نظم جدید منطقه با محوریت اعراب خلیج فارس است/ ترکیه به دنبال تقویت روابط نظامی با کویت و عمان است

به‌عبارت دیگر، نظم منطقه‌ای جدیدی با محوریت خلیج فارس در حال شکل‌گیری است — نظمی که ترکیه می‌کوشد با بهره‌گیری از توانمندی‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری خود، جایگاهی برجسته در آن به دست آورد.

به گزارش سرویس بین الملل تابناک، «عرب نیوز» در مقاله‌ای به دلایل سفر رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه به کشور‌های کویت، قطر و عمان پرداخته که در ادامه آمده است.

رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، این هفته سفری به کشور‌های حوزه خلیج فارس انجام داد که شامل سه مقصد بود: کویت، قطر و عمان. در حالی که سفر به قطر با توجه به روابط نزدیک میان آنکارا و دوحه امری معمول است، دیدار‌ها از کویت و عمان اهمیت ویژه‌ای داشت.

در کویت و عمان، اردوغان در واقع پاسخ سفر‌های سال گذشته امیر کویت، شیخ مشعل الاحمد الجابر الصباح، و سلطان عمان، هیثم بن طارق، به ترکیه را داد. سفر امیر کویت بخشی از یک تور منطقه‌ای و نخستین سفر او به یک کشور غیرعربی بود. 

سفر سلطان هیثم به ترکیه نیز نخستین سفر یک سلطان عمان به این کشور در حدود ۴۰ سال گذشته محسوب می‌شد. در هر دو دیدار که از اهمیت سیاسی و دیپلماتیک بالایی برخوردار بودند، چندین توافق‌نامه به امضا رسید و این دیدار‌ها بدون تردید صفحه جدیدی در روابط نسبتاً محدود این کشور‌ها با آنکارا گشودند. 

اردوغان با سفر به این دو کشور، هم برای پاسخ‌گویی به آن دیدار‌ها و هم برای تحکیم روابط در حال توسعه میان طرفین اقدام کرد.

به‌عنوان ناظری بر روابط ترکیه و کشور‌های حوزه خلیج فارس، می‌توان گفت سیاست‌گذاران ترکیه به‌خوبی آگاه‌اند که روابط آنکارا با کویت و عمان هنوز به پتانسیل راهبردی کامل خود نرسیده است. 

درک روشنی وجود دارد مبنی بر اینکه هر کشور خلیج فارس منافع و چشم‌انداز‌های متفاوتی دارد و همین امر باعث شده ترکیه برای هر یک از آنها دستورکار‌های متمایزی تدوین کند. 

به‌روشنی دیده می‌شود که اراده سیاسی قابل‌توجهی در سطح رهبری این کشور‌ها وجود دارد، که این موضوع در روابط شخصی‌محور میان ترکیه و کشور‌های خلیج فارس نقشی اساسی ایفا می‌کند.

با این حال، هنوز حوزه‌های بسیاری در روابط ترکیه با کشور‌های خلیج فارس وجود دارد که مورد بهره‌برداری قرار نگرفته‌اند. با این وجود، پویایی‌های منطقه‌ای در حال تغییر سریع و همچنین تحولات اقتصادی جاری در کشور‌های خلیج فارس، تأثیر قابل‌توجهی بر سرعت و روند روابط ترکیه و این کشور‌ها گذاشته‌اند.

سه جنبه کلیدی، اهمیت تلاش دیپلماتیک اردوغان در خلیج فارس را برجسته می‌کند.

نخست، سفر اردوغان در مقطع حساسی انجام شد، تنها اندکی بیش از یک هفته پس از اجرایی شدن توافق آتش‌بس در غزه. در سطح منطقه‌ای، اردوغان به‌دنبال جلب حمایت گسترده‌تر کشور‌های خلیج فارس در خصوص غزه و سوریه است. 

آنکارا خواهان حمایت کشور‌های خلیج فارس از بازسازی غزه است، هرچند انتظار می‌رود این کشور‌ها از طریق تلاش‌های چندجانبه، نه یک‌جانبه، در این روند مشارکت کنند. در مورد سوریه نیز، ترکیه خواهان روابط نزدیک‌تر میان دولت جدید سوریه و پایتخت‌های کشور‌های خلیج فارس است که شامل تعاملات سیاسی و اقتصادی می‌شود.

دوم، بُعد مربوط به روابط ترکیه با شورای همکاری خلیج فارس به‌عنوان یک بلوک منطقه‌ای مطرح است. ترکیه به‌دنبال امضای توافق تجارت آزاد با شورای همکاری و تحکیم گفت‌وگوی راهبردی با آن است. برای تحقق این هدف، تقویت روابط با هر یک از شش عضو شورا امری ضروری به‌شمار می‌رود.

سوم، باید به‌طور دقیق به جنبه‌های دوجانبه سفر اردوغان به کویت، قطر و عمان توجه کرد. سفر به کویت و عمان با هدف گشودن فصلی تازه در روابط ترکیه با این کشور‌ها انجام شد. 

در این دوران جدید، اگر همکاری‌ها بر پایه‌ای راهبردی و نه صرفاً تاکتیکی شکل گیرد، روابط می‌تواند به سطحی مشابه روابط ترکیه با قطر برسد. در صورت همسویی دیدگاه‌ها در سطح رهبری، ممکن است تحولی راهبردی در زمینه همکاری‌های دفاعی نیز تثبیت شود.

در جریان سفر شیخ مشعل به ترکیه در سال گذشته، دو طرف بر همکاری‌های دفاعی از طریق اجرای یک پروتکل در زمینه تأمین تجهیزات نظامی توافق کردند. همان‌طور که غسان الزواوی، سفیر پیشین کویت در ترکیه، اشاره کرده است: «ترکیه این ظرفیت را دارد که به یکی از بازیگران کلیدی در حوزه تسلیحاتی کویت تبدیل شود، به‌ویژه از آن جهت که توانمندی‌های دفاعی ترکیه با نیاز‌های ژئوپلیتیکی کویت سازگار است. نیاز‌های کویت در زمینه تسلیحات با نیاز‌های دیگر کشور‌های خلیج فارس متفاوت است. پیشرفتی در این حوزه می‌تواند زمینه‌ساز توسعه همکاری در دیگر بخش‌های روابط نیز باشد.»

نکته قابل‌توجه این بود که در هیأت همراه اردوغان، که شامل چندین وزیر بود، یک نام بیش از دیگران جلب توجه می‌کرد: هالوک گورگون، رئیس سازمان صنایع دفاعی ترکیه.

روابط ترکیه با عمان به‌طور آرام، اما پیوسته در حال پیشرفت است — بازتابی از رویکرد دیپلماتیک آرام و محتاطانه مسقط. هنگامی که سلطان هیثم به ترکیه سفر کرد، گفته شد که «این سفر نشان می‌دهد عمان در روابط خود با ترکیه رویکردی گام‌به‌گام در پیش گرفته است — آغاز با تقویت دیپلماسی، سپس گسترش همکاری‌های تجاری و انرژی، که در نهایت می‌تواند راه را برای همکاری‌های نزدیک‌تر نظامی و دفاعی هموار کند.» 

از آن زمان تاکنون، چندین ابتکار در سطوح مختلف — سیاسی، اقتصادی و فرهنگی — آغاز شده است.

عمان یکی از ارکان اساسی در راهبرد ترکیه نسبت به شورای همکاری خلیج فارس به‌شمار می‌رود. آنکارا در پی آن است که شتاب مثبت روابط خود با دیگر کشور‌های خلیج فارس را در تعامل با مسقط نیز تکرار کند. مانند دیگر اعضای شورای همکاری، عمان نیز در حال تنوع‌بخشی به سیاست‌های اقتصادی و نظامی خود است و ترکیه قصد دارد از این روند بهره‌برداری کند.

شرکت‌های ترکیه‌ای در پی بهره‌برداری از فرصت مشارکت بیشتر در پروژه‌های اقتصادی عمان و کویت هستند. در بازه زمانی یک‌ساله ۲۰۲۳ تا ۲۰۲۴، تعداد شرکت‌های ثبت‌شده ترکیه‌ای در عمان تقریباً دو برابر شد، که نشان‌دهنده نقش رو‌به‌رشد ترکیه در عرصه اقتصادی عمان است. 

در همین راستا، کویت نیز در حال گذار اقتصادی بر اساس چشم‌انداز توسعه خود است. توافق‌نامه‌هایی که در زمینه حمل‌ونقل دریایی، سرمایه‌گذاری مستقیم و همکاری‌های انرژی میان ترکیه و کویت در جریان سفر اردوغان امضا شد، بازتاب این تحول است.

در مورد قطر، محور اصلی بر تلاش‌های مشترک میان آنکارا و دوحه در حوزه میانجی‌گری متمرکز بود. دوحه به‌دنبال حمایت یک شریک کلیدی برای تقویت نقش میانجی‌گرانه خود است، نه‌تنها در پرونده غزه، بلکه در لیبی و سودان نیز ترجیح می‌دهد مسئولیت میانجی‌گری را به‌صورت مشترک بر عهده گیرد. 

در این زمینه، ترکیه به‌عنوان بازیگری مهم و قابل اعتماد برای قطر مطرح است. توافق آتش‌بس افغانستان و پاکستان که روز یکشنبه حاصل شد، یکی از نتایج مهم تلاش‌های مشترک میانجی‌گرانه دو کشور به شمار می‌آید.

در مجموع، هدف سفر اردوغان به کشور‌های خلیج فارس این بود که ترکیه را از سطح صرفاً هم‌سویی سیاسی فراتر برده و به مرحله‌ای از هم‌سویی راهبردی برساند که همکاری‌های دفاعی، ادغام اقتصادی و مواضع سیاسی هماهنگ در مسائل منطقه‌ای را دربر گیرد. 

به‌عبارت دیگر، نظم منطقه‌ای جدیدی با محوریت خلیج فارس در حال شکل‌گیری است — نظمی که ترکیه می‌کوشد با بهره‌گیری از توانمندی‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری خود، جایگاهی برجسته در آن به دست آورد.