پایان برجام به روایت ایران؛ تحریم‌های هسته‌ای لغو شد؟

کشور‌های غربی ضمن متهم کردن ایران به عدم پایبندی به تعهداتش در برجام ادعا کرده‌اند که تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران از روز ۷ مهر احیا شده‌اند. 

به گزارش سرویس بین الملل تابناک، سه کشور اروپایی عضو برجام ششم شهریورماه روند فعال‌سازی مکانیسم بازگشت خودکار تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران را کلید زدند و بعد از گذشت ۳۰ روز و با وجود ارائه پیش‌نویس قطعنامه‌ای برای تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ از سوی روسیه و چین و عدم تصویب آن، در نهایت بامداد یکشنبه ششم مهرماه شش قطعنامه‌های ۱۶۹۶ (۲۰۰۶)، ۱۷۳۷ (۲۰۰۶)، ۱۷۴۷ (۲۰۰۷)، ۱۸۰۳ (۲۰۰۸)، ۱۸۳۵ (۲۰۰۸) و ۱۹۲۹ (۲۰۱۰) بازگشت. اقدامی که ایران به صراحت آن را به لحاظ حقوقی مردود خوانده است.

وزرای امور خارجه ایران، روسیه و چین در پی اقدام سه کشور اروپایی در ارسال نامه‌ای به شورای امنیت برای آماده‌سازی مکانیسم اسنپ‌بک نیز (دوشنبه) ۱۰ شهریوماه در تیانجین چین و در حاشیه نشست سران سازمان همکاری شانگهای نامه‌ای را خطاب به دبیرکل و رئیس شورای امنیت سازمان ملل متحد امضا کردند.

از طرف دیگر، وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران امروز شنبه ۲۶ مهرماه درباره خاتمه قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد بیانبه‌ای صادر کرد.

در این بیانیه آمده است: همانطور که در موضع‌گیری‌ها و بیانیه‌های رسمی قبلی در خصوص برجام و قطعنامه شماره ۲۲۳۱ مورخ ۲۰ ژوئیه ۲۰۱۵ شورای امنیت سازمان ملل متحد در مورد برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز ایران تصریح شده است، دوره زمانی ۱۰ ساله تعیین شده طبق این قطعنامه در روز شنبه مورخ ۲۶ مهر ۱۴۰۴ (۱۸ اکتبر ۲۰۲۵) به پایان می‌رسد و همه مفاد آن شامل محدودیت‌های پیش‌بینی شده در مورد برنامه هسته‌ای ایران و سازوکار‌های مربوطه، از این تاریخ خاتمه یافته تلقی می‌شوند.

سه کشور و آمریکا تعهدات رفع تحریمی خود را نقض کردند

در این بیانیه عنوان شده است: به همین ترتیب موضوع هسته‌ای ایران که تحت عنوان «منع اشاعه» در دستورکار شورای امنیت قرار داشته است باید از فهرست موضوعات مورد بررسی شورای امنیت سازمان ملل خارج شود. با انقضای قطعنامه ۲۲۳۱، باید با برنامه هسته‌ای ایران مانند برنامه هسته‌ای هر کشور فاقد تسلیحات هسته‌ای عضو معاهده منع اشاعه رفتار شود.

این بیانیه می‌افزاید: همه هدف ادعایی طرح موضوع هسته‌ای ایران در دستور کار شورای امنیت، اطمینان از ماهیت صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای ایران و عدم انحراف آن به سمت تسلیحاتی شدن بوده است. این هدف کاملا محقق است، کما اینکه هیچ گزارشی در مغایرت با این واقعیت از سوی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز منتشر نشده و علیرغم فشار‌های سه کشور اروپایی و آمریکا بر آژانس برای اثبات عدم پایبندی ایران به تعهدات پادمانی، هیچ‌گاه چنین احرازی صورت نگرفته است. این در حالی است که جمهوری اسلامی ایران به رغم پذیرش تعهدات فراپادمانی ذیل برجام، همزمان تحت تحریم‌های ظالمانه قرار داشت و این سه کشور اروپایی، اتحادیه اروپا و آمریکا بودند که تعهدات رفع تحریمی خود را نقض کردند. 

در بیانیه فوق آمده است: قطعنامه ۲۲۳۱ و ضمیمه آن، برجام، یک دستاورد بزرگ دیپلماسی چندجانبه بود که در سال‌های اولیه شکل‌گیری آن، اعتبار و اثربخشی خود را نشان داد. متاسفانه آمریکا با خروج غیرمسئولانه در سال ۲۰۱۸ و سه کشور اروپایی با قصور در ایفای تعهدات، این دستاورد مهم دیپلماسی را قدر ندانستند.

دبیرخانه شورای امنیت مجاز نیست بر حرکت غیرقانونی سه کشور صحه گذارد

در این بیانیه عنوان شده است: وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران مجددا بر غیرقانونی بودن حرکت سه کشور اروپایی عضو برجام (انگلیس، فرانسه، آلمان) که بی‌هیچ مبنای قانونی یا دلیل منطقی و صرفا در راستای تبعیت از خواست آمریکا -به عنوان طرفی که در سال ۲۰۱۸ به‌صورت یکجانبه و ناموجه از برجام خارج شده بود- اقدام به سوءاستفاده از سازوکار حل اختلاف برجام جهت بازگرداندن قطعنامه‌های خاتمه یافته شورای امنیت کردند، تأکید می‌کند.

این بیانیه می‌افزاید: خاطرنشان می‌کند که این حرکت سه کشور اروپایی هیچ خدشه‌ای به ترتیبات قانونی مندرج در قطعنامه ۲۲۳۱، از جمله زمان انقضای آن، وارد نکرده و این قطعنامه باید در موعد مقرر (۲۶ مهر ۱۴۰۴) خاتمه یافته تلقی شود.

در بیانیه فوق آمده است: همچنین تاکید می‌شود که علیرغم حرکت غیرقانونی سه کشور اروپایی عضو برجام- که خود حداقل از زمان خروج آمریکا از برجام در می ۲۰۱۸ به بعد به‌صورت مستمر مرتکب «عدم اجرای عمده» تعهدات خود شده و بنابراین خود را از صلاحیت قانونی توسل به ساز و کار حل اختلاف برجام محروم کرده بودند - شورای امنیت سازمان ملل به دلیل مخالفت صریح دو عضو دائم، یعنی چین و روسیه، هیچ تصمیمی برای بازگرداندن قطعنامه‌های خاتمه‌یافته اتخاذ نکرده است.

این بیانیه می‌افزاید: بر این اساس، تحرکات تقابلی آلمان، انگلیس، فرانسه، به‌عنوان ناقضان مستمر برجام، که با سوءنیت و بدون رعایت رویه‌های قانونی مربوطه درصدد بازگرداندن قطعنامه‌های لغو شده شورای امنیت بودند به هیچ عنوان نباید واجد هرگونه ارزش و اثر حقوقی و اجرایی تلقی شود. دبیرخانه شورای امنیت نیز مجاز نیست بر حرکت غیرقانونی این سه کشور صحه گذاشته و آن را به رسمیت بشناسد.

فوراً اطلاعات نادرست مندرج در صفحه اینترنتی سازمان ملل اصلاح شود

در بیانیه مذکور عنوان شده است: وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران با یادآوری مجدد این واقعیت که ۶ کشور عضو شورای امنیت شامل دو عضو دائم با حرکت غیرقانونی سه کشور اروپایی و آمریکا موافقت نکردند و نیز با اشاره به مکاتبات مشترک ایران، چین و روسیه در این‌خصوص به دبیرکل سازمان ملل، تأکید می‌کند که شورای امنیت سازمان ملل هیچ تصمیمی مبنی بر اجازه دادن به دبیرخانه سازمان ملل برای نتیجه‌گیری مستقل در مورد بازگرداندن قطعنامه‌های لغو شده علیه ایران اتخاذ نکرده و این امر در صلاحیت انحصاری شورای امنیت سازمان ملل است.

این بیانیه می‌افزاید: با عنایت به مراتب فوق از دبیرکل سازمان ملل متحد موکدا درخواست می‌شود وفق ماده ۱۰۰ منشور سازمان ملل فوراً اطلاعات نادرست مندرج در صفحه اینترنتی سازمان ملل درباره روند ادعایی بازگرداندن قطعنامه‌های خاتمه یافته علیه ایران را اصلاح کرده و مانع از آشفتگی بیشتر در روند‌های حقوقی و رویه‌ای مرتبط با عملکرد شورای امنیت شود.

کمیته تحریم و گروه کارشناسان غیرقانونی است

این بیانیه می‌افزاید: همچنین جمهوری اسلامی تشکیل مجدد سازوکار‌های تحریمی شورای امنیت از جمله کمیته تحریم و گروه کارشناسان را غیرقانونی دانسته و دبیرخانه را موظف می‌داند در اسرع وقت صفحه اینترنتی شورای امنیت را با حذف ادعای تشکیل این ترتیبات اصلاح کند.
در بیانیه فوق عنوان شده است: این امر خصوصا با توجه به ابهام مطلق موجود در فلسفه و هدف قطعنامه‌های منسوخ شده، اعتبار آنها و ساز و کار خاتمه آنها ضرورت مضاعفی دارد.

انتظار از همه کشور‌های عضو سازمان ملل

وزارت امور خارجه در این بیانیه می‌افزاید: از همه کشور‌های عضو سازمان ملل متحد انتظار می‌رود با در نظر گرفتن ماهیت غیرقانونی حرکت سه کشور اروپایی، ایراد رویه‌ای مشهود در اقدام آنها، عدم اتخاذ هرگونه تصمیم توسط شورای امنیت برای تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ یا بازگرداندن قطعنامه‌های لغو شده، از هرگونه اثربخشی به ادعای سه کشور اروپایی و آمریکا مبنی بر بازگشت قطعنامه‌های خاتمه یافته (شامل قطعنامه‌های شماره ۱۶۹۶، ۱۷۳۷، ۱۷۴۷، ۱۸۰۳، ۱۸۳۵، ۱۹۲۹) خودداری کرده و قطعنامه ۲۲۳۱ را خاتمه‌یافته تلقی کنند.

محکومیت قصور شورای امنیت

این بیانیه می‌افزاید: جمهوری اسلامی ایران با تاکید بر ماهیت صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای خود، قصور شورای امنیت برای محکوم کردن تجاوز نظامی رژیم اسرائیل و آمریکا علیه تمامیت سرزمینی و حاکمیت ملی ایران و حمله به تاسیسات هسته‌ای صلح‌آمیز و تحت پادمان را به شدیدترین وجه محکوم می‌کند. 

حملات وحشیانه و تجاوزکارانه علیه تاسیسات هسته‌ای ایران که در میانه مذاکرات دیپلماتیک با آمریکا صورت گرفت، خیانتی شدید به دیپلماسی و ضربه‌ای بزرگ به حقوق بین‌الملل از جمله سازوکار‌های حفاظتی نظام منع اشاعه از اعضای خود بود. 

این حملات علاوه بر اینکه موجب شهید و زخمی شدن چند هزار شهروند ایرانی و تخریب هزاران واحد مسکونی و آسیب زدن به زیرساخت‌های هسته‌ای صلح‌آمیز ایران شد، باعث اخلال در روند همکاری‌های معمول ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی شد. 

تلاش ایران برای احیای تعاملات که در قالب تفاهم قاهره به نتیجه رسید نیز به دلیل اقدام غیرمسئولانه و مغرضانه سه کشور اروپایی در سوء استفاده از ساز و کار حل اختلاف برجام با کارشکنی مواجه گردید.

در بیانیه فوق آمده است: وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران از مواضع مسئولانه چین و روسیه به عنوان اعضای دائم شورای امنیت در مخالفت مستمر با سوء استفاده سه کشور اروپایی از ساز و کار حل اختلاف برجام، و نیز از الجزایر و پاکستان به‌عنوان دو عضو غیر دائم شورا که با حرکت غیرقانونی سه کشور اروپایی در شورای امنیت مخالفت کردند، قدردانی می‌کند. 

وزارت امور خارجه همچنین تصمیم دو عضو غیردائم دیگر شورا، کره جنوبی و گویان، که حرکت سه کشور اروپایی را تایید نکردند، ارج می‌نهد.

تعهد ایران به دیپلماسی و اصرار بر حقوق مشروع ملت

وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در این بیانیه همچنین از کشور‌های عضو جنبش عدم تعهد که در بیانیه نوزدهمین اجلاس میان‌دوره‌ای وزرای امور خارجه در کامپالا (اوگاندا)، بر خاتمه قطعنامه ۲۲۳۱ طبق بند ۸ آن و لزوم رعایت کامل مفاد و جدول زمانی مندرج در آن تاکید کردند، و نیز کشور‌های عضو گروه دوستان منشور در نیویورک که موضع مشابهی اتخاذ کردند، تشکر کرده است.

در پایان این بیانیه آمده است: جمهوری اسلامی ایران موکدا تعهد خود را نسبت به دیپلماسی در عین اصرار بر حقوق مشروع و منافع قانونی ملت ایران در همه عرصه‌ها از جمله در زمینه بهره‌مندی از انرژی هسته‌ای صلح‌آمیز ابراز می‌دارد.

نامه عراقچی به گوترش و رئیس شورای امنیت درباره قطعنامه ۲۲۳۱

از سویی دیگر، سیدعباس عراقچی وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران به دبیرکل سازمان ملل متحد و رئیس شورای امنیت پیرامون خاتمه قطعنامه ۲۲۳۱ نامه نوشت.

در این نامه آمده است: در ادامه مکاتبات پیشین خود، از جمله آخرین آن به تاریخ ۲۷ سپتامبر ۲۰۲۵، به واسطه این مکاتبه با جنابعالی اعلام می‌کنم که قطعنامه ۲۲۳۱ (۲۰۱۵) شورای امنیت، مطابق با مفاد صریح خود، در تاریخ ۱۸ اکتبر ۲۰۲۵ به‌طور قطعی منقضی و خاتمه یافته است.

وی در این نامه موضع جمهوری اسلامی ایران را به شرح ذیل مجدداً مورد تأکید قرار داد و نوشت: ۱۰ سال پیش، «برنامه جامع اقدام مشترک» (برجام) با تأیید قطعنامه ۲۲۳۱ (۲۰۱۵) لازم‌الاجرا گردید؛ امری که بازتاب‌دهنده باور مشترک جامعه بین‌المللی به این حقیقت بود که دیپلماسی و تعامل چندجانبه، مؤثرترین شیوه برای حل‌وفصل اختلافات محسوب می‌شوند.

ایران نهایت خویشتنداری را در برابر نقض‌های مکرر و اساسی به‌کار بست

در این نامه آمده است: جمهوری اسلامی ایران، در پرتو پایبندی استوار خود به حل‌وفصل مسالمت‌آمیز اختلافات، برجام را با حسن نیت پذیرفت و به‌طور کامل و دقیق بر اساس تعهدات خویش آن را اجرا نمود. علی‌رغم پایبندی کامل و راستی‌آزمایی شده جمهوری اسلامی ایران، ایالات متحده آمریکا، در نقض آشکار تعهدات خود، ابتدا از اجرای تعهدات خویش امتناع ورزید و متعاقباً، در تاریخ ۸ مه ۲۰۱۸، به‌صورت یک‌جانبه از توافق خارج شد و تحریم‌های غیرقانونی، یک‌جانبه و فراسرزمینی خود را مجدداً برقرار و حتی گسترش داد.

 وزیر امور خارجه می‌نویسد: این اقدامات قهرآمیز، نقض فاحش حقوق بین‌الملل و منشور ملل متحد محسوب شده و اجرای برجام را به‌شدت مختل کرد. طرف‌های اروپایی برجام، یعنی فرانسه، آلمان و بریتانیا، علیرغم تعهد اولیه خود به حفظ توافق و جبران آثار خروج آمریکا، نه‌تنها به تعهدات خویش عمل نکردند، بلکه تحریم‌های غیرقانونی مضاعفی علیه اشخاص و نهاد‌های ایرانی اعمال کردند و بدین‌سان، مرتکب نقض‌های مادی بیشتری نسبت به برجام شدند.

وی می‌افزاید: تمامی این موارد جدیِ عدم اجرای تعهدات و نقض‌های فاحش، طی سال‌های گذشته به‌طور کامل مستندسازی شده و در دفعات متعدد به اطلاع جنابعالی و اعضای شورای امنیت رسانده شده است. جمهوری اسلامی ایران نهایت خویشتنداری را در برابر این نقض‌های مکرر و اساسی به‌کار بست و تلاش‌های گسترده دیپلماتیک به‌منظور احیای توازن و حفظ توافق را به عمل آورد.

حسن نیت با اقدامات خرابکارانه و تجاوزکارانه پاسخ داده شد

در این نامه آمده است: پس از گذشت یک سال از پایبندی کامل ایران به برجام علی‌رغم خروج ایالات متحده، جمهوری اسلامی ایران در چارچوب حقوق مسلم خود وفق مفاد برجام، از تاریخ ۸ مه ۲۰۱۹ اقدامات جبرانی مرحله‌ای، متناسب و قابل بازگشت را به اجرا گذاشت. متعاقباً، ایران با رویکردی سازنده به تعامل پرداخت تا بازگشت کامل ایالات متحده به توافق، پایبندی اتحادیه اروپا و سه کشور اروپایی به کلیه تعهدات خود، و رفع کامل تحریم‌ها را تضمین کند. با این حال، متأسفانه این تلاش‌ها با کارشکنی آمریکا و تروئیکا (سه کشور اروپایی) به‌واسطه اصرار آنان بر مطالبات حداکثری و تداوم تحریم‌های غیرقانونی و یک‌جانبه، مواجه شد؛ اقدامی که هدف اصلی برجام یعنی عادی‌سازی روابط اقتصادی بین‌المللی ایران را از بین برد.

در نامه مذکور عنوان شده است: سوابق روشن تعامل سازنده ایران، از جمله برگزاری نشست‌های متعدد مشورتی با طرف‌های اروپایی و حتی مذاکرات با طرف آمریکایی، بیانگر پایبندی مستمر ایران به مسیر دیپلماسی است. مع‌الوصف، این تلاش‌های مبتنی بر حسن نیت با اقدامات خرابکارانه و تجاوزکارانه علیه تأسیسات صلح‌آمیز هسته‌ای تحت پادمان ایران پاسخ داده شد. در ماه‌های اخیر، به‌جای اجرای تعهدات خویش، سه کشور اروپایی کارزار تازه‌ای از دست‌کاری سیاسی و تحریف حقوقی را در پیش گرفتند و کوشیدند سازوکار موسوم به «اسنپ‌بک» را به ابزاری علیه ایران تبدیل کنند.

هرگونه ادعای «احیا» یا «اعاده» قطعنامه‌های خاتمه یافته، از اساس باطل است

این نامه می‌افزاید: در چنین شرایطی، در تاریخ ۲۸ اوت ۲۰۲۵، سه کشور اروپایی عضو برجام بدون برخورداری از هرگونه مبنای مشروع، حقوقی، آیین‌کار یا توجیه سیاسی، به‌صورت یکجانبه و خودسرانه کوشیدند با نادیده گرفتن روند حل‌وفصل اختلافات مقرر در برجام، مستقیماً به شورای امنیت مراجعه و سازوکار موسوم به «اسنپ‌بک» را فعال سازند.

در نامه فوق آمده است: چنان‌که در نامه مشترک وزرای امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، جمهوری خلق چین و فدراسیون روسیه به تاریخ ۲۸ اوت ۲۰۲۵ به‌تفصیل بیان شده است، تلاش طرف‌های اروپایی برای توسل به آنچه «ابلاغیه شروع فرآیند سازوکار موسوم به اسنپ‌بک» خوانده‌اند، از حیث شکلی معیوب و از حیث ماهوی فاقد اعتبار است. هیچ اقدامی که در تخطی از قطعنامه ۲۲۳۱ انجام گیرد، نمی‌تواند برای دولت‌های عضو تعهد حقوقی ایجاد کند. سوابق رأی‌گیری شورای امنیت و مواضع صریح اعضای آن مؤید آن است که «ابلاغیه» مزبور فاقد هرگونه اعتبار حقوقی است. وی به صراحت اعلام کرده است: بر همین اساس، هرگونه ادعای «احیا» یا «اعاده» قطعنامه‌های خاتمه یافته، از اساس باطل بوده، فاقد مبنای حقوقی است و قادر به ایجاد اثر الزام‌آور نمی‌باشد.

مصداق بارز سوء‌استفاده از فرایند حقوقی

در نامه عراقچی آمده است: با توجه به مطالب پیش‌گفته، جمهوری اسلامی ایران تأکید می‌کند که رویه در پیش گرفته شده از سوی سه کشور اروپایی، مصداق بارز سوء‌استفاده از فرایند حقوقی بوده و مغایر با متن و روح قطعنامه ۲۲۳۱ (۲۰۱۵) و برجام است. بر این اساس، قطعنامه ۲۲۳۱ چارچوبی روشن و محدود برای خاتمه تمامی قطعنامه‌های پیشین مربوط به برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای ایران مقرر داشته است. این نامه می‌افزاید: به موجب بند عملیاتی ۸، خودِ قطعنامه ۲۲۳۱ و «مفاد مندرج در آن» به‌همراه تمامی قطعنامه‌های تحریمیِ پیش‌تر خاتمه‌یافته که در آن مورد اشاره قرار گرفته‌اند، بایستی طبق جدول زمانی مقرر از سوی شورا، به‌طور خودکار منقضی شوند. هیچ تصمیم بعدی از سوی شورای امنیت نه این جدول زمانی را تمدید کرده، نه به تعلیق درآورده و نه به هر نحو دیگر آن را تغییر داده است. مذاکرات و رأی‌گیری‌های شورای امنیت در سپتامبر ۲۰۲۵ نیز به‌روشنی فقدان هرگونه اجماع برای اصلاح یا تفسیر مجدد مفاد قطعنامه را تأیید کرد.

نشست کامپالا

رئیس دستگاه دیپلماسی می‌نویسد: در همین راستا، در نوزدهمین نشست وزرای امور خارجه جنبش عدم تعهد که در تاریخ‌های ۱۵ و ۱۶ اکتبر در کامپالا پایتخت اوگاندا برگزار شد، ۱۲۱ کشور عضو این جنبش در سند نهایی خود بر خاتمه به‌موقع قطعنامه ۲۲۳۱ تأکید کرده و تصریح کردند: «بر اهمیت مداوم روح همکاری و چندجانبه‌گرایی که به تصویب اجماعی قطعنامه ۲۲۳۱ (۲۰۱۵) شورای امنیت انجامید، مجدداً تأکید می‌ورزد و خاطرنشان می‌سازد که مفاد و جدول‌های زمانی آن باید به‌طور کامل مورد احترام قرار گیرد. جنبش عدم تعهد همچنین تأکید می‌کند که کلیه مفاد این قطعنامه باید مطابق با بند ۸ قطعنامه ۲۲۳۱ خاتمه یابد.»

وی می‌نویسد: دو نشست‌های رأی‌گیری در شورای امنیت که به ترتیب در تاریخ‌های ۱۹ و ۲۶ سپتامبر ۲۰۲۵ برگزار شدند، به‌روشنی فقدان اجماع در میان اعضای شورا را نسبت به اعتبار ابلاغیه شروع فرآیند سازوکار موسوم به اسنپ‌بک نشان داد. همان‌گونه که در سال ۲۰۲۰ نیز شورای امنیت تأیید کرد که ایالات متحده پس از خروج از برجام، صلاحیت توسل به آن سازوکار را ندارد، صدور ابلاغیه مزبور از جانب اروپا نیز فاقد هرگونه مبنا و اثر حقوقی است و نمی‌تواند مستند هیچ اقدام یا تصمیمی درخصوص وضعیت قطعنامه ۲۲۳۱ یا قطعنامه‌های تحریمی پیش‌تر خاتمه‌یافته قرار گیرد.

ابلاغیه شروع اسنپ‌بک یا تأییدیه از سوی دبیرخانه از منظر حقوقی باطل است

وزیر امور خارجه ایران می‌افزاید: علاوه بر این، قطعنامه ۲۲۳۱ هیچ‌گونه صلاحیت یا اختیاری به دبیرکل یا دبیرخانه سازمان ملل متحد اعطا نمی‌کند تا نسبت به تشخیص، اعلام، اِعمال مجدد یا بازگرداندن قطعنامه‌هایی که طبق بند عملیاتی ۸ خاتمه یافته‌اند، اقدام کنند. 

عراقچی خاطرنشان کرده است: هرگونه اقدام در این خصوص، خارج از حدود اختیارات قانونی مقرر در منشور ملل متحد و قطعنامه ۲۲۳۱ تلقی شده و با نقش کاملاً اداری و بی‌طرفانه دبیرخانه طبق منشور در تعارض خواهد بود. دبیرخانه، نهادی تصمیم‌گیر یا مفسر نیست؛ این نهاد نه می‌تواند آثار حقوقی تصمیمات شورای امنیت را تغییر داده یا تمدید کند و نه مجاز است با اظهارنظر‌های یک‌جانبه برای دولت‌های عضو ایجاد تعهد کند. هرگونه «ابلاغیه شروع فرآیند سازوکار موسوم به اسنپ‌بک» یا «تأییدیه» از سوی دبیرخانه، از منظر حقوقی باطل بوده و اعتبار نهادی سازمان ملل متحد را تضعیف خواهد کرد.

مفاد قطعنامه ۲۲۳۱ و مفاد قطعنامه‌های تحریمیِ پیش‌تر خاتمه‌یافته منقضی شده

وی می‌نویسد: به همین ترتیب، هرگونه تلاش برای احیاء یا فعال‌سازی مجدد نهاد‌های فرعی نظیر «کمیته تحریم» یا «هیأت کارشناسان» پس از خاتمه مقرر در بند ۸ اجرایی قطعنامه، فاقد هرگونه مبنای حقوقی است. هیچ دولت عضو، دبیرخانه یا مقام رسمی نمی‌تواند بدون اتخاذ تصمیم جدید و صریح از سوی شورای امنیت، در این زمینه به‌طور قانونی اقدام کند.

در این نامه عنوان شده است: بر این اساس، قطعنامه ۲۲۳۱ (۲۰۱۵) تا تاریخ ۱۸ اکتبر ۲۰۲۵ نافذ بوده و از آن تاریخ به بعد، مطابق با بند ۸ اجرایی، تمامی مفاد آن و نیز مفاد قطعنامه‌های تحریمیِ پیش‌تر خاتمه‌یافته منقضی شده و فاقد هرگونه اثر حقوقی مستمر است. 

وزیر امور خارجه در پایان می‌افزاید: هیچ‌یک از تدابیر پیش‌تر خاتمه‌یافته از آن تاریخ به بعد قابل احیاء یا اجرا نیستند و هرگونه تلاش در این خصوص غیرقانونی بوده و از اساس، باطل و بی‌اعتبار محسوب خواهد شد. موجب امتنان خواهد بود چنانچه مکاتبه حاضر به‌عنوان سند رسمی شورای امنیت و مجمع عمومی توزیع شود. احترامات فائقه را تجدید می‌کند.

نامه ایران، روسیه و چین به سازمان ملل درباره خاتمه قطعنامه ۲۲۳۱

کاظم غریب‌آبادی معاون امور حقوقی و بین‌المللی وزارت امور خارجه دیشب در گفت‌وگویی تلویزیونی به تحرکات دیپلماتیک گسترده ایران در خصوص خاتمه قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت پرداخت.

تحرکات دیپلماتیک گسترده ایران

وی در این باره گفت: ظرف چند روز گذشته یک تحرک دیپلماتیک گسترده‌ای را به کار گرفتیم و با توجه به اینکه روز شنبه روز پایان قطعنامه ۲۲۳۱ است و باید این قطعنامه خاتمه یابد، تلاش کردیم با توجه به ریاکاری و دورویی کشور‌های غربی و آمریکا برای فعال کردن اسنپ‌بک، طیف وسیعی از کشور‌ها را همراه با تفسیر حقوقی خود کنیم.

غریب‌آبادی ادامه داد: دو روز گذشته در اجلاس عدم تعهد بیش از ۱۲۱ کشور عضو عدم تعهد تأیید کردند که قطعنامه ۲۲۳۱ باید روز شنبه خاتمه یابد و این بسیار مهم است که این کشور‌ها با این تفسیر ما همراه هستند.

وی افزود: علاوه بر این ۲۱ کشور عضو گروه دوستان منشور ملل متحد در نیویورک بیانیه‌ای را صادر و این نکته را اعلام کردند که قطعنامه ۲۲۳۱ روز شنبه خاتمه می‌یابد و تحریم‌هایی که به ناحق و غیرحقوقی برگرداندند، کشور‌ها الزامی ندارند که این تحریم‌ها را اجرا کنند.

نامه ایران، روسیه و چین

معاون وزیر خارجه بیان کرد: تحریم‌هایی که کشور‌های غربی و آمریکا ادعا می‌کنند از طریق مکانیسم اسنپ‌بک برگرداندند، جایگاه حقوقی ندارد و کشور‌های عضو سازمان ملل نباید این تحریم‌ها را اجرا کنند. وی به صدور بیانیه بسیار مهمی از سوی وزارت خارجه روسیه در این خصوص اشاره کرد و افزود: ایران، روسیه و چین روز شنبه نامه‌ای را به صورت مشترک به دبیرکل سازمان ملل و رئیس شورای امنیت خواهیم داد و همین موضوع را برجسته خواهیم کرد که این قطعنامه خاتمه یافته و کشور‌ها تعهدی به قطعنامه‌های خاتمه یافته تحریمی شورای امنیت ندارند.

غریب‌آبادی همچنین اضافه کرد: به تلاش‌های خود ادامه خواهیم داد که در این تفسیر متفاوت حقوقی که متأسفانه تعدادی از کشور‌های غربی با آن همراه هستند، بتوانیم طیف وسیعی از کشور‌ها را همراه خود کنیم که تحریم‌هایی که از منظر حقوقی خاتمه یافته است نباید اجرا شود و این وظیفه ماست و طیف وسیعی از کشور‌ها نیز از ما در این خصوص حمایت می‌کنند.

موضوع هسته‌ای ایران در آژانس

وی درباره موضوع هسته‌ای ایران در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هم گفت: با پایان قطعنامه ۲۲۳۱، موضوع ایران در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز تغییراتی خواهد کرد.

غریب‌آبادی توضیح داد: مدیرکل آژانس پیش از این هر سه ماه یک بار یک گزراشی درباره اجرای تعهدات برجامی ایران ارائه می‌کرد و با توجه به خاتمه قطعنامه، این گزارش هم دیگر طبیعتاً منتشر نخواهد شد و مدیرکل هیچ الزام و تعهدی ندارد که موضوع برجام و ارائه گزارشی درباره اجرای تعهدات ایران تحت برجام را در دستورکار شورای حکام آژانس نگهدارد.

توئیت اولیانوف

میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین نیز روز جمعه ۲۵ مهر در حساب کاربری‌اش در ایکس یادآوری کرده و نوشته است: «قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت که سال ۲۰۱۵ توافق هسته‌ای را تأیید کرد فردا منقضی می‌شود.»

وی اضافه کرده است: «برجام هم دیگر وجود نخواهد داشت. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تنها در چارچوب توافق جامع پادمانی در خصوص ایران بحث خواهد کرد. شاهد وضعیت جدیدی در خصوص برنامه هسته‌ای ایران خواهیم بود.»

«برجام» که ۱۰ سال پیش به امید پایان دادن به اختلافات میان ایران و غرب بر سر برنامه هسته‌ای تهران منعقد شده بود از فردا با منقضی شدن قطعنامه موید آن در شورای امنیت (قطعنامه ۲۲۳۱) به پایان خواهد رسید. 

قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد در تاریخ ۲۰ ژوئیه ۲۰۱۵ (۲۹ تیر ۱۳۹۴) تصویب شد و «برنامه جامع اقدام مشترک» یا همان برجام را تأیید کرد.

این قطعنامه تحریم‌های قبلی سازمان ملل علیه برنامه هسته‌ای ایران را لغو کرد، اما محدودیت‌های جدیدی را بر این برنامه برای مدت زمانی مشخص اعمال کرد. یکی از ویژگی‌های کلیدی برجام و این قطعنامه وجود مفادی موسوم به «بند‌های غروب» (sunset clauses) در آن بود که مقرر می‌کرد محدودیت‌ها علیه ایران بایستی به تدریج و در تاریخ‌های مشخص برداشته شوند.

انقضای کامل قطعنامه ۲۲۳۱ بر اساس بند ۸ آن است که می‌گوید تمام مفاد قطعنامه دقیقاً ۱۰ سال پس از «روز پذیرش برجام» (Adoption Day) خاتمه می‌یابد. روز پذیرش برجام ۱۸ اکتبر ۲۰۱۵ (مصادف با ۲۶ مهر ۱۳۹۴) بود. 

بر همین اساس تاریخ ۲۸ اکتبر ۲۰۲۵ به عنوان «روز خاتمه» (Termination Day) شناخته می‌شود و به طور خودکار تمام نظارت‌ها و محدودیت‌های مرتبط با برجام را پایان می‌دهد، مگر اینکه شورای امنیت پیش از آن قطعنامه جدیدی تصویب کند که این اتفاق تا کنون رخ نداده است. 

انقضای این قطعنامه بخشی از طراحی برجام بود و مقرر شده بود بعد از یک دهه موضوع هسته‌ای ایران از دستور کار شورای امنیت خارج شود و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی فقط بر اساس «توافق جامع پادمان» بر برنامه هسته‌ای ایران نظارت کند.

انقضای قطعنامه ۲۲۳۱ در شرایطی رخ خواهد داد که کشور‌های غربی بر خلاف مفاد مندرج در آن قطعنامه‌های تحریمی قبلی را علیه ایران بازگردانده‌اند. 

روایت طرف مقابل

کشور‌های غربی ضمن متهم کردن ایران به عدم پایبندی به تعهداتش در برجام ادعا کرده‌اند که تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران از روز ۷ مهر احیا شده‌اند. 

سازمان ملل متحد هم در بیانیه‌ای در همان روز اعلام کرده که ۶ قطعنامه تحریمی شورای امنیت به شماره‌های ۱۶۹۶ (مصوب ۲۰۰۶)، ۱۷۳۷ (مصوب ۲۰۰۶)، ۱۷۴۷ (مصوب ۲۰۰۷)، ۱۸۰۳ (مصوب ۲۰۰۸)، ۱۸۳۵ (مصوب ۲۰۰۸) و ۱۹۲۹ (مصوب ۲۰۱۰) همانند قبل از اجرای برجام به اجرا درخواهند آمد.

روسیه، چین و ایران با این ادعا مخالفت کرده و گفته‌اند که اجرای تمامی مفاد قطعنامه ۲۲۳۱، از جمله محدودیت‌ها و رویه‌های پیش‌بینی‌شده در آن بایستی در ۱۸ اکتبر ۲۰۲۵ خاتمه پیدا کنند.

در روز انعقاد برجام رئیس‌جمهور وقت ایران حسن روحانی این توافق هسته‌ای را «الگویی برای تعامل سازنده با جهان» معرفی کرده بود که می‌تواند به حل تمامی مشکلات اقتصادی ایران منجر شود.

او در ساعات آغازین اعلام حصول توافق گفته بود که برجام «طومار تحریم‌ها را در هم پیچیده، حقوق هسته‌ای ایران را تثبیت کرده و اقتصاد ایران را در مدار اقتصاد جهان قرار داده است»