا با ۶۹۰، ۳ کیلومتر طویل‌ترین رود اروپا که به دریای خزر می‌ریزد، دون که با نام قزاق‌های دون جاودان شده است، دنیپر، نمان، نوا، لینا، پچورا. بلندترین رود روسیه ینی‌ر بخش آسیایی این کشور جریان دارد. دریای خزر که بزرگترین دریاچه جهان محسوب می‌شود در مرز‌های جنوبی این کشور قرار دارد. دریاچه بایکال با ۱۴۰، ۳۴ کیلومتر مربع وسعت بزرگترین دریاچه روسیه، عمیق‌ترین دریاچه جهان (با ۱۷۴۰ متر عمق) و بزرگترین دریاچه آب شیرین آس است و ۲۰ درصد آب شیرین دریاچه‌های جهان در این دریاچه ذخیره شده است.

پوشش گیاهی روسیه را در شمالی‌ترین مناطق توندرا و در جنوب تایگا تشکیل می‌دهد که یک سوم جنگل‌های جهان در این نواحی قرار دارد. آب و هوای روسیه عمدتاً قاره‌ای خشک همراه با زمستان‌های سرد است. میزان درجه حرارت در نواحی شمال شرقی سیبری در زمستان‌ها تا ۷۰ زیر صفر نیز می‌رسد. میانگین دمای تابستان از ۶ درجه تا ۲۰ درجه بالای صفر است. میزان بارندگی از متوسط تا کم در تغییر است و بویژه در نواحی داخلی چندان قابل پیش‌بینی نیست.

آب و هوا

آب و هوای روسیه به دلیل نزدیکی به قطب شمال سرد است. اغلب مناطق این کشور تنها دو فصل را تجربه می‌کنند: تابستان و زمستان. سردترین ماه سال در این کشور ژانویه (دی – بهمن) و گرم‌ترین ماه سال جولای (تیر – مرداد) است. سیبری یکی از سردترین مناطق این کشور است که برای سال‌های متمادی به عنوان تبعیدگاه به کار می‌رفت. در عین حال چندی پیش روسیه با کاشتن پرچم خود در زیر آب‌های قطب ادعای مالکیت این منطقه را کرد.

سیاست در روسیه

دو سال پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، در سال ۱۹۹۳ رفراندومی در روسیه برگزار شد و بر اساس آن مردم به تشکیل فدراسیون روسیه که رئیس جمهور در آن رئیس کشور است رای دادند. بر این اساس در روسیه نخست‌وزیر رئیس دولت است.

رئیس جمهور با رای مردم برای دوره چهار ساله انتخاب می‌شود و هر شخص تا دو دوره می‌تواند رئیس جمهور باشد. آخرین انتخابات ریاست‌جمهوری روسیه در ۱۸ مارس ۲۰۱۸ برگزار شد که در جریان آن ولادیمیر پوتین توانست با کسب حدوداً ۷۷٪ از آرای عمومی با فاصله زیادی از رقبای خود در انتخابات پیروز شود.  

در روسیه دو مجلس وجود دارد: «دوما و شورای فدراتیو» که نمایندگان آن از طریق رای‌گیری انتخاب می‌شوند. افراد بالای ۱۸ سال اجازه دارند در انتخابات این کشور رای دهند.

روسیه دارای ۲۱ جمهوری خودمختار، ۴۹ استان، ۶ خطه، دو شهر خودمختار مسکو و سنت‌پترزبورگ است. در شهر مسکو پارلمان و دومای کشوری و مجلس سنا و شورای فدراسیون عمل می‌کنند. علت اینکه این دو شهر خودمختار هستند این است که از نظر مساحت و جمعیت با سایر مناطق قابل ایسه هستند؛ از آنجا که این دو شهر در دوران مختلف پایتخت بودند از اهمیت خاصی برخوردار شدند) و ۱۰ ناحیه خودمختار است. در ماه مه سال ۲۰۰۰ ولادیمیر پوتین پیشنهاد کرد روسیه به ۷ منطقه تقسیم شود که روز ۳۱ ماه مه سال ۲۰۰۰ این پیشنهاد از تصویب شور اول دومای کشوری گذشت. این هفت منطقه شامل مناطقی چون  منطقه شمال غربی (مرکز- سنت‌پترزبورگ)، منطقه مرکزی (مرکز- مسکو)، منطقه رود ولگا (مرکز- نیژنی‌نوگورود)، منطقه شمال قفقاز (مرکز- رستوف - دن)، منطقه خاوردور (مرکز- خاباروفسک)، منطقه اورال (مرکز- یکاترینبورگ) و منطقه سیبری (مرکز- نووسیبیرسک) است.

پس از فروپاشی اتحاد شوروی کشور روسیه به عنوان بزرگترین کشور تشکیل‌دهنده شوروی، در بیشتر موارد حقوقی و سیاسی جایگزین آن گردید. قانون اساسی روسیه در رفراندوم ۱۲ دسامبر سال ۱۹۹۳ با ۵۸ درصد آرا به تأیید عمومی رسیده و طبق آن حکومت این کشور جمهوری فدراتیو میاشد. قوه مقننه یا مجلس فدرال از ترکیب شورای فدراسیون با ۱۷۸ عضو و دومای کشوری با ۴۵۰ عضو تشکیل می‌گردد.

نیمی از اعضای دوما از طریق انتخابات مستقیم در حوزه‌های انتخابی منطقه‌ای به مجلس راه می‌یابند و نیم دیگر بر اساس فهرست‌های حزبی برگزیده می‌شوند. فدراسیون روسیه به عنوان یکی از چهار جمهوری اصلی بنیانگذار اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۹۱ رأی به انحلال شوروی داد و سپس همراه با روسیه سفید (بیلوروسی) و اوکراین نقش اصلی را در تأسیس اتحادیه جامعه کشور‌های مستقل مشترک‌المنافع به عهده داشت. فرماندهی کل قوا به عهده ئیس‌جمهور است.

قانون اساسی

قانون اساسی روسیه (به روسی: Конститу́ция Росси́йской Федера́ции) مهمترین سند حقوقی در فدراسیون روسیه است. این قانون در همه‌پرسی روز ۱۲ دسامبر ۱۹۹۳ جایگزین قانون اساسی جمهوری فدراتیو شوروی سوسیالیستی شد که در ۱۲ آوریل ۱۹۷۸ میلادی به تصویب رسیده بود. در این همه‌پرسی ۵۸٬۱۸۷٬۷۵۵ نفرشرکت کرده و ۳۲٬۹۳۷٬۳۰ (بیش از ۵۸ درصد) نفر به آن رأی موافق دادند. در این قانون اختیارات گسترده‌ای به رئیس‌جمهور اعطا شده که این امر با سنت تاریخی تمرکز قدرت سیاسی در این کشور هماهنگ و متناسب است.

اقتصاد

همانطور که اشاره شد، بیشترین صادرات روسیه را نفت و محصولات آن، گاز، چوب، مواد شیمیایی و تسلیحات نظامی تشکیل می‌دهد. ابزارآلات و تجهیزات، کالا‌های مصرفی، دارو، گوشت و شکر از جمله واردات روسیه است. به صورت کلی اقتصاد روسیه در شرایط مناسبی قرار ندارد و این کشور در زمینه های اقتصادی با مشکلات فراوانی رو به رو است.

مردم

روسیه با جمعیت ۱۴۱ میلیون و ۳۷۷ هزار و ۷۵۲ نفری، هشتمین کشور پرجمعیت جهان است. میانگین سنی مردم آن ۲/۳۸سال است و نرخ رشد جمعیت آن منفی است. امید به زندگی در این کشور ۸۷/۶۵سال است. این کشور بیشترین درصد فارغ‌التحصیلان دانشگاهی را در میان کشور‌های اروپایی دارد.

۷۹/۸درصد از مردم آن روس، ۸/۳ درصد تاتار، ۲ درصد اوکراینی، ۲/۱ درصد بشکیر و ۲/۱۳ درصد بقیه اقوام هستند. ۱۵ تا ۲۰ درصد مردم آن ارتودوکس، ۱۰ تا ۱۵ درصد مسلمان هستند.

روس‌ها که حدود ۸۳ درصد جمعیت روسیه را تشکیل می‌دهند از گروه اسلاو‌های شرقی بشمار می‌روند که خود از خانواده هند و اروپایی محسوب می‌شوند. در روسیه بیش از ۱۰۰ ملیت و قوم زندگی می‌کنند. زبان روسی زبان رسمی است و به خط سیریلیک نوشته می‌شود. اکثریت مردم روسیه تابع کلیسای ارتدکس روسیه می‌باشند. دین مسیح و به تبع آن کلیسای ارتدکس از اوایل قرن دهم در روسیه گسترش یافت. بعلاوه پیروان مذاهب کاتولیک و پروتستان در شمار محدودی در این کشور حضور داد و در نواحی شمال قفقاز و شمال دریای خزر مسلمانان از اکثریت برخوردارند.

ارتباطات

بیش از یک هزار شرکت در این کشور خدمات ارتباطی ارائه می‌دهند. در این کشور ۴۰.۱ میلیون خط تلفن ثابت و ۱۲۰ میلیون خط تلفن همراه و نیز ۷ هزار و ۳۰۶ ایستگاه تلویزیونی در این کشور وجود دارد.