درسی که یک معلم تفکر به من آموخت

چشم‌نهادن (Gewärtigen)،
پیشِ‌چشم‌آوردن (Gegenwärtigen)،
چشم‌داشتن (Erwarten) (صص ۳۲۰ و ۳۵۹ تا ۳۶۳)
درنوشتن (ص۳۶۹) آینه‌دار عالم (ص۳۷۲) «که دیگر مطلقاً برجا نباشد» (عبارتی «موزون افتاده» به تعبیر اخوان ثالث، ص۳۷۶) قفانگر (ص۳۷۹) شاهکاری دیگر: «نقد نه بدین نحو کردیم که مفاد قول را با مثلاً موضعی دیگر برابر نهیم و از آن موضع بر قول خرده‌ها بگیریم، بل قصدمان آن بود که با صاحب‌قول و سعی‌اش به تفسیر وجود هم‌گام شویم و پابه‌پای وی آزمون‌کنان بپرسیم این قول، اگر بنا افتد از روی خود پدیدار، ستواربنیاد باشد و پاس‌داشتنی بماند، خود بر حسب مفاد و مضمون، چه روشن‌گری‌های بیش‌تری را اقتضا می‌کند.» (ص۳۸۶) سررشته‌دار (ص۳۹۶) این کژتفسیری‌ها باید درنوشته شود (ص۳۹۷) عنان‌بر‌عنان می‌رود (ص۳۹۷) درنوشت تفسیر هستی‌شناختی (ص۳۹۸)

اما غرض از این نوشته نه بیان مرتبت استاد در میان دیگر معلمان فکر و فلسفه بلکه درمیان‌گذاشتن نکته‌ای است که در جای خود شاید که حتی مقامی والاتر داشته باشد.
این‌بنده به مناسبتی دست دراز کردم و واژه‌ای را در سال ۱۳۸۸ به استاد هدیه دادم.
در Sein und Zeit هایدگر دو تعبیر آمده که گزارش آنها به فارسی کمی دردسرساز است:
ontisch- ontologisch
اونتولوژی مرکب از on/ ontos و logos یونانی به معنای موجود و شناخت و درهم به معنی «موجودشناسی» است که اغلب البته «وجودشناسی» گفته می‌شود و در «وجود و ‌زمان» نیز باید «وجودشناسی» ترجمه شود ولی خود هایدگر بعدها آن را معادل «مابعدالطبیعه» و بنابراین به معنای همان موجود‌شناسی گرفته است که درست هم هست.
اما ontisch صفت نسبی است از همان ontos که در زبانهای اروپایی درواقع آن را ترجمه نکرده اند بلکه تنها تلفظش را عوض کرده اند و ‌مثلاً به انگلیسی گفته اند «انتیک» و خودشان را راحت کرده اند. (نظیر ترجمهٔ Existenz به existence).
استاد به دلایلی که وارد شدن به آنها کمی به درازا می‌کشد οντος را «هست» معادل گذارده اند.
۲
من در مقاله‌ای از استاد تقی پورنامداریان تصادفاً بر خوردم به بیت شگفت زیر از جلال‌الدین رومی:
«دانا شده‌ای لیکن از دانش هستانه
بی‌دیدهٔ هستانه رو دیده تو پیدا کن»
درسی که از استاد آموختم این بود که در کمال شگفتی و ‌اعجاب و بلاانتظار، ایشان همین یک تک‌واژه را پس از گذشت چند سال بهانه قرار دادند برای ذکر دو بار نام من در مقدمهٔ ترجمه‌شان از کتاب مهم و ساختارمند ‌«مسائل اساسی پدیدارشناسی» مارتین هایدگر.
آری استادی که خود در شناخت ظرایف متون فلسفی و احاطه بر ادب ارجمند پارسی چنین چیره‌دستی نموده است با فروتنی و بزرگواری، از این هیچ بن هیچ یاد کرده و ‌چه درسی بالاتر از این می‌توانیم از یک «معلم تفکر» بگیریم؟

این را باید در کنار برخی ناجوانمردی‌های محیطهای به‌اصطلاح دانشگاهی و علمی گذاشت که استادان بعضاً سوار بر دوش تحقیقات دانشجویان خود ارتقا می‌گیرند و از این کتاب و آن پایان‌نامه مضمون و‌حتی گاه متن دزدی می‌کنند.
(بگذریم از اینکه مترجم نخست «هستی و‌ زمان» با اینکه من صفحاتی از ترجمه‌اش را خوانده و بسیاری پیشنهاد عمل‌شده برای بهترشدنش دادم و اصولاً صفحاتی از مقدمه‌اش، تفصیل نکته‌ای کلیدی از من در «تأثیر فکر پدیدارشناسانه بر قلم هایدگر» بود نامی از من نیاورده است).

برای استاد بزرگوار جناب پرویز ضیاء شهابی (که تنها دو‌نیم‌سال توفیق استماع آزاد درس ایشان را داشته ام) از درگاه مهربان‌دادار، تندرستی و شادکامی آرزو می‌کنم.

در ادامه نمونه‌ای از کارهای ایشان که به نثری بسیار دلکش نوشته شده است تقدیم می‌شود:

۳
چند نکتهٔ انتقادی را تقدیم می‌کنم (این نکات از نقد ویراستارانه‌ام بر ترجمهٔ ایشان است، معدودمواردی طولانیتر هم بود نظیر انتقاد از ترجمهٔ zeitigen به «زمان‌سار کردن» که مجالش تلگرام نیست):
ص96، س10: متأسفانه به گمان بنده جملۀ «دریافتن به هست مجالِ نسبت‌دادن است» ترجمۀ دقیقی نیست زیرا متن آلمانی چنین است:
Das Wahrnemen ist freigebendes Begegnenlassen von vorhandenem
ادراک مجال مواجهه/ برخورد آزادکننده دادن با [هستِ] پیش‌دست است.
ص131 جملۀ یونانی هم مغشوش درج شده و هم مع‌الاسف تحت لفظ ترجمه نشده که اصل و ترجمه‌اش طبق ترجمۀ استاندارد وبگاه perseus (ویراست دیوید راس) چنین است (با کمی اصلاح!):
ταὐτὸ γὰρ εἷς ἄνθρωπος καὶ ἄνθρωπος, [27] καὶ ὢν ἄνθρωπος καὶ ἄνθρωπος, καὶ οὐχ ἕτερόν τι δηλοῖ
چنانکه «یک انسان و انسان» و «انسانی موجود و انسان» نیز واضحاً چیزی دیگر نمیدهد
ص188، س8: درخصوص معادل «کردگری» برای Spontaneität که طبق etymonline.com از لفظ لاتینی sponte: دلبخواه (با ریشه‌ای نامشخص) گرفته شده گمان کنم اگر نه به اصلاح، دست کم به توضیحی نیاز باشد (گرچه در لغتنامهٔ دهخدا ضبط شده به معنی عاملیت. در لغتنامۀ آخر کتاب معادل «خودجوشی» نیز آمده). آقای ادیب‌سلطانی در سنجش خرد ناب به نقل از آقای فولادوند معادل «خودانگیختگی» را گذاشته‌است که به نظر گویاتر میرسد (مترجم عرب نقد العقل المجرد، احمد الشیبانی آن را «تلقائیة» معادل گذاشته). در ضمن شمارۀ ارجاع به پانوشت نیز باید از «یا» به «محض» منتقل شود.

۴
دو‌ مورد هم از کتاب سرآغاز کار هنری

۱) معادل «خویشکار» در ترجمهٔ selbstherrlich
از خصوصیتهای مهم مرحوم استاد سید احمد فردید بهره‌بردن از امکانات تاریخی زبان فارسی برای گزارش فکر و فلسفهٔ بعضاً اروپایی است.
مثلاً ترجمهٔ ایشان از جملهٔ معروف هایدگر که بارها در آثار شاگردان استاد نقل شده و بنده نیز روایت خودم را از آن نقل می‌کنم:
‌‌das Denken beginnt erst dann, wenn wir erfahren haben, die seit jahrhunderte verherrlichte Vernunft hartnäckigste Widersacherin des Denken ist.
پس تفکر تازه آنگاه می‌آغازد که ما آزموده باشیم خرد ِ از سده‌ها [پیش تا کنون] ستوده آمده، [خود] سرسخت ترین همیستار/ پتیارهٔ تفکر است.
(جملهٔ آخر مقالهٔ «کلام نیچه: خدا مرده است» در کتاب راههای جنگلی)
یا استفادهٔ مکرر از تعبیر «گزارش» و ‌«گزارندگی» برای ترجمه و تأویل و غیره.  ایشان با دقت نظر در متون پهلوی ترجمه‌شدهٔ تحقیقی موجود در زمان خود سعی داشت از سابقهٔ زبان پارسی غافل نماند.
اما گاه ناآشنایی شاگردان و گزارشگران افادات ایشان، منجر به اشاعهٔ اشتباهاتی هم در نقل واژگان شده است.
نمونهٔ این اشتباهات که گویا مکرر هم شده است همین اصطلاح «خویشکار» است.
در زبان پهلوی معادل استقلال «خویشکامی» است. خویشکاری به معنی «وظیفه» است.