رابطه پیچیده تر شدن زندگی با بروز بیماری روانی

 دنیای مدرن امروزی دنیای پیچیده‌ای است که به دلایل مختلف ارتباطات عاطفی افراد را با یکدیگر کم کرده و زمینه بروز بیماری روانی را فراهم می‌کند اما در این میان نقش خانواده در درمان اختلالات روانی یک فرد بسیار مهم و تاثیر‌گذار است.

دنیای مدرن امروز با روابط پیچیده آن که بیش از هر چیز نزدیک شدن به سیستم ماشینی را می‌طلبد علاوه بر عوارض جسمی، مشکلات روانی را نیز را برای افراد به ارمغان آورده است. اغلب مردم به اهمیت حفظ سلامت جسمانی خود واقف بوده و با روش‌هایی مانند ورزش منظم ، تغذیه مناسب و انجام آزمایش‌های پزشکی نسبت به سلامت جسمی خود اطمینان کسب می‌کنند. اما تعداد کمی از مردم به اهمیت حفظ بهداشت روانی خود آگاهند.فشار روانی تا میزان معینی برای انگیزش مفید است اما همین فشار روانی اگر از حدی بالاتر رود می تواند باعث مشکلات جسمانی از قبیل فشار خون بالا ، سردرد ، خستگی ایجاد کند و ممکن است سر آغازی برای ناتوانی روانی در بعضی از مردم باشد. لذا آشنایی با اهمیت بهداشت روانی، حساسیت به موقع در مورد اختلالات روانی وپیگیری در مراحل اولیه برای جلوگیری از تبدیل آن به بیماری حاد روانی، نحوه رفتار اعضای خانواده با فردی که دچار اختلال روانی شده،علل بروز بیماری روانی،نقش مشاوره‌های روانشناختی در درمان اختلالات روانی، از مواردی است که در گفت‌وگو با هوشنگ کیا، مددکار اجتماعی و مسئول مددکاری مرکز تحقیقات علوم اعصاب بیمارستان خاتم‌الانبیاء، در مورد آن صحبت کردیم.مشروح این گفت‌وگو در ذیل آمده است:

 بیمارن روانی به چند گروه تقسیم می‌شوند؟ و حالات هر گروه چگونه است؟

کیا: بیماران روانی به طور کلاسیک به دو دسته نوروتیک و سایکوتیک تقسیم می‌شوند. نوروتیک‌ها افسرده هستند،اضطراب دارند، در عین حال به اعمال خود واقف هستند، به شرایط و محیط اطراف بینش داشته و قادر به فعالیت اجتماعی هستند، اما بیماران سایکوتیک واقعیت‌ها را درک نمی‌کنند، با محیط ارتباط نمی‌گیرند و قدرت آنالیز شرایط راندارند و به اصطلاح عامیانه مجنون شناخته می‌شوند و معمولاً قادر به فعالیت اجتماعی نیستند. شدت بیماری و حاد و مزمن بودن آن به شرایط بیمار بستگی دارد. بیماران مزمن روانی در بخش‌های بیمارستانی ایزوله شده و از دز بالای دارویی استفاده می‌کنند. هر دو دسته اگر به موقع به پزشک مراجعه کرده و تحت درمان قرار بگیرند و دچار مشکل بیکاری و مشکلات اقتصادی نشوند و در خانواده پذیرش داشته باشند قابل درمان هستند. اما در شرایط حاد فقط مراکز درمانی از عهده نگهداری آنها برمی‌آیند.

علل بروز بیماریهای روانی چیست؟

کیا: علل بروز بیمارهای عوامل چندگانه هستند از جمله عوامل روانی و عوامل ژنتیکی. اما بخش دیگری از علل، محصول صنعتی شدن جوامع است یعنی افسردگی رابطه مستقیمی با پیچیده‌تر شدن زندگی دارد. صنعتی و مدرن شدن زندگی به قول "اریک فروم" انسان تک ساحتی می‌سازد و ارتباطات میان فردی و خانوادگی را کم می‌‌کند به خصوص که این ارتباطات در میان خانواده‌های ایرانی شایسته و دوست داشتنی است.بنابراین نبود و قطع این ارتباطات آثار روحی - روانی زیادی دارد. انسان‌ جامعه صنعتی بسیار تنهاست و ارتباط اجتماعی وی ضعیف است. بسیاری از بیماری‌های اعصاب و روان برای انسان مدرن در این شرایط بروز پیدا می‌کند و متاسفانه در مراحل اولیه به دلیل نبود حمایت خانواده و اطرافیان، کار به مراکز درمانی و بیمارستان می‌کشد که در چارچوب قانون و درمان فیزیکی است. شرایط امروز در کشورهای پیشرفته نیز باعث شده تعداد بیماران روانی آنها نیز رو به افزایش بوده و از تعداد سایر کشورها کمتر نباشد.فقر با اینکه به عنوان یک مسئله اقتصادی و اجتماعی است در این زمینه آثار سوئی دارد چرا که وقتی نان‌آور خانواده از تامین مایحتاج خانواده‌اش شرمنده است افسردگی و ناامیدی به وجود می‌آید که زمینه بیماری‌های روانی را ایجاد می‌کند. هر چه جوامع پیچیده‌تر شوند پیچیدگی این بیماری‌ها و انوع آنها نیز پیشرفته‌تر می‌شود.

چرا افسردگی را بیماری قرن می‌دانند؟

کیا: همانطور که قبلاً گفته شد زندگی در دوران مدرن، کم شدن رابطه رودرروی افراد با خانواده و نزدیکان به علت کار بیش از حد، شکاف عاطفی میان افراد ایجاد کرده است. در ایران نیز متاسفانه ما با این مشکل روبرو هستیم و علی‌رغم حضور تمام افراد خانواده در خانه اما ارتباط عاطفی ارضاء کننده وجود ندارد. همچنین کار بیش از حد باعث فراموش کردن نیازهای عاطفی فرزندان و درک پیچیدگی دوران خاص زندگی آنها به خصوص دوران بلوغ می‌شود. متاسفانه زمانی به این مهم می‌رسیم که ممکن است فرزندان تحت تاثیر گروه نامناسب سنی همسالان و آثار تخریبی فیلم‌ها و استفاده از رسانه‌های مختلف به مسائل مختلفی مبتلا شوند.

 چند درصد از افسردگی‌های معمولی ممکن است به بیماری‌های روانی حاد تبدیل شوند؟

کیا: اگر سطح بهداشت درمانی در یک جامعه بالا باشد بسیاری از موارد افسردگی از طریق مشاوره‌های روانی با مددکار و روانپزشک و هوشیار کردن خانواده‌ها به لزوم رسیدگی به بهداشت روانی قابل درمان است. اما مشکلی که ما داریم این است که هنوز برای بسیاری از خانواده‌ها جا نیفتاده که اعصاب و بیماری‌های ساده روانی در صورت رسیدگی به موقع با روش‌های ساده‌تری قابل درمان هستند. اما با کمال تاسف هنوز این دیدگاه که مراجعه به روانشناس و روانپزشک برای یک فرد مشکل‌دار یا به اصطلاح دیوانه است در میان مردم ما وجود دارد. از این رو ما هرگز به مراجعین خود نام بیمار را اطلاق نمی‌کنیم و معتقدیم وی یک مراجه کننده است. در نتیجه باید این نوع دیدگاه تغییر پیدا کرده تا درمان برای مشکلات اولیه نشان‌دهنده بیماری روانی دیرهنگام نشود.

 مشکلات عمده‌ای که بیماران روانی با آن دست به گریبانند، چیست؟

کیا: درمان بیماران اعصاب و روان بسیار هزینه‌بر است. یکی از اتفاقاتی که برای این دسته می‌افتد بیکاری مطلق در دوران بیماری است. چون بیماران جسمی با توجه به نوع مشکل خود علاوه بر اینکه ممکن است در طول درمان کار خود را از ندهند بعد از دوره درمان به سرعت به محیط کار خود بازمی‌گردند. اما برگشت به کار بیماران روانی بسیار دشوار است و نگهداری آنها نیز در برخی موارد بسیار هزینه‌بر است. از طرفی این بیماران به دلیل درگیر شدن ذهنی توان بازگشت به شرایط عادی را نداشته و در واقع وبال جامعه می‌شوند  تا جایی که حتی در مورد زنان، شانس ازدواج و تشکیل خانواده را برای آنان کم می‌کند. عوارض و عواقب ناشی از درمان دارویی به علت درمان طولانی مدت از جمله کاهش توان جسمی، خواب‌آلودگی، کم تحرکی در برخی موارد و عدم پیگیری خانواده‌ها در مصرف مداوم داروها باعث ناتوانی فرد می‌شود.

درمان‌های مشاوره‌ای در درمان بیماری‌های روانی تا چه حد تاثیر دارد؟

کیا: مشاوره در کلینیک‌ها در مورد بیماران نوروتیک بسیار موثر است اما در مورد بیماران مزمن باید ابتدا درمان‌های روانپزشکی انجام شده و در مراحل بعد درمان‌های مشاوره‌ای و کلینیکی نیز اضافه شود. یکی ازنکات مهم در درمان بیماران آموزش و آگاهی دادن به خانواده‌ها برای نوع رفتار با بیماران است تا ضمن درمان‌های دارویی امکان برگشت به جامعه هر چه زودتر برای فرد بیمار فراهم شود.

 بیشترین داروهای مصرفی در حوزه اعصاب و روان در کشور کدامند؟

کیا: مصرف داروهای ضدافسردگی در کشور بسیار بالا و نگران کننده است....

 مصرف این داروها در چه سنی بیشتر است؟

کیا: متاسفانه مصرف این داروها نسبت به قبل در جوانان زیادتر شده است. تجربه شخصی بنده می‌گوید جوان طبیعتاً بلندپروازو ایده‌آل‌گر است. یک جوان نسبت به یک فرد مسن قدرت تجزیه‌ و تحلیل نابرابرهای اجتماعی را نداشته و این خود را در برخی موارد حتی با تمایل به خودکشی نیز نشان می‌دهد.اما نکته دیگر در مورد برخی بیماران روانی جوان مقاومت در برابر مصرف داروست زیرا بسیاری از این دسته داروها، بعد از گذشت 3 یا 4 ماه تاثیر خود را بر روان فرد می‌گذارد.

تسنیم:  نقش مصرف موارد مخدر صنعتی در بروز بیماری‌های روانی چگونه است؟

کیا: یکی از مواردی که در بیماران اعصاب و روان اتفاق می‌افتد تغییر رفتار و گفتار بیمار است که در سال های اخیر در اثر مصرف مواد مخدر صنعتی اتفاق می‌افتد. با مراجعه به اورژانس بیمارستان ها می‌توانید موارد بسیار زیاد مسمومیت ناشی از مصرف مواد مخدر و محرک را در میان نوجوانان و جوانان مشاهده‌ کنید.مصرف این مواد به رفتار غیرطبیعی و خصوصاً توهم دامن می‌زند و مصرف بیش از حد و طولانی مدت آن می‌تواند بیماری‌های خطرناک روانی ایجاد کند.

 شنیده‌ها حاکی است که حدود 10 هزارتخت برای بیماران کم داریم،آیا این مطلب درست است؟

کیا: بله. خود تهران را که در نظر بگیریم با توجه به ازدحام جمعیت، انواع آلودگی صوتی و هوا، بیکاری و مشکلات اقتصادی و عدم نظارت اجتماعی طبیعتاً مشکلات روحی - روانی نیز بیشتر می‌شود که به نسبت جمعیت برای تهران مشکل تعداد بیمارستان و تخت بیمارستانی وجود دارد. از طرف دیگر مشکل اینجاست که مدت بستری بیماران روانی از بیماران جسمی طولانی‌تر است و همین مسئله کمبود خدمات را بیشتر می‌کند. تجربه نشان می‌دهد که رسیدگی به بخش بیماران روانی در کشور ما همپای بیماری‌های جسمی نیست.بسیاری از بیماران سایکوتیک در عین حال که ایزوله نمی‌شوند، برای بهبود نسبی باید در طول سالیان متمادی تحت نظر بوده که همین امر روند درمانی را طولانی‌تر کرده و هزینه ها را بالا می‌برد.

در طی سالیان گذشته مواردی که نظر شما را به عنوان مددکار اجتماعی به خود جلب می‌کند، چیست؟

کیا: مواردی از جمله خودکشی، مصرف انواع مواد مخدر و محرک و افسردگی مواردی است که افزایش آن نگران کننده است، به عنوان  مددکار اجتماعی معتقدم که جوانان ما با سرعت زیاد به دنبال نوعی از ارتباطات اجتماعی رفته‌اند که بیشتر در غرب مرسوم است به همین دلیل تبعات اجتماعی آن در جامعه ای که پذیرایی این روابط نیست بسیار محرز است. جوان هایی که به خصوص در ارتباط با جنس مخالف حدود را حفظ نمی‌کنند و این روابط را در طولانی مدت ادامه می‌دهند، در زندگی مشترک با توجه به تصورات شکل گرفته در دوران روابط دوستی، دچار بی اعتمادی و بعد از مدتی دلسردی شده که حتی ممکن است تا مرز پاشیده شدن خانواده نیز پیش برود. بسیاری از روابطی که به این شکل برقرار می‌شود از نوعی است که به عمق آن توجه نمی‌شود و این آسیب زا است. روابط دنیای مدرن، تولید‌کننده انسان هایی که دچار انواع اختلالات روانی هستند.

 چطور می‌توان از بروز بیماری‌های روانی جلوگیری کرد؟

کیا: باید در این حوزه کلاسیک و علمی صحبت کرد . استفاده از مددکاران و مشاوران و روانشناسان اجتماعی در مدارس در جهت آگاه‌سازی دانش آموزان، آموزش مهارت‌های ارتباطی به خانواده‌ها و فرزندان در مساجد و مراکز شورایای و سرای محلات، بالا بردن آگاهی خانواده در شناسایی مشکلات فرزندان تا در مواجهه با مشکلات خانواده را مأمن خود دانسته و با والدین مطرح کنند. از سوی دیگر با توجه به دنیای مدرن امروزی و مسائل اقتصادی که مردم با آن روبرو هستند اصلاح روابط کاری در ادارات و مراکز تجاری نیز لازم است تا کمترین آسیب به اعصاب و روان وارد شود.