سفر ترامپ به خلیج فارس لزوم دسترسی به توافق با ایران را جدی‌تر کرد

اگر ترامپ بخواهد از صد‌ها میلیارد دلار سرمایه‌گذاری برنامه‌ریزی‌شده در ایالات متحده بهره‌برداری کند، احتمالاً از این سفر با این باور بازمی‌گردد که تحقق این وعده‌ها و بازدهی آنها مستلزم ثبات است — و هرگونه درگیری با ایران این ثبات را به خطر می‌اندازد.

به گزارش سرویس بین الملل تابناک، دکتر «کریستین اولریکسن» استاد شناخته شده مسائل خلیج فارس از دانشگاه رایس آمریکا در مقاله‌ای به بررسی سفر اخیر ترامپ به منطقه خلیج فارس پرداخته که در ادامه آمده است.

در سفرش به کشور‌های عربی همسایه ایران، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، به شدت از تهران انتقاد کرد و در عین حال اشاره کرد که توافقی نزدیک است — هم‌زمان هشدار داد و دلجویی کرد، و به همان اندازه که پاسخ داد، سوالاتی را نیز درباره چشم‌انداز دیپلماسی معاملاتی خود برانگیخت.

ترامپ در ۱۳ مه وارد عربستان سعودی شد؛ اولین مرحله از سفر چهار روزه‌اش به خاورمیانه که شامل توقف‌هایی در قطر و امارات متحده عربی نیز می‌شد.

انتخاب عربستان به عنوان نخستین مقصد سفر رسمی ترامپ در دور دوم ریاست‌جمهوری‌اش، تکرار انتخابی مشابه در دور نخست بود، با این تفاوت که این بار او به اسرائیل نرفت — نشانه‌ای از اینکه دولت او بر همکاری با شرکای شبه‌جزیره عربی به عنوان حامیان اصلی منافع منطقه‌ای آمریکا تمرکز بیشتری کرده است.

ایران به‌طور طبیعی در برنامه سفر جایی نداشت، اما در اظهارات عمومی ترامپ حضوری دائمی داشت؛ رئیس‌جمهور آمریکا با ترکیبی آشنا از تهدید و تشویق، رهبران ایران را به «مسیر جدید و بهتری» دعوت کرد و هشدار داد که در صورت رد این «شاخه زیتون»، با «فشار حداکثری گسترده‌ای» مواجه خواهند شد.

ترامپ بار‌ها تمایل خود را برای دستیابی به توافقی با ایران ابراز کرد و حتی اشاره کرد که توافقی تقریباً حاصل شده است. با این حال، افزود که برای تحقق آن، ایران باید «حمایت از تروریسم را متوقف کند، جنگ‌های نیابتی خونین را پایان دهد و به‌طور دائمی و قابل‌راستی‌آزمایی از پیگیری تسلیحات هسته‌ای دست بردارد.»

بعدتر، در هواپیمای ایر فورس وان، ترامپ به خبرنگاران گفت که ایران باید درباره برنامه هسته‌ای خود «تصمیم درستی» بگیرد، چرا که «در هر صورت، اتفاقی خواهد افتاد» و «ما یا دوستانه عمل خواهیم کرد یا بسیار غیر دوستانه.»

پیام برای مخاطبان عرب و ایرانی

اظهارات ترامپ پیام‌هایی برای رهبران ایران و کشور‌های عرب همسایه‌اش به همراه داشت.

برای کشور‌های عربی، درخواست ترامپ از ایران برای پایان دادن به حمایت از تروریسم و دخالت در جنگ‌های نیابتی، به‌عنوان نشانه‌ای مثبت تلقی می‌شود — نشانه‌ای که هر توافقی با تهران ممکن است تنها محدود به برنامه هسته‌ای نباشد، برخلاف توافق جامع سال ۲۰۱۵ (برجام).

برای رهبران در ریاض، دوحه و ابوظبی — و چه برسد به تل‌آویو — فعالیت‌های منطقه‌ای ایران به همان اندازه برنامه هسته‌ای این کشور اهمیت داشت، و کنار گذاشته شدن این موضوعات از مذاکرات توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ موجب نگرانی در منطقه شد.

با این حال، هرگونه خوش‌بینی در راهرو‌های قدرت منطقه‌ای ممکن است با نگرانی‌هایی درباره رویکرد غیرمتعارف ترامپ به توافق‌سازی کمرنگ شود — اینکه این رویکرد ممکن است فضا را برای توافقی باز کند که بیشتر به ظواهر مورد نظر ترامپ بپردازد تا به جزئیات فنی و تعهدات مشخص ایران.

توافق‌ها، جزئیات و اختلاف‌ها

اظهارات استیو ویتکاف، مذاکره‌کننده ارشد ترامپ و یکی از نزدیک‌ترین مشاورانش، در پادکست‌ها و مصاحبه‌های دیگر، حاکی از رویکردی مبتنی بر جزئیات در دیپلماسی نیست — چه در مورد روسیه و اوکراین، و چه درباره ایران.

ویتکاف و دیگر اعضای دولت ترامپ همچنین پیام‌های متناقضی درباره اینکه آیا ایران در قالب هرگونه توافقی اجازه غنی‌سازی اورانیوم را خواهد داشت یا نه، ارسال کرده‌اند؛ موضوعی که نگرانی منتقدان داخلی و منطقه‌ای از تعامل آمریکا با ایران را تقویت کرده، مبنی بر اینکه شاید یک توافق جدید بدتر از نبودن توافق باشد.

برای ایران ظاهر و نماد‌های سفر منطقه‌ای ترامپ ممکن است روزنه‌هایی از فرصت را نشان دهد.

اینکه ترامپ در ریاض با احمد الشرع، رئیس‌جمهور جدید سوریه دیدار کرد و اعلام نمود که تحریم‌ها علیه سوریه برداشته خواهند شد، نمونه‌ای دیگر از رویکرد معاملاتی (و نه ایدئولوژیک) اوست؛ رویکردی که نشان می‌دهد ترامپ آماده اتخاذ تصمیم‌هایی است که قالب سیاست‌گذاری سنتی آمریکا را می‌شکند.

این نکته در سخنرانی ترامپ در ریاض در ۱۳ مه نیز تأکید شد؛ جایی که او به شدت از شکست‌های نسل‌های مداخله‌گر غربی و نئومحافظه‌کاران در خاورمیانه انتقاد کرد — کسانی که به گفته او «به شما می‌گفتند چطور باید کار را انجام دهید، اما خودشان هیچ ایده‌ای نداشتند»، و در نهایت، آسیب بیشتری نسبت به فایده وارد کردند.

با این اظهارات و دیدار با الشرع، ترامپ نشان داد که حاضر است، دست‌کم در ظاهر، از محدودیت‌های سنتی سیاست‌گذاری آمریکا در منطقه عبور کند — و این رویکرد ممکن است در آینده به ایران نیز گسترش یابد.

چشم‌انداز نامشخص

با این‌حال، مقامات ایرانی در تحلیل نتایج سفر ترامپ به خاورمیانه و ارزیابی پیامد‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت آن برای تهران، با ابهامات بسیاری روبه‌رو هستند.

انبوه توافق‌های بزرگی که در عربستان سعودی، قطر و امارات امضا شد، پیوند‌های عمیق و دیرینه این کشور‌ها با آمریکا در حوزه‌های دفاعی، امنیتی، اقتصادی و انرژی را تحکیم کرده است.

هرگونه نگرانی در منطقه درباره احتمال عقب‌نشینی آمریکا از خاورمیانه ممکن است با مشاهده اهمیت فوق‌العاده‌ای که ترامپ برای منطقه قائل شده — در تضاد آشکار با بی‌توجهی دولت او نسبت به متحدان رسمی‌اش در اروپا و آمریکای شمالی — کاهش یابد؛ و با این حال، اگر ترامپ بخواهد از صد‌ها میلیارد دلار سرمایه‌گذاری برنامه‌ریزی‌شده در ایالات متحده بهره‌برداری کند، احتمالاً از این سفر با این باور بازمی‌گردد که تحقق این وعده‌ها و بازدهی آنها مستلزم ثبات است — و هرگونه درگیری با ایران این ثبات را به خطر می‌اندازد.

این موضوع نه تنها با رویکرد «کاهش ریسک» و «تنش‌زدایی» همساز است که همسایگان انرژی‌محور ایران از سال ۲۰۲۰ در پیش گرفته‌اند، بلکه ممکن است میل ترامپ به ارائه چهره‌ای صلح‌طلب از خود در منطقه‌ای پرآشوب را نیز تقویت کند.