طلای سرخ ایران به تاراج رفت!

طلای سرخ ایران ارزان‌تر از همیشه در بازار جهانی معامله می‌شود؛ سقوط تاریخی قیمت صادراتی زعفران طی ۱۴ سال گذشته، حالا این محصول استراتژیک را از جایگاه «۳۰۰۰ دلاری» در سال ۱۳۹۰ به زیر ۹۰۰ دلار در سال‌های اخیر رسانده است. 

به گزارش تابناک به نقل از فرهیختگان؛ بررسی آمارهای رسمی نشان می‌دهد زعفران ایرانی، با وجود کیفیت ممتاز و سهم غالب در تولید جهانی، نه‌تنها سود اصلی را به واسطه‌ها واگذار کرده، بلکه حالا با قیمتی صادر می‌شود که حتی از نرخ فروش داخلی آن بسیار ارزان‌تر است؛ به‌طوری‌که قیمت داخلی این محصول حدود ۳.۲ برابر قیمت صادراتی آن است. بر این اساس، علاوه بر اینکه کشورهایی همچون امارات، اسپانیا و چین همچنان نقش واسطه را در تجارت زعفران ایران ایفا می‌کنند، ارزش صادراتی این محصول نیز به‌واسطه‌ دور زدن تحریم‌ها و همچنین شاید کم‌اظهاری صادرکنندگان، بسیار ناچیزتر از قیمت‌های داخلی آن است.

سقوط ارزآوری از ۳۰۰۰ دلار به زیر ۹۰۰ دلار

زعفران ایرانی، محصولی که سال‌ها به‌عنوان «طلای سرخ» ایران شناخته می‌شد و در سال ۱۳۹۰ هر کیلوگرم آن به قیمت حدود ۳ هزار دلار در بازارهای جهانی فروخته می‌شد، اکنون در سال ۱۴۰۴ به کمتر از ۹۰۰ دلار رسیده است. این کاهش شدید و تدریجی قیمت صادراتی طی بیش از یک دهه، نه‌تنها موجب نگرانی تولیدکنندگان و فعالان این صنعت شده، بلکه می‌تواند پیامدهای اقتصادی گسترده‌ای برای کشور به همراه داشته باشد. بررسی داده‌های رسمی نشان می‌دهد که پس از سال ۱۳۹۰، قیمت هر کیلوگرم زعفران صادراتی ایران روند نزولی شدیدی را تجربه کرده و در سال ۱۳۹۲ به اوج کاهش خود یعنی حدود ۸۶۹ دلار رسیده است.

۸۲ درصد زعفران ایرانی به کشورهای واسطه صادر می‌شود

بر اساس داده‌های تجاری سال ۱۴۰۲، نزدیک به ۸۲ درصد از صادرات رسمی زعفران ایران به چهار کشور اصلی امارات متحده عربی، اسپانیا، چین و افغانستان اختصاص یافته است. نکته‌ مهم این است که این کشورها عمدتاً نقش واسطه در زنجیره تأمین زعفران را ایفا می‌کنند و مصرف‌کننده‌ نهایی محسوب نمی‌شوند. برای نمونه، امارات متحده عربی بزرگ‌ترین خریدار رسمی زعفران ایران است، اما بخش عمده‌ای از این محصول پس از بسته‌بندی مجدد و تغییر برند، به بازارهای جهانی صادر می‌شود. اسپانیا نیز با واردات بیش از ۴۰ میلیون دلار زعفران از ایران در سال ۲۰۲۳، صادرات رسمی خود را به بیش از ۵۰ میلیون دلار رسانده است.

فراز و نشیب‌های تولید زعفران در یک و نیم دهه

از سوی دیگر، نوسانات تولید زعفران نیز به این روند افزوده است. آمارها حاکی از آن است که تولید زعفران ایران طی سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۸ به‌طور کلی روندی صعودی داشته و در سال ۱۳۹۸ به اوج خود با تولید ۴۳۹ تن رسیده است. اما با شروع شیوع ویروس کرونا از اواخر سال ۱۳۹۸ و ادامه‌ آن در سال ۱۳۹۹، این روند متوقف شد و تولید به ۴۳۰ تن کاهش یافت. در سال ۱۴۰۰ این افت شدیدتر شده و تولید به حدود ۲۳۶ تن سقوط کرد که نشان‌دهنده‌ اثرات منفی همه‌گیری کرونا بر زنجیره‌ تولید و صادرات زعفران است. هرچند سال ۱۴۰۱ با بهبود نسبی شرایط، تولید مجدداً به حدود ۳۹۳ تن بازگشت، اما در سال ۱۴۰۲ باز هم کاهش پیدا کرد و به حدود ۲۳۸ تن رسید.

ارزش زعفران صادراتی در کف تاریخی

ارزش کل صادرات زعفران ایران نیز تحت تأثیر این تغییرات، دچار نوسانات شدیدی شده است. در سال ۱۳۸۸، ارزش صادرات زعفران ایران حدود ۱۸۰ میلیون دلار بود که با افزایش تولید و تقاضا تا سال ۱۳۹۷ به بیش از ۳۵۰ میلیون دلار رسید. اما کاهش قیمت هر کیلوگرم باعث شد در سال‌های پس از آن، علی‌رغم افزایش وزن صادرات به حدود ۳۲۰ هزار کیلوگرم، ارزش دلاری به‌شدت کاهش یافته و قیمت هر کیلوگرم به کمتر از ۶۰۰ دلار برسد. این روند نزولی در سال‌های ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰، به دلایل متعددی از جمله نوسانات بازار جهانی، فشارهای اقتصادی داخلی، کاهش تقاضای بین‌المللی و محدودیت‌های ناشی از همه‌گیری کرونا اتفاق افتاد. پس از آن، قیمت صادراتی هر کیلوگرم زعفران از سال ۱۴۰۱ به بعد روند صعودی آرامی را طی کرد و به محدوده‌ ۹۰۰ تا ۱۰۰۰ دلار رسید، اما هنوز فاصله‌ قابل‌توجهی با سطح قیمتی سال‌های اوج دارد. به‌عبارتی، ارزش صادرات زعفران، بدون در نظر گرفتن شرایط ویژه‌ سال‌های آخر دهه‌ نود و شیوع کرونا، در دو سال اخیر در کف تاریخی خود قرار دارد.

بر اساس این آمارها، در حالی که وزن صادراتی زعفران ایرانی از ۱۱۳ تن در سال ۱۳۹۰ با رشد ۸۶ درصدی به ۲۱۰ تن در سال ۱۴۰۳ رسیده، ارزآوری این محصول از ۳۵۶ میلیون دلار در سال ۱۳۹۰ به کمتر از ۱۸۵ میلیون دلار کاهش یافته است. به نظر می‌رسد این اتفاق، یعنی کاهش ارزآوری به‌رغم افزایش وزنی صادرات، علاوه بر هزینه‌های دور زدن تحریم‌ها، ممکن است ناشی از کم‌اظهاری نیز باشد.

قیمت زعفران در داخل، ۳ برابر قیمت صادراتی!

به‌عبارت دقیق‌تر، اگر قیمت هر گرم زعفران در بازار داخلی حدود ۲۰۰ هزار تومان در نظر گرفته شود، ارزش هر کیلوگرم زعفران (که معادل هزار گرم است) به حدود ۲۰۰ میلیون تومان می‌رسد. حال اگر نرخ ارز را بر اساس نرخ حواله‌ مرکز مبادله، هر دلار را حدود ۶۹ هزار و ۷۰۰ تومان در نظر بگیریم، قیمت دلاری هر کیلوگرم زعفران در داخل ایران حدود ۲۸۶۹ دلار خواهد بود. اما آمارهای رسمی گمرک نشان می‌دهد که متوسط قیمت صادراتی هر کیلوگرم زعفران ایران در بهار سال ۱۴۰۴ فقط ۸۹۴ دلار بوده؛ رقمی که معادل حدود ۶۲ میلیون و ۳۱۱ هزار تومان است. به‌عبارتی، هر کیلوگرم زعفران ایرانی در داخل کشور ۳.۲ برابر قیمت صادراتی آن است.