کلیات
استیضاح در لغت به معنای طلب وضوح کردن، طلب پیدایی، آشکار کردن و خواستن و در اصطلاح به معنای مطالبه توضیح از وزیر مسئول توسط اعضای مجالس قانونگذاری است.
تاریخچه
سابقه تاریخی انجام استیضاح اگرچه به قرون وسطی باز میگردد، اما نمونههای عینی مشخص آن را میتوان در عملکرد اوایل قرن نوزدهم نظام سیاسی انگلیس مشاهده کرد. در نظامهای سیاسی جهان برای جلوگیری از تمرکز قدرت و نیز رعایت جنبههای تخصصی اداره امور جامعه، قدرت حکومت به سه شاخه تقنینی، اجرایی و قضایی تقسیم شدهاست.
البته این سه قوه هم در نظامهای سیاسی پارلمانی و هم در نظامهای سیاسی ریاستی با یکدیگر در ارتباط بوده و قوانین اساسی کشورها چگونگی روابط آنها با هم و نیز سازوکارهای کنترل آنها به وسیله یکدیگر را در نظر گرفتهاند که در عین تفکیک قوا نوعی همکاری یا ارتباط بین قوای سه گانه نیز از طریق تمهیدات حقوقی و سیاسی ایجاد شده تا در عین تمایز قوا کلیت حاکمیت ملی کشور بروز کند.
در نظام سیاسی پارلمانی که ارتباط بیشتری بین دو قوه مقننه و مجریه وجود دارد مجلس و پارلمان که نمایندگان آن از سوی مردم انتخاب میشوند حق دارند کلیه اقدامات و عملکردهای قوه مجریه را زیر نظر بگیرند و از راه طرح سؤال، استیضاح و ایجاد کمیسیونهای تحقیق یا نهادهای نظارتی، چون دیوان محاسبات این قوه را کنترل کنند.
همچنین قوه مقننه حق دارد با صدور رأی عدم اعتماد هیأت وزیران یا یک وزیر را برکنار کند. البته به منظور ایجاد توازن بین دو قوه در نظام پارلمانی، قوه مجریه نیز از طرق مختلف همچون تنظیم و پیشنهاد لوایح قانونی یا حتی انحلال پارلمان، مجلس را کنترل میکند.
در نظام سیاسی ریاستی همچون نظام سیاسی آمریکا نیز قانون اساسی ترتیباتی برای استیضاح مقامات ارشد قوه مجریه از جمله رئیسجمهور و معاونش توسط کنگره در نظر گرفتهاست که در نهایت نیز میتواند به برکناری آنها از قدرت منجر شود.
شرایط استیضاح
استیضاح زمانی است که یک پرونده سیاسی برای وزیر یا وزرا گشوده میشود و در آن نمایندگان استیضاح کننده، وزیر یا وزیران را همراه با مؤاخذه به صحنه سیاسی مجلس فرا میخوانند تا به ایرادات وارده پاسخ گویند و پس از آن، موضوع اعتماد یا عدم اعتماد در مجلس نسبت به وزیر یا وزیران مورد بررسی قرار میگیرد و در خاتمه، با اکثریت آراء نمایندگان، مجلس اتخاذ تصمیم میکند.
در همین راستا وزرا و رئیس جمهور، چون مسؤولیت سنگینی در برابر امور اجرایی و سیاسی جامعه و کشور دارند، باید در نارساییها و کجرویها نیز در مقابل یک قوه ناظر پاسخگو باشند، تا از چهار چوب قانونی خود پا فراتر نبرند. تخطّی وزرا و رییس جمهور از مسئولیتهای فردی و جمعیشان، موجب طرح سؤال یا استیضاح برای آنان میشود.
فرق سئوال با استیضاح
سئوال معمولاً در قبال ابهاماتی که برای نمایندگان مجلس ایجاد شده، مطرح میشود که آنان با دعوت از وزرا یا رئیس جمهور با طرح سؤال ابهامات را از بین میبرند؛ به دنبال آن، موضوع فیصله پیدا میکند. ولی استیضاح در قبال خطاها و تخطّیهای قانونی وزیران یا رئیس جمهور است که به دنبال آن ممکن است موجبات عزل آنها از مقام خودشان فراهم شود.
استیضاح در قانون اساسی
اصل ۸۹ قانون اساسی در این باره میگوید:
الف) نمایندگان مجلس شورای اسلامی میتوانند در مواردی که لازم میدانند هیأت وزیران یا هر یک از وزرا را استیضاح کنند، استیضاح وقتی قابل طرح در مجلس است که با امضای حداقل ده نفر از نمایندگان به مجلس تقدیم شود.
هیأت وزیران یا وزیر مورد استیضاح باید ظرف مدت ده روز پس از طرح آن در مجلس حاضر شود و به آن پاسخ گوید و از مجلس رأی اعتماد بخواهد. در صورت عدم حضور هیأت وزیران یا وزیر برای پاسخ، نمایندگان مزبور درباره استیضاح خود توضیحات لازم را میدهند و در صورتی که مجلس مقتضی بداند اعلام رأی عدم اعتماد خواهد کرد. اگر مجلس رأی اعتماد نداد؛ هیئت وزیران یا وزیر مورد استیضاح عزل میشود.
در هر صورت وزرای مورد استیضاح نمیتوانند در هیأت وزیرانی که بلافاصله بعد از آن تشکیل میشود عضویت پیدا کنند.
ب) در صورتی که حداقل یک سوم از نمایندگان مجلس شورای اسلامی رئیس جمهور را در مقام اجرای وظایف مدیریت قوه مجریه و اداره امور اجرایی کشور مرد استیضاح قرار دهند، رئیس جمهور باید ظرف مدت یکماه پس از طرح آن در مجلس حاضر شود و خصوص مسائل مطرح شده توضیحات کافی بدهد. در صورتی که پس از بیانات نمایندگان به عدم کفایت رئیس جمهور رأی دادند مراتب جهت اجرای بند ده اصل یکصد و دهم به اطلاع مقام رهبری میرسد.
اصل ۸۹ قانون اساسی که در بالا ذکر شد حاوی اکثریت مطالب استیضاح است، ولی در اینجا ذکر ۳ نکته حائز اهمیت است:
موضوع استیضاح
قانون اساسی موضوع استیضاح را محدود نکرده و اختیار آن را به نمایندگان واگذاشته است تا هر موردی را که بتوانند به عنوان استیضاح مطرح کنند، ممکن است موضوعات متعدّد و یا فقط یک مورد باعث استیضاح شود.
اختیاری بودن استیضاح
نمایندگان مجبور و مکلّف نیستند که در هر مورد اشکال و نقض قانون دیدند بلافاصله به طرح استیضاح مبادرت نمایند، ممکن است مصالح مملکت اقتضا کند که با تذکر یا طرح سؤال اشکال را مرتفع سازند و به نقض قانون خاتمه داده شود.
لزوم حضور وزیر مورد استیضاح
در قانون اساسی آمده است: «وزیر یا هیأت وزیران که استیضاح شدهاند باید ظرف ده روز پس از طرح آن در مجلس حاضر شوند و به آن پاسخ گویند.»
این یک تکلیف مقرّر از جانب قانون اساسی است و آنها نمیتوانند پاسخ کتبی تهیه کنند و یا شخص دیگری را به جای خود برای پاسخگویی بفرستند.
جریان مذاکرات پیرامون استیضاح
در ابتدا بیانات استیضاح شدگان استماع میشود که به هر کدام یک زمان معینی اختصاص پیدا میکند. پس از آن رأی اعتماد به شور گذاشته میشود و اگر مجلس رأی عدم اعتماد به وزیر یا هیأت وزیران مورد استیضاح داد آنها عزل میشوند، ولی در مورد رئیس جمهور پس از توضیحات کافی وی، بیانات نمایندگان مخالف و موافق و پاسخ رئیس جمهور، نسبت به کفایت یا عدم کفایت وی اخذ رأی میشود و اگر اکثریت دوسوم کل نمایندگان به عدم کفایت رئیس جمهور رأی دادند، مراتب به رهبری ارجاع شده تا نتیجه قطعی عزل یا ابقاء رئیس جمهور اعلام شود.
استیضاح رئیس جمهور
در صورتی که حداقل یک سوم از نمایندگان مجلس شورای اسلامی رئیسجمهور را در مقام اجرای وظایف مدیریت قوه مجریه و اداره امور اجرایی کشور مورد استیضاح قرار دهند، رئیسجمهور باید ظرف مدت یک ماه پس از طرح آن در مجلس حاضر شود و در خصوص مسائل مطرح شده توضیحات کافی بدهد. در صورتی که پس از بیانات نمایندگان مخالف و موافق و پاسخ رئیسجمهور، اکثریت دو سوم کل نمایندگان به عدم کفایت رئیسجمهور رأی دادند مراتب جهت اجرای بند ده اصل یکصد و دهم به اطلاع مقام رهبری میرسد.
- در مورد مجلس شورای اسلامی بیشتر بخوانید
گزیده خبرهای «تابناک جوان» را اینجا بخوانید.
ما برای شما، در تابناک جوان هر روز گزیدهای از آخرین اخبار و مطالب جذاب پیرامون موضوعات کسب و کار، رسانه، فرهنگ و هنر، خانواده، نشاط و سرگرمی، جامعه و ... را تولید و/یا ارائه می کنیم. «تابناک جوان» برای انتشار مطالب ارسالی شما نیز آمادگی دارد! روی تیترها کلیک کنید تا گزارش کامل گزیده خبرهای «تابناک جوان» را بخوانید.
کد خبر: ۹۹۶۸۳۸ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۰۵/۲۵
مرور روزنامههای سه شنبه ۲۱ مردادماه
زنگنه و رحمانیفضلی قربانی دولت شدند؟ رد صلاحیت در انتظار کدام نامزد انتخابات ریاستجمهوری است؟ تفاوت خبر با شایعه و توقیف «جهانصنعت»، گام بلند روسیه و چین به سوی اقتصاد منهای دلار، سکوت سیاسی آژانس در برابر پنهانکاری هستهای عربستان، رفت و برگشت قیمتی در بازار ارز، الزامات حذف ۴ صفر از پول ملی، شناسایی بزرگترین باند پولشویی کشور در مشهد، خط و نشان شورای نگهبان برای «احمدینژاد»ها و لبنان در آیندهای مبهم، از مواردی است که موضوع گزارش های خبری و تحلیلی روزنامههای امروز شده است.
کد خبر: ۹۹۵۸۹۴ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۰۵/۲۱
نماینده مردم دشتستان از جمعآوری امضا برای استیضاح وزیر نفت در مجلس خبر داد.
کد خبر: ۹۹۵۵۳۰ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۰۵/۱۹
دبیرکل حزب توسعه و عدالت:
گفت: جریان دولت در سال پایانی به دلیل اینکه کارنامه روشن و مشخصی ندارد، علاقهمند به استیضاح است و چه بسا از هرگونه سوال و استیضاح هم استقبال کند.
کد خبر: ۹۹۱۷۳۲ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۰۴/۳۰
نماینده مردم کاشمر در مجلس شورای اسلامی گفت: اگر مقام معظم رهبری در خصوص استیضاح رئیس جمهور نظری داشتند ما باید تابع امر ایشان باشیم، اما تاکنون رهبر انقلاب هیچگونه نظری ندادهاند، ما نباید کارهایمان را منتسب به رهبری کنیم و از ایشان هزینه کنیم. ما وظیفه خود را انجام میدهیم و در صورتی که رهبر انقلاب فرمودند که فعلا مصلحت کشور به استیضاح نیست ما حتما اطاعت خواهیم کرد اما تا زمانی که منعی از سمت ایشان نیامده ما باید کار خود را انجام دهیم، وظیفه ما نظارت درست است.
کد خبر: ۹۸۹۹۲۴ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۰۴/۲۲
بررسی فعالیت مجلسیها در فضای مجازی
«برگزاری جلسات برای حل مشکل مسکن و گرانیهای اخیر»، «قدردانی از قوه قضائیه برای مقابله با فساد» و «ارائه گزارش از اقدامات انجام شده در سرکشی به حوزههای انتخابیه»، از جمله محورهای توییت نمایندگان مجلس شورای اسلامی در چند روز اخیر است.
کد خبر: ۹۸۶۹۴۹ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۰۴/۰۷
"بیتدبیری در ماجرای افزایش قیمت بنزین در آبان ماه ۱۳۹۸ که سبب تحمیل هزینههای بیجهت بهنظام و مردم شد" ازجمله محورهای استیضاح رحمانی فضلی است.
کد خبر: ۹۸۶۹۰۸ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۰۴/۰۷
چندی پیش خبری در برخی رسانهها درباره امضای یکصد نماینده برای استیضاح هیات رییسه مجلس یازدهم منتشر شد که واکنشهای بسیاری را در پی داشت؛ اما پشتپرده طرح چنین موضوعی در افکار عمومی چیست و چه کسانی از آن بهرهمند میشوند؟
کد خبر: ۹۸۶۷۷۸ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۰۴/۰۶
عضو هیئت رئیسه مجلس گفت: استیضاح هیئت رئیسه مجلس عملاً امکانپذیر نیست.
کد خبر: ۹۸۶۳۹۳ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۰۴/۰۴
تعداد امضاءکنندگان استیضاح هیاترییسه مجلس به یکصد نفر رسید و پیشبینی میشود از این تعداد نیز بگذرد.
کد خبر: ۹۸۶۲۱۷ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۰۴/۰۳
گزیده خبرهای «تابناک جوان» را اینجا بخوانید.
ما برای شما، در تابناک جوان هر روز گزیدهای از آخرین اخبار و مطالب جذاب پیرامون موضوعات کسب و کار، رسانه، فرهنگ و هنر، خانواده، نشاط و سرگرمی، جامعه و ... را تولید و/یا ارائه می کنیم. «تابناک جوان» برای انتشار مطالب ارسالی شما نیز آمادگی دارد! روی تیترها کلیک کنید تا گزارش کامل گزیده خبرهای «تابناک جوان» را بخوانید.
کد خبر: ۹۸۵۰۵۱ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۰۳/۲۷
مرور روزنامههای سه شنبه سی ام اردیبهشت
رویارویی ایران و امریکا از خلیج فارس تا کاراییب، سقط جنین زیرپلهای با ۴.۵ میلیون! آیا کاوازاکی کودکان همان کرونای بزرگسالان است؟ رمزگشایی از حمایت حزب مؤتلفه از میرسلیم، ۵ استان ایران در وضعیت هشدار کرونا، تاریک و روشن رسیدگی به پرونده مفسدان اقتصادی، گزارش فاجعه یاسوج، انهدام بزرگترین باند قاچاق دختران ایرانی، کاهش ممنوعیتهای صادراتی و حرکت به سمت اقتصاد دیجیتال، از مواردی است که موضوع گزارشهای خبری و تحلیلی امروز شده است.
کد خبر: ۹۷۹۴۱۳ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۰۲/۳۰
طرح بیش از ۳ هزار سوال از دولت در مجلس دهم
نایب رئیس مجلس شورای اسلامی گفت: نمایندگان مجلس دهم شورای اسلامی از بعد نظارتی، سه هزار و ۸۵ سوال از دولت پرسیدند که از این تعداد در ۴۶۱ مورد در کمیسیون ها، از پاسخهای وزیر قانع نشدند.
کد خبر: ۹۷۸۵۵۶ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۰۲/۲۶
سید نورالدین امیری شهرداری بندر بوشهر از سمت خود کنارهگیری کرد و حالا اعضای شورای شهر باید نسبت به این تصمیم شهردار و احتمالا انتصاب سرپرست شهرداری تصمیمگیری کنند.
کد خبر: ۹۷۶۱۶۹ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۰۲/۱۵
کوین مکارتی رهبر جمهوریخواهان در مجلس نمایندگان آمریکا شامگاه روز چهارشنبه از تلاش نانسی پلوسی برای فراهم کردن استیضاح دوم ترامپ به دلیل کم کاری های وی در برابر کنترل کرونا خبر داد.
کد خبر: ۹۷۵۴۳۱ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۰۲/۱۱
دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا که به تازگی از بند استیضاح رهایی یافته است، خواهان استیضاح سلف خود به اتهام دروغگویی شد.
کد خبر: ۹۶۰۸۱۴ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۱۲/۰۳
رییس جمهور آمریکا بخاطر پیروزی در تبرئه دادگاه سنا ابراز خوشحالی نمود. ترامپ در مراسم صبحانه شکرگزاری ملی نسخه هایی از روزنامه هایی با عناوین مربوط به تبرئه خود را بالا برد و به نمایش گذاشت.
کد خبر: ۹۵۷۳۶۲ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۱۱/۱۸
با رای مجلس سنای آمریکا، دونالد ترامپ، رئیسجمهور آمریکا از هر دو بند اتهامی خود در قطعنامه استیضاح مجلس نمایندگان تبرئه شد.
کد خبر: ۹۵۷۱۱۹ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۱۱/۱۷
نمایندگان مجلس سنای آمریکا بعدازظهر چهارشنبه به وقت محلی در جلسه رأیگیری استیضاح دونالد ترامپ، رئیسجمهور این کشور، به تبرئه وی از اتهام «سوءاستفاده از قدرت» رأی دادند.
کد خبر: ۹۵۷۱۱۷ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۱۱/۱۷
دهمین روز محکمه استیضاح دونالد ترامپ به در حالی سپری شد که اکثریت جمهوریخواهان سنا موافقت کردند که روز چهارشنبه رأی گیری نهایی درباره این پرونده انجام شود.
کد خبر: ۹۵۵۷۸۹ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۱۱/۱۲