بیانیه صدها تن از سینماگران زن ایران: کمیته‌ای در خانه سینما برای مقابله با آزارگران تشکیل شود

پس از اتهامات جنسی مطرح از سوی شماری از عوامل سینما درباره یکی از بازیگران شناخته شده، موجی در سینمای ایران شکل گرفت؛ موجی که اکنون با امضای یک بیانیه بازیگران، کارگردان‌ها و عوامل فنی زن سینمای ایران همراه شده‌ و آنها خواستار تشکیل یک کمیته در خانه سینما برای رصد و رسیدگی مداوم این موارد در سینمای ایران شدند.

«تابناک»، مهدی خرم دل؛ مساله آزار جنسی کلامی یا فیزیکی در چند سال اخیر بیشتر مورد توجه قرار گرفته و منجر به «جنبش من هم / Me Too movement» که زنان را دعوت می‌کرد در قبال این جنس خشونت سکوت پیشه نکنند، چرا که سکوت می‌تواند برای متعرضین حاشیه امن ایجاد کند و دیگر زنان را در معرض خطرات مشابه قرار دهد و این زنجیره قربانیان می‌تواند بی‌انتها باشد.

در فضای سینما که رقابت شدیدی در جریان است، این مساله بیشتر مورد توجه قرار گرفت و هاروی واینستین از پدرخوانده‌های هالیوود، مهم‌ترین چهره سینمایی بود که در معترض اتهامات جدی قرار گرفت. او در نهایت پس از محکومیت در دادگاه، به زندان محکوم شد. در دیگر کشورها نیز اتفاقات مشابهی رخ داد که در حوزه‌های مختلف بود و تنها حوزه سینما را محدود نمی‌شد. به تازگی چندین تن از عوامل سینما یکی از بازیگران مطرح سینما را به آزارگری جنسی متهم کردند؛ اتهاماتی که تازگی ندارد و پیش از این درباره برخی کارگردان‌ها نیز مطرح شده بود و حتی از کارگردان‌ها به همین اتهام محکوم شد که تابناک اسنادش را منتشر کرد.

این موج افشاگری، تنش شدیدی در پی داشت و این بار صدها تن سینماگران زن ایران با تنظیم، امضا و انتشار بیانیه‌ای با نام «بیانیه زنان دست‌اندرکار سینما در اعتراض به خشونت علیه زنان در این عرصه»، با بیان به اینکه «این ابتدایی‌ترین حق انسانی، یعنی کار در فضایی امن و به دور از قلدری و خشونت و باج‌گیری جنسی را حق خود می‌دانیم»، خواستار «تشکیل  کمیته‌ای مستقل در خانه سینما متشکل از اعضایی با سلسله مراتب قدرت متفاوت است که در مورد مساله خشونت جنسی و جنسیتی آموزش دیده باشند و کارشان بررسی جرائم این حوزه باشد» را مطرح کردند.

در این بیانیه درخواست شده اکثریت اعضای این کمیته را زنان تشکیل دهند؛ درخواستی که پیش بینی می‌شود در روزها یا هفته‌های پیش روی توسط هیات مدیره خانه سینما اجابت و کمیته‌ای تشکیل شود. این کمیته قاعدتاً یک وظیفه موقت ندارد و در عین حال باید از قدرت کافی برخوردار باشد تا از صنوف بخواهد از همکاری با سینماگرانی که از سوی این کمیته دارای سوءرفتار اخلاقی در مواجهه با زنان سینماگر هستند، اجتناب کنند.

نیکی کریمی، هدیه تهرانی، هنگامه قاضیانی، پوران درخشنده، احترام برومند، آیدا پناهنده، تینا پاکروان، بهنوش طباطبایی، نسیم ادبی، ترانه علیدوستی، لیلی رشیدی، سحر دولت‌شاهی، پری‌ناز ایزدیار، هستی مهدوی فر، گلاره عباسی، شقایق دهقان، هانیه توسلی، فرشته حسینی، کتایون ریاحی، طلا معتضدی، هدی زین العابدین، ویشکا آسایش، مهرانه مهین‌ترابی، هایده صفی‌یاری، سپیده عبدالوهاب، میترا حجار، شبنم مقدمی، نگار جواهریان، پانته‌آ پناهی‌ها، آتوسا قلمفرسایی، ملیکا شریفی‌نیا، آزاده صمدی، ستاره اسکندری، سارا بهرامی، ستاره پسیانی، شبنم قلی‌خانی، شیوا مقانلو، نگار نعمتی، پانته‌آ بهرام، مریم مقدم، آناهیتا افشار، مریم مجد، لاله مرزبان، ندا جبرائیلی، رویا جاویدنیا، مستانه مهاجر، دنیا راد، سوسن پرور، هانا کامکار و حمیرا ریاضی از جمله سینماگران امضاکننده این بیانیه هستند.

متن کامل این بیانیه که حاوی نکات کلیدی است، بدین شرح است: «در ماه‌های گذشته، زنان در بستری که با همت خود در طی جنبشی علیه خشونت جنسی فراهم کردند، روایت‌هایی حاکی از آزارگری و اعمال قدرت بر زنان در محیط سینما را منتشر کرده‌اند. گزارشاتی که نشان می‌دهد هر فرد صاحب قدرت و شهرتی می‌تواند در سازوکار سینمای ایران از موقعیت خود برای قلدری، تهدید، توهین، تحقیر و تعرض به زنان بهره‌برداری کند، بی‌آن‌که نهادهای قانونی، اصناف خانه سینما، سینماگران و منتقدان آن‌ها را وادار به پاسخ‌گویی و پذیرش مسئولیت کارشان کنند.

ما زنان دست‌اندرکار سینما، اینجا، کنار هم جمع شده‌ایم تا به مدد این همبستگی اعلام کنیم هرگونه خشونت، آزار و باج‌گیری جنسی در محیط کار از نظر ما محکوم است و برای توقف آن خواستار عواقب قانونی جدی برای متخلفین هستیم. همچنین این نابرابری جنسیتی موجود در سینمای ایران و عدم وجود نظارتی که عرصه را برای زیاده‌خواهی و دست‌درازی افراد در جایگاه قدرت گشوده است، محکوم می‌کنیم.

به جامعه سینمایی ایران در مورد شدت و گستردگی این آزارها علیه زنان که اکنون برای اولین بار اعتراض به آن به یک فریاد جمعی تبدیل شده است، هشدار می‌دهیم؛ آزارهایی که علی‌رغم آشکار بودنشان در تمام این سال‌ها نادیده گرفته شده‌اند.

در روایت‌هایی که از تجربه‌های دردناک زنان در سینمای ایران منتشر شده، انواع آزارهایی که زیر چتر خشونت جنسی قرار می‌گیرند مطرح شده‌اند، از جمله «هتک حرمت با الفاظ جنسی و جنسیت‌زده»، «سوء استفاده از سکوت و تحمل افراد با به گروگان گرفتن حق کار با دستمزد»، «اعمال خشونت جنسی به وسیله تهدید موقعیت کاری قربانی»، «تماس‌های بدنی ناخواسته»، «اصرار و اجبار به عمل جنسی» و در نهایت «خشونت جسمی و تجاوز».

از طرفی تمامی این روایت‌ها که زخم‌های روانی ناسورشده گویی هم‌سرنوشت را باز می‌کنند، آن‌چه که به شکل روشنی خودنمایی می‌کند، سیستماتیک بودن این خشونت‌هاست. به این معنا که نه تنها سازوکاری برای بازداشتن فرد صاحب قدرت از ارتکاب به خشونت وجود ندارد، بلکه در یک توافق نانوشته اعمال خشونت بر زنان در محیط کاری، عادی‌سازی شده و هیچ عواقب جدی‌ای متوجه فرد خشونت‌گر نیست.

از همین روست که آزارگرانی با شهرت و اعتباری که توسط طرفدارانشان به دست آمده، هیچ ترسی از دست بردن به این جرایم ندارند و چنین حاشیه امنی برای آن‌ها باید زنگ خطری جدی برای تمامی افراد جامعه باشد، چرا که بسیاری از این هنرمندان الگوی نسل آینده سرزمین ما هستند. از طرفی نهادی نظارتی که از افرادی آموزش‌دیده در مسئله خشونت جنسی و آزار کلامی تشکیل شده باشد وجود ندارد که با آگاهی به بایدها و نبایدهای رفتاری افراد فرادست نسبت به فرودست در یک پروژه و با حساسیت لازم، موارد تخلف را بررسی کند.

نه در قراردادهای کاری ذکر شده و نه از طریق اعلان‌های عمومی به زنان گفته می‌شود که در شرایط اعمال زور، خشونت و باج‌گیری عاطفی و جنسی و آزارهای کلامی و توهین و تحقیر از طریق چه سازوکاری باید اقدام قانونی کنند و در صورت شکایت از فرد خاطی چه حمایت‌هایی شامل حال آن‌ها می‌شود و سال‌هاست که اصناف و اتحادیه‌ها، جرایمی چنین سنگین بر جان و روان زنان را در پشت درهای بسته و با میانجی‌گری بین قربانی و خشونت‌گر حل و فصل می‌کنند، البته با حداقل هزینه برای خشونت‌گر.

در چنین شرایطی و با وجود فضای نابرابر و عدم توازن قدرت و امکانات، ما زنان سینماگر در این سال‌ها تمام توان خود را به کار گرفته که ذهن، خلاقیت و نیروی فیزیکی‌مان را در جهت سازندگی در این صنعت به کار ببریم و علی‌رغم آن که فضای تألیف و عاملیت بر پروژه‌ها به میزان زیادی از ما گرفته شده و سهم ما نه تنها از فضای اعمال نظر و تصمیم‌گیری محدود شده است و سهم ما از اقتصاد این صنعت هم، آن سهم کمتر است، همچنان بهترین‌مان را در عرصه ساخت و تولید به کار گرفته‌ایم.

بدون تردید، این ابتدایی‌ترین حق انسانی یعنی کار در فضایی امن و به دور از قلدری و خشونت و باج‌گیری جنسی را حق خود می‌دانیم. به همین منظور تقاضای شفاف خود را از نهادهایی همچون اصناف خانه سینما، سینماگران، منتقدان و مخاطبان اعلام می‌کنیم:

- سیستم بررسی شامل کمیته‌ای مستقل در خانه سینما متشکل از اعضایی با سلسله مراتب قدرت متفاوت (اکثریت مطلق اعضا از زنان) که در مورد مسئله خشونت جنسی و جنسیتی آموزش دیده باشند و با میزان مسئولیت افراد متناسب و با قدرت و عاملیت آن‌ها در هر کارگروهی آشنا باشند.

کار این کمیته باید بررسی جرایمی در حوزه خشونت جنسی و جنسیتی باشد. شامل: خشونت جنسی کلامی، باج‌گیری جنسی یعنی تحمیل هر نوع ارتباط با عمل جنسی با به گروگان گرفتن دستمزد و تهدید وضعیت شغلی فرد، قلدری و اعمال فشار روانی و ایجاد ناامنی جسمی یا روانی، لمس ناخواسته، اقدام به تجاوز و تجاوز.

این کمیته باید یک سازوکار گزارش‌دهی در دسترس و راحت برای استفاده همه داشته باشد، مانند یک ایمیل یا خط تماس مستقیم با کمیته بررسی و هر گزارش به صورت همزمان به اطلاع تک‌تک اعضای کمیته رسیده شود. این سیستم موظف است تا به تمام گزارشات، رسیدگی کامل کند.

در فرآیند بررسی، نام راوی توسط این سیستم باید محفوظ بماند و هر نوع اعلام و شفاف کرن نام یا اطلاعات راوی و روایت باید با هماهنگی با راوی صورت بگیرد. این سیستم باید امنیت راوی را در فرآیند بررسی تضمین کند. نتیجه بررسی روایت به شورا گذاشته شده و در نهایت به امضای تک‌تک اعضای کمیته بررسی برسد. همچنین در اختیار گذاشتن وکیل و دادن مشورت حقوقی به راویان گزارش‌ها جهت داشتن امکان دست بردن به انتخاب پیگیری قانونی یکی دیگر از دستور کارهای این سیستم است.

- سازوکار حمایتی از طریق اصناف برای ترغیب خشونت‌دیدگان به مراجعه و اقدام به رسیدگی، یکی دیگر از دستورکارهاست. این سیستم باید اکیدا از روش‌های میانجگری بین آزاردیده و قربانی و به خطر انداختن سلامت روانی قربانی با اجبار او به روبه‌رو شدن با آزارگر پرهیز کند.

-لحاظ شدن وجود این سازوکارها و نحوه استفاده از آن‌ها در قراردادهای کاری.

-لحاظ کردن جریمه‌های نقدی و قراردادن تعلیق از هرگونه فعالیت هنری در مدت زمان تعیین شده توسط کمیته رسیدگی کننده.

ما زنان سینماگر، اعلام می‌کنیم که به احترام راویانی که رنج خود را از خشونت سیستماتیک در این عرصه اعلام کردند برای رسیدن به دستاوردهای عملی در جهت توقف این خشونت‌ها ایستادگی می‌کنیم و معتقدیم این پیشنهادها گامی ابتدایی در جهت عملی کردن توقف خشونت جنسی در محیط کاری ما است.

با امید به این که هر نیروی بازدارنده‌ای را که در محیط‌های کاری باعث می‌شود انرژی، توان و زمانی را که باید صرف خلاقیت و لذت بردن از کارمان کنیم، اما صرف فرار و دفع مزاحمت‌ها و قلدری‌ها می‌کنیم با یک همت جمعی متوقف شود و آینده کاری در این عرصه آینده‌ای امن، عادلانه و به دور از خشونت باشد.

در پایان به تمام همکاران و مخاطبین سینما و تلویزیون ایران اعلام می‌کنیم که جهانی امن و همراه با مسئولیت‌پذیری و به دور از سوءاستفاده از قدرت برای همه ما جهان بهتری خواهد بود.»