تنش مذهبی ایران و عربستان کم شده است/ فشار ریاض و ابوظبی به ترامپ برای آتش بس

عربستان می‌گوید برای عادی‌سازی روابط، اسرائیل باید گام‌های غیرقابل بازگشتی به سوی تشکیل یک کشور فلسطینی بردارد. دیپلمات‌ها می‌گویند پس از جنگ اسرائیل و ایران، قیمتی که عربستان مطالبه می‌کند در حال افزایش است.

به گزارش سرویس بین الملل تابناک، «میدل ایست آی» در مقاله‌ای به بررسی تأثیر جنگ اسرائیل با ایران بر کشور‌های عربی خلیج فارس پرداخته که در ادامه آمده است.

برای اولین بار در یک نسل، حاکمان عرب شاهد بودند که اسرائیل در یک درگیری متعارف چگونه عمل می‌کند. اکنون اهرم فشار آنها افزایش یافته است.

به گفته تحلیلگران و مقامات عرب، کشور‌های خلیج فارس دو بازنده در درگیری بین اسرائیل و ایران می‌بینند.

رهبران کشور‌های پرانرژی خلیج فارس که با حداقل خسارت از این خصومت‌ها عبور کرده‌اند، اکنون در موقعیتی هستند که می‌توانند از مزیت نسبی خود در قبال اسرائیل و جمهوری اسلامی ایران بهره‌برداری کنند.

تماشای دود برخاسته از تهران برای رهبران عربستان سعودی و امارات تجربه جدیدی بود. 
جنگنده‌های اسرائیلی از سیستم دفاع هوایی ایران سوءاستفاده کردند. ژنرال‌های سپاه پاسداران ترور شدند. جنگ با بمباران تأسیسات هسته‌ای فردو، نطنز و اصفهان ایران توسط آمریکا به اوج خود رسید.

سه مقام عرب به «میدل ایست آی: گفتند که این جنبه‌ای است که مقامات آمریکایی و اسرائیلی در تعاملات خود بر آن تأکید می‌کنند.

اما برای اولین بار در یک نسل، حاکمان عرب شاهد بودند که اسرائیل در برابر یک ارتش متعارف چگونه عمل می‌کند.

توقف پیشروی اسرائیل

یک مقام عرب بهه «میدل ایست آی» گفت: «اسرائیلی‌ها روحیه قوی در حمایت از ارتش خود نشان دادند. با این حال، جبهه داخلی اسرائیل نتوانست بیش از دو هفته حملات موشکی را تحمل کند.» این مقام که خواست نامش فاش نشود، ارزیابی خود از بررسی جنگ در یک پایتخت عربی مهم را به اشتراک گذاشت.

«میدل ایست آی» برای این مقاله با مقاماتی از سه پایتخت عربی گفت‌و‌گو کرده است. همه آنها گفتند که در راهرو‌های قدرت کشورشان، این ارزیابی وجود دارد که اسرائیل اولین طرفی بود که پس از اتمام فهرست اهداف نظامی خود و مشاهده عدم فروپاشی جمهوری اسلامی، آمادگی خود برای آتش‌بس را اعلام کرد.

بدر السیف، استاد دانشگاه کویت، به «میدل ایست آی» گفت: «بنیامین نتانیاهو تاکنون در حال پیشروی بود. البته اسرائیل برتری نظامی خود بر آسمان ایران را نشان داد. اما ایران پیشروی اسرائیل را متوقف کرد و پاسخ داد. تصویر اسرائیل شکست‌ناپذیر با دفاع هوایی بی‌عیب شکسته شده است.»

کارشناسان می‌گویند درک آسیب‌پذیری اسرائیل برای فهم نحوه برخورد متحدان عرب آمریکا با اسرائیل در آینده مهم است. این موضوع می‌تواند اهرم فشار آنها بر اسرائیل را افزایش دهد، از جمله کشور‌هایی که در سال ۲۰۲۰ تحت توافق‌های ابراهیم روابط خود با اسرائیل را عادی‌سازی کردند.

مقامات عرب به «میدل ایست آی» گفتند که همین موضوع در مورد تهران نیز صدق می‌کند. آنها انتظار دارند رهبران خلیج فارس سرمایه‌گذاری‌هایی به تهران پیشنهاد دهند و دیدار‌های سطح بالا در ماه‌های آینده را رد نمی‌کنند.

در آوریل، وزیر دفاع عربستان سعودی و برادر ولی‌عهد محمد بن سلمان از تهران بازدید کرد.

علیرغم اینکه دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، گفته برنامه هسته‌ای ایران «به کلی نابود شده است»، اما گفته است که دولت او مذاکرات با ایران را از سر خواهد گرفت. ایران می‌گوید برنامه هسته‌ای آن «به شدت آسیب دیده است».

مقامات عرب به «میدل ایست آی» گفتند که در هر صورت، کشور‌های خلیج فارس از مذاکرات هسته‌ای حمایت کردند و اکنون نفوذ آنها در تهران حتی می‌تواند بیشتر شود.

یک دیپلمات عرب به «میدل ایست آی» گفت: «خلیج فارس در واشنگتن شنیده می‌شود. در نهایت، این همان اهرم فشار عظیمی است که آنها بر ایران دارند—اینکه نیمه‌شب به ترامپ زنگ بزنند و او تلفن را جواب دهد.»

امارات، قطر و عربستان سعودی هنگامی که ترامپ در ماه مه از این منطقه بازدید کرد، قرارداد‌هایی به ارزش صد‌ها میلیارد دلار با آمریکا امضا کردند. در آن زمان به نظر می‌رسید که آنها امتیازاتی گرفته‌اند. همانطور که «میدل ایست آی» فاش کرد، تحت فشار عربستان سعودی، ترامپ حملات آمریکا به حوثی‌ها (انصارالله) در یمن را متوقف کرد. او همچنین تحریم‌های سوریه را لغو کرد.

کشور‌های خلیج فارس نتوانستند از حمله اسرائیل به ایران جلوگیری کنند. برای یک لحظه، وضعیت خطرناک به نظر می‌رسید.

اگرچه امارات، عربستان سعودی و قطر اولویت‌های متفاوتی دارند، اما کارشناسان می‌گویند هیچ یک از آنها نمی‌خواستند آمریکا مستقیماً به تهاجم اسرائیل بپیوندد.

در نهایت، تمام مقامات عربی که با «میدل ایست آی» صحبت کردند، حمله آمریکا به تأسیسات هسته‌ای ایران را «محدود» یا «حداقلی» توصیف کردند.

همانطور که «میدل ایست آی» گزارش داد، حمله تلافی‌جویانه ایران به پایگاه نظامی العدید در قطر از قبل با کشور‌های خلیج فارس هماهنگ شده بود.

آیهم کمال، رئیس بخش خاورمیانه ادلمن در امور عمومی و دولتی، به «میدل ایست آی» گفت: «این بحران واقعاً جایگاه رهبری کشور‌های خلیج فارس را ارتقا داد. آنها توانستند نقش دیپلماتیک پشت پرده ایفا کنند و از هرگونه حمله جدی به قلمرو خود جلوگیری کنند. آنها همکاری خود را به گونه‌ای سامان دادند که کشور‌های کلیدی در منطقه گسترده‌تر، به ویژه ایران، ترکیه و اسرائیل را شامل شود.»

همدردی با ایران؟

آمریکا سال‌ها تلاش کرد کشور‌های خلیج فارس را به اتحاد با اسرائیل برای مقابله با ایران متقاعد کند. زمانی که حزب‌الله بر لبنان مسلط بود، بشار اسد بر سوریه حکومت می‌کرد و حوثی‌ها موشک و پهپاد به سمت عربستان سعودی پرتاب می‌کردند، این پیشنهاد جذاب بود. این روند در آستانه حمله ۷ اکتبر ۲۰۲۳ حماس به جنوب اسرائیل به اوج خود رسید، زمانی که فرماندهی مرکزی آمریکا (سنتکام) تلاش کرد یک «ناتوی خاورمیانه» ایجاد کند که اسرائیل را به کشور‌های خلیج فارس و دفاع هوایی مصر متصل کند.

اما زمانی که اسرائیل و ایران به جان هم افتادند، به جای پیوستن به تهاجم اسرائیل، متحدان عرب آمریکا ترامپ را تحت فشار گذاشتند تا جنگ را متوقف کند.

اسرائیل و ایران در سال ۲۰۲۴ دو بار به طور مستقیم به یکدیگر حمله کردند. آمریکا سال گذشته تا حدی از حمایت عربستان و قطر برای دفاع از اسرائیل برخوردار بود. اما ایران در آن زمان حملات موشکی خود را به دقت برنامه‌ریزی کرده بود.

این دور اولین نبرد جدی بین آنها بود که در آن جنگنده‌های اسرائیلی تهران را در هم کوبیدند و ایران شهر‌های بزرگی مانند تل‌آویو و حیفا را مورد حمله قرار داد.

قطر، امارات و عربستان سعودی همگی حمله اسرائیل به ایران را محکوم کردند. قطر به دلایل تاریخی از جمله اشتراک در بزرگترین میدان گاز طبیعی جهان، روابط نزدیک‌تری با جمهوری اسلامی داشته است.

اما دو مقام عرب به «میدل ایست آی» گفتند که این درگیری باعث شد امارات و عربستان سعودی به صورت علنی و خصوصی برای آتش‌بس فشار بیاورند.

پاتریک تروس، دیپلمات سابق آمریکایی که سفیر آمریکا در قطر و مقام ارشد در امارات بوده است، به «میدل ایست آی» گفت: «مقامات آمریکایی و اسرائیلی ممکن است پیش‌بینی نکرده بودند که کشور‌های عربی خلیج فارس چقدر در مورد کاهش تنش‌ها جدی هستند. اکنون این را می‌دانند. عربستان سعودی در صدر این فهرست قرار دارد.»

تروس گفت: «حالا حتی در میان طبقات حاکم، از جمله عربستان سعودی، همدردی بیشتری با ایران وجود دارد که مدت‌هاست مشاهده نشده بود.»

آتش‌بس در غزه و عادی‌سازی

تمرکز اصلی کشور‌های خلیج فارس کاهش وابستگی اقتصادهایشان به درآمد‌های نفتی است. عربستان سعودی اصلاحات اجتماعی آزادسازی را پیش برده و در حال پیگیری برنامه بلندپروازانه چشم انداز ۲۰۳۰ است که شامل گردشگری لوکس در دریای سرخ می‌شود. هر دو ریاض و ابوظبی می‌خواهند مراکز داده هوش مصنوعی بسازند.

تروس به «میدل ایست آی» گفت که یک عنصر نادیده گرفته شده از این تغییر، کاهش تنش‌های مذهبی است که به رقابت عربستان سعودی و ایران در عرصه‌هایی مانند یمن و سوریه دامن می‌زد، زیرا محمد بن سلمان در پی اصلاحات اجتماعی مدرن‌سازی است.

تروس گفت: «اکنون که محمد بن سلمان عربستان سعودی را وهابیت زدایی کرده است، سخنان روحانیون درباره شیعیان محدود شده است. این کار را برای اسرائیل سخت‌تر می‌کند که عربستان سعودی را با خود همراه کند.»

اگر چیزی باشد، افکار عمومی در خلیج فارس به دلیل جنگ اسرائیل بر غزه، که بیش از ۵۶ هزار فلسطینی را کشته است، منفی‌تر شده است. یک نظرسنجی که توسط مؤسسه واشنگتن برای سیاست خاور نزدیک در ماه‌های اول جنگ غزه منتشر شد، نشان داد که ۹۶ درصد مردم عربستان سعودی با عادی‌سازی روابط با اسرائیل مخالف هستند.

ترامپ روز چهارشنبه اشاره کرد که می‌خواهد آتش‌بس شکننده بین اسرائیل و ایران را به غزه گسترش دهد، جایی که گفت «پیشرفت‌های بزرگی» برای پایان دادن به جنگ در حال انجام است.

پایان دادن به این درگیری شرط لازم برای هرگونه بحث درباره عادی‌سازی روابط بین عربستان سعودی و اسرائیل است. تحت فشار عربستان، ترامپ در ماه مه در سفر به ریاض از تحت فشار گذاشتن این کشور برای توافق با اسرائیل خودداری کرد، اما به عربستان گفت که در صورت انجام این کار «باعث افتخار بزرگی برای من خواهید شد».

عربستان سعودی می‌گوید برای عادی‌سازی روابط، اسرائیل باید گام‌های غیرقابل بازگشتی به سوی تشکیل یک کشور فلسطینی بردارد. دیپلمات‌ها می‌گویند پس از جنگ اسرائیل و ایران، قیمتی که عربستان سعودی مطالبه می‌کند در حال افزایش است.

یک مقام عرب به «میدل ایست آی» گفت: «عربستان سعودی درک بسیار خوبی از جهت‌گیری خیابان عرب دارد. آنها بر چیزی جدی اصرار خواهند داشت.»