بازدید 22290

تفکر استراتژیک در وضعیت عدم اطمینان در خاورمیانه

یعقوب قلندری
کد خبر: ۸۴۴۰۲۱
تاریخ انتشار: ۲۶ مهر ۱۳۹۷ - ۲۳:۴۲ 18 October 2018

«عدم اطمینان» به شرایطی اطلاق می­شود که در آن گزینه‌ها و متغیرها مشخص هستند ولی احتمال رخداد آن‌ها نامشخص است. به‌طورکلی «عدم اطمینان» زمانی وجود دارد که تحلیل گران ۱. توانایی ارائه مدل‌های مناسب برای نشان دادن وضعیت‌های آینده را ندارد ۲. مجموعه سیاست‌ها و روابط بین بازیگران متغیر و مقطعی است ۳. ناتوان از نحوه توزیع‌های احتمال میکرو فیزیک قدرت هستند و ۴. تعدد نظام ارزشی تصمیم­گیری در چنین فضایی حاکم است. ماهیت شرایط تصمیم‌گیری، نوسان محیط، تعداد اهدافی که باید بین آن‌ها تعادل برقرار شود، نتایج آتی تصمیم، کیفیت واحد تصمیم‌گیرنده عواملی هستند که بر این شرایط تأثیر می­گذارند.

یعقوب قلندری؛ به گزارش تابناک، منطقه خاورمیانه در چنین شرایطی قرار دارد و عدم قطعیت و اطمینان بر تصمیم­گیری در این وضعیت سایه افکنده است. به‌گونه‌ای که در این منطقه مسائل و چالش‌هایی که فراروی تصمیم گیران قرار می‌گیرد ماهیتی چند هدفی (درزمانی و هم‌زمانی) دارند و استراتژیست‌ها با طیفی از اهداف روبرو هستند که این امر تصمیم گیران و استراتژیست­ها را در تحلیل در تنگنا قرار داده است. این منطقه با موضوعاتی همچون تعدد آینده­ها، تعدد اهداف، تعدد رویدادها، تعدد روندها، تغییر طرز تلقی نسبت به ریسک و موازنه‌های اجتناب‌ناپذیر درگیر است. به‌گونه‌ای که ما با پاکستان­ها، قطرها، ترکیه­ها، طالبان­ها و... روبرو هستیم که در چنین فضایی رویکرد شناسایی گزینه‌ها پیش از تبیین ارزش‌ها، توانایی پاسخ‌گویی به نیازها را ندارد و کاستی‌های استراتژی‌های پیشینی ازلحاظ سرکوب خلاقیت و عدم شناسایی فرصت‌های تصمیم نمایان می­­گردد. در منطقه خاورمیانه تصمیم گیران به‌جای «یک آینده محتمل» با طیفی از «آینده‌های باورکردنی» مواجه می‌شوند و عدم قطعیت بر موضوعات و فرآیندهای تصمیم‌گیری سایه افکنده است. در چنین شرایطی بازیگران این منطقه به سوژه منقاد تحلیل‌گر درنمی‌آیند. درواقع برنامه‌ریزی استراتژیک در چنین فضایی نمی‌تواند استراتژی تولید کند اما می‌تواند استراتژی‌ها را برنامه‌نویسی کرده و عملیاتی نماید. در فضای عدم اطمینان تفکر استراتژیک استراتژی تولید می‌کند است نه برنامه‌ریزی استراتژیک. برای تفکر استراتژیک در خاورمیانه باید به این مؤلفه­ها توجه کرد.

 

شاخص‌های مدنظر در تفکر استراتژیک در مورد خاورمیانه

  1. بازیگران و کنشگران منطقه خاورمیانه «در حال شدن» هستند. داعش، طالبان، القاعده و بازیگران فرو ملی تأثیرگذار در منطقه (برحسب رابطه خود، تعریف دشمن دور و نزدیک، شرایط متغیر منطقه و توانایی که دارند) دارای هویت ثابتی نیستد و از سوی دیگر رابطه کشورهای منطقه نیز پایدار و همه‌جانبه نیست.
  2. «دگر» بر هویت بازیگران تأثیر دارد؛ «سوژ­ه­ها تهی هستند و هویت خود را از دگر سازنده خود می­گیرند». بازیگران جهانی، منطقه­ای، بازیگران غیردولتی و ایدئولوژیک نما در موقعیت واکنشی هستند و در بیشتر مواقع تصمیم خود را منوط به تصمیم دیگری می­گذارند به‌گونه‌ای که در خاورمیانه با بحران «عدم اقدام کنشی» روبرو هستیم.
  3. متغیرهای تأثیرگذار بر رفتار آن‌ها چندگانه، متناقض و مقطعی هستند.
  4. عدم توازن میان سطح بازیگران منطقه؛ بازیگران در این منطقه قدرت‌های جهانی، منطقه­ای و گروهای غیردولتی با ویژگی‌های متعارض و اهداف چندلایه هستند که اجماع میان آن‌ها را نشدنی می­کند.
  5. شبکه‌ای بودن روابط میان کنشگران، مرکزیت در تصمیم‌گیری را در ابهام قرار می­دهد.

در چنینی شرایطی یک استراتژیست برای آرایش استراتژی مناسب باید به این مؤلفه­ها توجه کند که اولاً استراتژی باید از تعامل با محیط نشئت بگیرد و این استراتژی به‌صورت تکاملی تغییر یابد؛ و با توجه به ظهور فرصت‌ها و تهديدهاي محيطي اقدامات لازم را انجام بدهد؛ و بعد آنکه به‌جای ايجاد تعهد بلندمدت غیرقابل‌بازگشت، در شرايط عدم قطعيت بهتر است كه برنامه به يكسري نشانگاه تقسيم شود و مفروضات هر مرحله مشخص شود؛ و در ادامه بايد به «ايجاد توانمندي مديريت بحران به‌صورت مؤثر، سريع و كارآمد بیندیشد، به عبارتي توانمندي پاسخ‌گویی به ناپیوستگی‌های ناگهاني را داشته باشد». در اين روش به‌صورت پيوسته ليست موضوعات استراتژيك به‌روز و بازبيني می‌شوند، شناسايي به‌موقع موضوعات از راه‌های متعدد كسب می‌شود.  سرانجام اینکه در فضای عدم قطعیت یک استراتژیست باید با توجه به ساختار بازیگران و کیفیت رابطه با آن‌ها مواضع استراتژیک خود را وضع کند.

 

استراتژی نوظهور / پدیدار شونده

استراتژی واقعی هنگامی تکامل می­یابد که تصمیمات داخلی و وقایع خارجی باهم به جریان می­افتند و استراتژیست‌ها بتوانند در فرآیند اقدام تصمیم بگیرند؛ در شرایط عدم قطعیت استراتژی‌های نوظهور بهتر می­تواند به کار آیند. این استراتژی موقعیت محور هستند و با اتکا به عقلانیت عملی معقول بودن را بر عاقل بودن ترجیح می­دهند. بر پایه این نوع استراتژی و در شرايطي كه تغييرات گسسته، هميشگي و مزمن شده‌اند به‌جای اتکا به برنامه‌ریزی استراتژیک پیشینی که نسبت به رویدادهای پیچیده و سریع انعطاف لازم را ندارد باید به راهبردهای مبتنی بر موقعیت که در آن کنش گری غالب است و به‌جای پیش‌بینی، متکی به استفاده از استراتژی‌های شکل‌دهنده است که بهترين روش پیش‌بینی آينده را، خلق آن می­داند روی آورد؛ در اين راستا استراتژیست‌ها باید به فکر تغيير قواعد رقابت باشند. در شرایط عدم اطمینان حاکم بر منطقه راهبرد مدنظر باید در پی «شکل دادن»، «منطبق کردن» و «ذخیره کردن جای درست برای بازی» باشد که این امر الگوی مشارکتی مبتنی بر موقعیت را برای کنشگران و تصمیم گیران کاربردی‌تر نشان می­دهد.

«باز توزیع امر سیاسی»، یکی از سازوکارهایی که در شرایط عدم اطمینان می­تواند در تفکر استراتژیک لحاظ شود. تفکر استراتژیک در فضای عدم اطمینان این امکان را فراهم می­کند که نحوه توزیع قدرت و قواعد پذیرفته‌شده در این زمینه را به چالش بکشد و مسیر را برای ورود گروه‌های حاشیه­ در مرکز تصمیم­گیری آماده کند.«اقلیت شدگی»؛ تفکر استراتژیک باید با اتکا به استراتژی دگردیسی برای گریز از استانداردهای اکثریت فلسفه ناهمسان خود را ارائه و به‌جای اینکه مطابق با استانداردهای اکثریت کنش گری خودش را توجیه کند باید به‌عنوان بازیگری که در فضای عدم اطمینان به دنبال مقاومت و رهایی از نظام سلطه است اقدام کند؛ و سرانجام اینکه تفکر استراتژیک در فضای عدم اطمینان باید در پی کسب وفاداری مخاطب باشد، راهبرد ارائه‌شده در این زمینه به‌جای اتکا به ارائه بهترین‌ها باید بیشتر در پی آن باشد که همراهان مورد اعتمادی در این فضای پیدا کند و به ارزش‌ها و خواسته‌های آن‌ها احترام بگذارد که در فضایی که کنشگران در حال شدن هستند بتواند جای پای قابل استحکامی برای خود بیابد.

در پایان این‌گونه می­توان بیان کرد که در فضای عدم اطمینان که حاکم بر منطقه خاورمیانه است و تعدد و دامنه اهداف در این فضا سایه افکنده؛ تصمیم گیران استراتژیک باید به‌جای برنامه‌ریزی استراتژیک، تفکر استراتژیک را مدنظر قرار بدهند و مبتنی بر استراتژی‌های پدیدار شونده به دنبال شکل دادن، منطبق کردن و یافتن جای مناسب در میدان بازی باشند.

 

سلام پرواز
خیرات نان
بلیط اتوبوس
تبلیغات تابناک
اشتراک گذاری
برچسب منتخب
# ماه رمضان # عید نوروز # جهش تولید با مشارکت مردم # دعای روز هفدهم رمضان