کلیات
استان کرمانشاه یا استان کرمانشاهان با مساحت ۲۴٬۶۴۰ کیلومتر مربع، هفدهمین استان ایران از نظر وسعت به‌شمار می‌رود. مختصات جغرافیایی کامل استان کرمانشاه بر روی کره زمین از طول جغرافیایی ۴۵ درجه و ۲۰ دقیقه و ۳۹ ثانیه شرقی تا ۴۸ درجه و ۱ دقیقه و ۵۸ ثانیه شرقی و از عرض جغرافیایی ۳۳ درجه و ۳۷ دقیقه و ۸ ثانیه شمالی تا ۳۵ درجه و ۱۷ دقیقه و ۸ ثانیه شمالی است.
استان کرمانشاه که ۱/۵ درصد مساحت کشور را دربر می‌گیرد، از استان‌های غربی به‌شمار می‌آید که با کشور عراق مرز مشترک دارند. این استان از شمال به استان کردستان، از جنوب به استان لرستان و ایلام، از شرق به استان همدان و از غرب به کشور عراقمحدود می‌شود. مرکز استان کرمانشاه، شهر کرمانشاه است. بر اساس آخرین تغییرات در ۱۳۹۰ استان کرمانشاه از، ۱۴ شهرستان، ۳۱ شهر، ۳۱ بخش و ۸۴ دهستان تشکیل شده‌است.
تاریخچه
استان تاریخی کرمانشاه همچون دیگر نقاط کشور کهنسال ما آثاری از روزگار مجد و عظمت ایران را در سینه کوه‌ها و پهن دشت‌های خود محفوظ کرده است. برخلاف سایر نقاط ایران که به صورت مقطعی مورد سکونت قرار گرفته اند.
این استان بدون وقفه در ادوار مختلف تاریخ مورد سکونت قرار گرفته است، شواهد و مدارک باستان شناختی نشان می‌دهد این منطقه از اولین زیستگاه‌های انسان اولیه به شمار می‌رفته و یکی از مراکز مهم جمعیتی در زاگرس میانی محسوب می‌شده است. تمامی مراحل و ادوار زندگی انسان از عهد حجر تا دوره‌های تمدنی پیش از تاریخ و سپس تا تشکیل حکومت‌های بزرگ سیر تطاور خویش را در این محدوده طی کرده است. به طوریکه غار شکارچیان بیستون نکات جالبی را درباره سابقه زندگی بشری در دوران پارینه سنگی در ایران روشن می‌دارد.
پس از این دوره در حدود ۹ هزار سال پیش به علت گرم شدن هوا انسان غار را ترک کرده و روی به یکجانشینی می‌آورد که این حرکت موجب زراعت و دامپروری و براثر آن روستا نشینی می‌شود که بدون شک نخستین روستا‌ها در این استان شکل گرفته که از جمله آنها می‌توان گنج دره هرسین، گاکیه و تپه سراب اشاره کرد. انسان‌های پیش از تاریخ گنج دره جزء نخستین انسان‌هایی هستند که در ایران سفالگری را اختراع کرده و روی به فعالیت‌های صنعتی آورده اند.
در هزاره چهارم پیش از میلاد استان کرمانشاه یکی از مراکز مهم تجاری و بازرگانی بوده و بازرگانان آن با بازرگانان شوشی و بین النهرینی به داد و ستد و مبادله کالا مبادرت می‌ورزیدند. حضور بازار‌هایی در گودین کنگاور و چغاگاوانه اسلام آباد از آن دوره شاهدی بر این مدعا است.
به استناد کتیبه‌های بابلی و آشوری، ساکنان زاگرس اقوام لولوبی و گوتی بودند. این مردمان سخت کوش و شجاع به منظور حفاظت از این خطه مرتب با بین النهرینی‌ها در جنگ و ستیز بوده اند که در این امر به پیروزی‌های چشمگیری نیز نایل شده اند و از آن پس دره‌های زاگرس قرن‌ها مرکز تمدن و حکومت‌های ایرانی و بین النهرینی بوده که سرانجام عنصر ایرانی تمدن خود را بر این سامان غالب ساخت. حضور نقش برجسته‌های این اقوام در سرپل ذهاب که یکی از قدیمی‌ترین نقش برجسته‌های خاورمیانه محسوب می‌شود بیانگر این موضوع است.
منطقه کرمانشاه به واسطه همجواری با دولت آشور، پیوسته در معرض تهاجم دولت مقتدر آشور بود و شاهانی، چون تیکلات پلیسر، شلمانصر سوم، بار‌ها به محدوده کرمانشاه لشکرکشی کرده اند در کتیبه‌های به جا مانده از آشوریان از سرزمین‌های پارسوا، زکروتی، مادی‌ها و سرزمین نیشانی نام برده شده است، نیشانی سرزمینی است که به اطراف کرمانشاه و ماهیدشت کنونی اطلاق می‌شد و به واسطه مراتع معروف خود برای پرورش و نگهداری اسب شهره بود. در سالنامه‌های آشوری از شهری به نام الی پی نام برده شده که مورخان آن را بین کرمانشاه و همدان تشخیص داده اند و برخی دیگر از مورخان آن را در محل فعلی کرمانشاه معرفی کرده اند.
با شکل گیری حکومت ها، این خطه نیز یکی از مراکز مادی محسوب می‌شده است که از این دوره یادمان‌هایی با ارزش، چون دژ گودین در کنگاور برجای مانده است. در این دوره کرمانشاه یکی از شاهرا‌های حیاتی ایران بوده و جاده اکباتان به بابل از این استان عبور می‌کرده است.
در دوره هخامنشی با عبور جاده شاهی که یک رشته آن اکباتان را به بابل وصل می‌کرد بر رونق و آبادانی این منطقه افزوده شد. پس از انقراض هخامنشیان، در دوره سلوکی مناطقی از کرمانشاه، چون بیستون و دینور محل حضور کلنی‌های یونانی بوده ولی دیری نپائید که اشکانیان آنان را شکست داده و در این منطقه حضور پیدا کردند. نقش برجسته‌های اشکانی در بیستون بیانگر این موضوع است. در این دوره بیستون یکی از مراکز مهم دوره اشکانی محسوب می‌شده است.
استان کرمانشاه در دوره ساسانی بیش از هر دوره دیگری از اعتبار و رونق خاصی برخوردار بوده است. این منطقه همواره مورد توجه شهریاران ساسانی بوده و به علت نزدیکی با تیسفون پایتخت آنها، ایام تابستان را در قصور ییلاقی اینجا می‌گذرانده اند. در اخبار مورخان اسلامی به کرات آمده که خسرو اول در نواحی تاق بستان قصوری ساخته بود که در آنها از فغفور چین ورای هند و قیصر روم و دیگر حکمرانان روزگار پذیرایی کرده است.
با احداث شهرهایی، چون حلوان در این سو و سیاست شهرسازی پادشاهان ساسانی در غرب کشور که به بنیاد شهر کرمانشاه منجر گردید. این حوزه بیش از پیش اعتبار یافت و شاهان ساسانی با ایجاد پل‌هایی بر روی رودخانه‌ها و بنا‌های عام المنفعه رفاه و رونق اقتصادی را برای مردم این دیار به ارمغان آورده بودند.
با شکست ساسانیان توسط مسلمین، مردم این منطقه برخلاف برخی مناطق دیگر جزء اولین مردمانی بودند که به دین مقدس اسلام ایمان آورده و به ترویج آن پرداختند.
همزمان با حمله افغان و سقوط اصفهان، کرمانشاهان نیز با تجاوز عثمانی‌ها مواجه گردید و بار دیگر رو به خرابی نهاد. در زمان حکومت زندیه خوانین زنگنه و اهالی کرمانشاه نخست حکومت کریم خان را نپذیرفتند به همین جهت کرمانشاه مدتی با محاصره و خرابی مواجه گردید. در دوره قاجاریه کرمانشاه اعتبار و اهمیت زیادی پیدا کرد. فتحعلیشاه در سال ۱۲۲۱ ه. ق. یکی از پسران خود به نام محمد علی میرزای دولتشاه را با سمت سرحدداری عراقین به این شغل منصوب کرد و ایالت خوزستان را نیز ضمیمه قلمرو او کرد و در حقیقت در این زمان کرمانشاه به یک پایگاه نظامی مجهز علیه دولت عثمانی تبدیل شد. در جنگ جهانی اول کرمانشاه به تصرف قوای عثمانی درآمد ولی بعد از سقوط بغداد آنها شهر را تخلیه کرده، عقب نشینی کردند.
در جنگ جهانی دوم نیز به تصرف قوای نظامی انگلستان درآمد.
موقعیت جغرافیایی
استان کرمانشاه جزو نواحی کوهستانی کشور به شمار می‌آید که بین فلات ایران و جلگه بین النهرین واقع شده است. همچنین این استان در قسمت شمال غربی کوه زاگرس قرار گرفته که همین باعث شده، سراسر منطقه تحت پوشش قله‌ها و ارتفاعات این رشته کوه قرار گیرد. بر اساس نظریه زمین شناسان؛ استان کرمانشاه در دوران‌های مختلف زمین شناسی، بر اثر حرکت صفحه آفریقا– عربستان، به سمت صفحه ایران و در نتیجه پیدایش چین خوردگی و رسوبات دوران دوم و اوایل دوران سوم تشکیل شده است. ارتفاعات و چاله‌های موجود در منطقه، بعد از پیدایش، تحت تاثیر عوامل فرسایشی قرار گرفته است. جنس مواد تشکیل دهنده ناهمواری ها، اغلب رسوبی و از نوع آهک است که نمونه بارز آن کوه بیستون و کوه پرآو یا پرآب است.
از مهمترین کوه‌های این استان می‌توان کوه‌های دالاهو، کوه‌های پرآو یا پرآب، کوه شاهو، کمر زرد، هزار خانی پایین، دالاخانی، کوه بدر، سیروله، بازی دراز و کوه سه سر را نام برد.
وجود مجموعه‌ای از رشته کوه‌های موازی در استان، باعث پیدایش دشت‌های مرتفع کوهستانی در میان این رشته کوه‌ها شده است. از مهمترین پهنه هموار استان می‌توان ماهیدشت در جنوب غرب کرمانشاه را ذکر کرد. از دیگر دشت‌های وسیع سرسبز استان می‌توان به دشت حسن آباد، گواور، دیره، دینور، چم چمال، اسلام آباد و کرند، بشیوه پاطاق، ذهاب و سومار اشاره کرد.
آب و هوا
آب و هوای استان کرمانشاه تحت تاثیر عبور جریان هوایی مدیترانه‌ای و مناطق کوهستانی قرار دارد که به طور کلی به دو منطقه گرمسیری در غرب و سردسیری در سایر نواحی تقسیم می‌شود. ولی با این وجود می‌توان چهار نوع اقلیم متفاوت را برای استان بیان کرد که عبارتند از: زمستان ملایم و تابستان گرم و خشک در شهرستان‌های چون: قصر شیرین، سرپل ذهاب و دهستان ازگله. زمستان سرد و تابستان خنک در پاوه، جوانرود و کرند. اقلیم نیمه خشک و استپی خنک در شهرستان‌هایی مانند: سنقر و دهستان پشت دربند. آب و هوای نیمه خشک و استپی گرم در کنگاور، صحنه و هرسین.
باد‌های مهم استان کرمانشاه عبارتند از: باد‌های غربی، که رطوبت نسبی اقیانوس اطلس و مدیترانه را همراه داشته و باعث بارندگی در منطقه می‌شود و اغلب در زمستان و بهار جریان دارد، نوع دوم؛ باد‌های شمال هستند که این باد‌ها در فصل تابستان می‌وزند و در اعتدال آب و هوای بخش از استان و کاهش گرمای آن موثرند، باد‌های سام یا سموم نوع سوم باد‌ها هستند؛ فقط در منطقه نوار مرزی می‌وزند و هوای منطقه را در تابستان‌ها بسیار گرم و غیر قابل تحمل ساخته و خسارت‌های زیادی به جا می‌گذارد.
حوضه های آبریز
همچنین استان کرمانشاه دارای چهار حوضه آبریزی با رودخانه‌هایی به شرح زیر است: حوضه آبریز سیروان شامل آب لیله، زیمکان، آب زرشک، مره خلیل، گاو رود، علیا یا گاو وهره و آب شمشیر، حوضه آبریزگاه یا گاماسیاب و یا گاوماسی شامل رودخانه‌های گاماسیاب، جامیشان و دینور، حوضه آبریز قره سو مشتمل بر رودخان ه. قره سو، رازآور، مرگ و قسمتی از حوزه آبریز سیمره، رود اروند رود و هزارخانی و، اما چهارمین حوزه آبریز، حوضه آبریز الوند است که شامل رودخانه‌های الوند، دیره، گیلان غرب، قوره سو، چم امام حسن، آب ماهیت یا آو ماهیت می‌شود. از دیگر رودخانه‌های این استان هواسان، کنگر و آب نعمت است.
صنعت و معدن
در سال‌های اخیر با سرمایه گذاری‌های صورت گرفته، استان شاهد رشد و توسعه در بخش صنعت بوده است به گونه‌ای که رتبه صنعتی استان از ۲۲ به ۱۸ در کشور بهبود یافته است. موقعیت مناسب جغرافیایی استان، زیر ساخت‌های مناسب صنعتی، کمتر توسعه یافتگی استان‌های منطقه غرب کشور و استان‌های شرق عراق، استقرار واحد‌های بزرگ صنعتی را کاملاً توجیه پذیر نموده است به گونه‌ای که در سال‌های اخیر واحد‌های عمده صنعتی متعددی در استان ایجاد شده اند. از مهمترین واحد‌های صنعتی در استان می‌توان به صنایع پتروشیمی کرمانشاه، پتروشیمی بیستون، مجتمع صنایع نازگل، شرکت چینی کرد، سیمان غرب و سامان، شرکت کاشی کرد، شرکت روژین تاک و ... اشاره کرد.
مردم شناسی
کرد‌ها از تبار ایرانی و بخش اصلی بازماندگان قوم ایرانی ماد هستند. ماد‌های آریایی پس از ورود به زاگرس اقوام بومی آنجا یعنی کاسی‌ها و لولوبی‌ها در لرستان دیگر اقوام آسیانی را در خود حل کردند و زبان ایرانی خود را در منطقه رواج کامل دادند. کتیبه‌های ایرانی ۲۵۰۰۰ ساله همگی حکایت از آن دارد که اتحاد بزرگی میان پارس و ماد وجود داشته است. این نکته امروز باید الگوی ملت ایران باشد تا باردیگر همچون دوره کوروش بزرگ و داریوش بزرگ - ایرانیان از همه اقوام و تیره‌ها دست اتحاد و یکی شدن به یکدیگر بدهند تا شکوه گذشته خویش را بازستانند و دست بیگانگان را از این سرزمین‌های آریایی کوتاه کنند.
در کتیبه‌های سومری ۲۰۰۰ سال قبل از میلاد از سرزمینی به نام «کاردا» نام برده شده است. کاردا‌ها همان‌هایی بودند که به گفته گزنفون مورخ یونانی راه را بر تیگلاث پیلسر شاه آشور که با قبایل گوتی در حال جنگ بود بستند و لشکر کشی او را به سوی دریای مدیترانه متوقف ساختند. گزنفون این قوم را کاردو مینامد. بنا بر نوشته‌های تاریخ نویسان و جغرافی دانان عرب، از قبیل: لاهوری، طبری و ابن اثیر قبایلی که بعدا به نام کرد شناخته شدند بیشتر نواحی شرقی رود بوتان و سواحل شمالی دجله را تا نواحی جزیره (جزیره ابن عمر) متصرف شدند.
اقوام و زبان
استان کرمانشاه یکی از استان‌های کردنشین کشور محسوب می‌شود. ساکنین این استان را کرد‌ها که از اقوام اصیل آریایی هستند تشکیل می‌دهند. غیر از ساکنین بومی، اقوام دیگری چون: ارمنی، ترک، عرب، لر و لک نیز در پی مهاجرت به این منطقه آمده و در آنجا ساکن شده اند؛ بنابراین از رایج‌ترین زبان‌های مورد استفاده در استان زبان کردی و زبان فارسی کرمانشاهی هستند. سابقه تاریخی کرد‌ها موجب پیدایش گویش‌های بی شماری شده است که برخی از آنها عبارتند از: گویش کردی کلهری، گویش کردی اورامی، گویش کردی سورانی، گویش لکی.
زبان کردی دارای چهار شاخه اصلی و شصت گونه گویشی را در بر می‌گیرد که چهار شاخه اصلی زبان کردی شامل: کرمانجی شمال، کرمانجی جنوب، کردی کرمانشاهی، اورامی و گوران است که هر یک گویش‌های خاصی را شامل می‌شود.
زبان کنونی مردم کرمانشاه و کردستان بدون هیچ شک و شبه‌ای از پهلوی و اوستایی ایران گرفته شده است. مهمترین سند ریشه پهلوی زبان کردی سروده‌های باباطاهر عریان شاعر بلند آوازه ایران است که به لهجه محلی می‌باشد و از واژه‌های پهلوی یا همان کوردی امروزی استفاده کرده است.
جدای از این گویش ها، به دلیل مهاجرت اقوام مختلف زبان‌های دیگری نیز در استان مورد استفاده قرار می‌گیرد که عبارتند از: زبان‌های ارمنی، ترکی، عربی و لری.
سوغات
در مورد سوغات استان کرمانشاه می توان موارد زیر را مورد اشاره قرار داد.
بخش شیرینی: کاک تخم مرغی، نان برنجی یا کلوچه برنجی، نان خانقی یا نان خرمایی
بخش دامداری: روغن کرمانشاهی یا روغن حیوانی که از شهرت جهانی برخوردار است.
بخش صنایع دستی: انواع آلات موسیقی چون: دف، تنبور، تار، دیوان و سه تار، انواع حصیرها، جاجیم، قالی، قلم زنی‌های روی مس، گلیم، گیوه
در مورد کرمانشاه در ویکی تابناک بیشتر بخوانید
