کلیات
استیضاح در لغت به معنای طلب وضوح کردن، طلب پیدایی، آشکار کردن و خواستن و در اصطلاح به معنای مطالبه توضیح از وزیر مسئول توسط اعضای مجالس قانونگذاری است.
تاریخچه
سابقه تاریخی انجام استیضاح اگرچه به قرون وسطی باز میگردد، اما نمونههای عینی مشخص آن را میتوان در عملکرد اوایل قرن نوزدهم نظام سیاسی انگلیس مشاهده کرد. در نظامهای سیاسی جهان برای جلوگیری از تمرکز قدرت و نیز رعایت جنبههای تخصصی اداره امور جامعه، قدرت حکومت به سه شاخه تقنینی، اجرایی و قضایی تقسیم شدهاست.
البته این سه قوه هم در نظامهای سیاسی پارلمانی و هم در نظامهای سیاسی ریاستی با یکدیگر در ارتباط بوده و قوانین اساسی کشورها چگونگی روابط آنها با هم و نیز سازوکارهای کنترل آنها به وسیله یکدیگر را در نظر گرفتهاند که در عین تفکیک قوا نوعی همکاری یا ارتباط بین قوای سه گانه نیز از طریق تمهیدات حقوقی و سیاسی ایجاد شده تا در عین تمایز قوا کلیت حاکمیت ملی کشور بروز کند.
در نظام سیاسی پارلمانی که ارتباط بیشتری بین دو قوه مقننه و مجریه وجود دارد مجلس و پارلمان که نمایندگان آن از سوی مردم انتخاب میشوند حق دارند کلیه اقدامات و عملکردهای قوه مجریه را زیر نظر بگیرند و از راه طرح سؤال، استیضاح و ایجاد کمیسیونهای تحقیق یا نهادهای نظارتی، چون دیوان محاسبات این قوه را کنترل کنند.
همچنین قوه مقننه حق دارد با صدور رأی عدم اعتماد هیأت وزیران یا یک وزیر را برکنار کند. البته به منظور ایجاد توازن بین دو قوه در نظام پارلمانی، قوه مجریه نیز از طرق مختلف همچون تنظیم و پیشنهاد لوایح قانونی یا حتی انحلال پارلمان، مجلس را کنترل میکند.
در نظام سیاسی ریاستی همچون نظام سیاسی آمریکا نیز قانون اساسی ترتیباتی برای استیضاح مقامات ارشد قوه مجریه از جمله رئیسجمهور و معاونش توسط کنگره در نظر گرفتهاست که در نهایت نیز میتواند به برکناری آنها از قدرت منجر شود.
شرایط استیضاح
استیضاح زمانی است که یک پرونده سیاسی برای وزیر یا وزرا گشوده میشود و در آن نمایندگان استیضاح کننده، وزیر یا وزیران را همراه با مؤاخذه به صحنه سیاسی مجلس فرا میخوانند تا به ایرادات وارده پاسخ گویند و پس از آن، موضوع اعتماد یا عدم اعتماد در مجلس نسبت به وزیر یا وزیران مورد بررسی قرار میگیرد و در خاتمه، با اکثریت آراء نمایندگان، مجلس اتخاذ تصمیم میکند.
در همین راستا وزرا و رئیس جمهور، چون مسؤولیت سنگینی در برابر امور اجرایی و سیاسی جامعه و کشور دارند، باید در نارساییها و کجرویها نیز در مقابل یک قوه ناظر پاسخگو باشند، تا از چهار چوب قانونی خود پا فراتر نبرند. تخطّی وزرا و رییس جمهور از مسئولیتهای فردی و جمعیشان، موجب طرح سؤال یا استیضاح برای آنان میشود.
فرق سئوال با استیضاح
سئوال معمولاً در قبال ابهاماتی که برای نمایندگان مجلس ایجاد شده، مطرح میشود که آنان با دعوت از وزرا یا رئیس جمهور با طرح سؤال ابهامات را از بین میبرند؛ به دنبال آن، موضوع فیصله پیدا میکند. ولی استیضاح در قبال خطاها و تخطّیهای قانونی وزیران یا رئیس جمهور است که به دنبال آن ممکن است موجبات عزل آنها از مقام خودشان فراهم شود.
استیضاح در قانون اساسی
اصل ۸۹ قانون اساسی در این باره میگوید:
الف) نمایندگان مجلس شورای اسلامی میتوانند در مواردی که لازم میدانند هیأت وزیران یا هر یک از وزرا را استیضاح کنند، استیضاح وقتی قابل طرح در مجلس است که با امضای حداقل ده نفر از نمایندگان به مجلس تقدیم شود.
هیأت وزیران یا وزیر مورد استیضاح باید ظرف مدت ده روز پس از طرح آن در مجلس حاضر شود و به آن پاسخ گوید و از مجلس رأی اعتماد بخواهد. در صورت عدم حضور هیأت وزیران یا وزیر برای پاسخ، نمایندگان مزبور درباره استیضاح خود توضیحات لازم را میدهند و در صورتی که مجلس مقتضی بداند اعلام رأی عدم اعتماد خواهد کرد. اگر مجلس رأی اعتماد نداد؛ هیئت وزیران یا وزیر مورد استیضاح عزل میشود.
در هر صورت وزرای مورد استیضاح نمیتوانند در هیأت وزیرانی که بلافاصله بعد از آن تشکیل میشود عضویت پیدا کنند.
ب) در صورتی که حداقل یک سوم از نمایندگان مجلس شورای اسلامی رئیس جمهور را در مقام اجرای وظایف مدیریت قوه مجریه و اداره امور اجرایی کشور مرد استیضاح قرار دهند، رئیس جمهور باید ظرف مدت یکماه پس از طرح آن در مجلس حاضر شود و خصوص مسائل مطرح شده توضیحات کافی بدهد. در صورتی که پس از بیانات نمایندگان به عدم کفایت رئیس جمهور رأی دادند مراتب جهت اجرای بند ده اصل یکصد و دهم به اطلاع مقام رهبری میرسد.
اصل ۸۹ قانون اساسی که در بالا ذکر شد حاوی اکثریت مطالب استیضاح است، ولی در اینجا ذکر ۳ نکته حائز اهمیت است:
موضوع استیضاح
قانون اساسی موضوع استیضاح را محدود نکرده و اختیار آن را به نمایندگان واگذاشته است تا هر موردی را که بتوانند به عنوان استیضاح مطرح کنند، ممکن است موضوعات متعدّد و یا فقط یک مورد باعث استیضاح شود.
اختیاری بودن استیضاح
نمایندگان مجبور و مکلّف نیستند که در هر مورد اشکال و نقض قانون دیدند بلافاصله به طرح استیضاح مبادرت نمایند، ممکن است مصالح مملکت اقتضا کند که با تذکر یا طرح سؤال اشکال را مرتفع سازند و به نقض قانون خاتمه داده شود.
لزوم حضور وزیر مورد استیضاح
در قانون اساسی آمده است: «وزیر یا هیأت وزیران که استیضاح شدهاند باید ظرف ده روز پس از طرح آن در مجلس حاضر شوند و به آن پاسخ گویند.»
این یک تکلیف مقرّر از جانب قانون اساسی است و آنها نمیتوانند پاسخ کتبی تهیه کنند و یا شخص دیگری را به جای خود برای پاسخگویی بفرستند.
جریان مذاکرات پیرامون استیضاح
در ابتدا بیانات استیضاح شدگان استماع میشود که به هر کدام یک زمان معینی اختصاص پیدا میکند. پس از آن رأی اعتماد به شور گذاشته میشود و اگر مجلس رأی عدم اعتماد به وزیر یا هیأت وزیران مورد استیضاح داد آنها عزل میشوند، ولی در مورد رئیس جمهور پس از توضیحات کافی وی، بیانات نمایندگان مخالف و موافق و پاسخ رئیس جمهور، نسبت به کفایت یا عدم کفایت وی اخذ رأی میشود و اگر اکثریت دوسوم کل نمایندگان به عدم کفایت رئیس جمهور رأی دادند، مراتب به رهبری ارجاع شده تا نتیجه قطعی عزل یا ابقاء رئیس جمهور اعلام شود.
استیضاح رئیس جمهور
در صورتی که حداقل یک سوم از نمایندگان مجلس شورای اسلامی رئیسجمهور را در مقام اجرای وظایف مدیریت قوه مجریه و اداره امور اجرایی کشور مورد استیضاح قرار دهند، رئیسجمهور باید ظرف مدت یک ماه پس از طرح آن در مجلس حاضر شود و در خصوص مسائل مطرح شده توضیحات کافی بدهد. در صورتی که پس از بیانات نمایندگان مخالف و موافق و پاسخ رئیسجمهور، اکثریت دو سوم کل نمایندگان به عدم کفایت رئیسجمهور رأی دادند مراتب جهت اجرای بند ده اصل یکصد و دهم به اطلاع مقام رهبری میرسد.
- در مورد مجلس شورای اسلامی بیشتر بخوانید
رئیس کمیته اطلاعاتی مجلس نمایندگان آمریکا رئیس جمهور این کشور را فردی «کینه توز» خواند و افزود که هدف ترامپ از توئیت صبح یکشنبه، ارعاب و تهدید او بوده است.
کد خبر: ۹۵۴۷۹۰ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۱۱/۰۷
رییس کمیته قضایی مجلس نمایندگان آمریکا به عنوان یکی از هفت نماینده «مدیران استیضاح » که مسوول تبیین مفاد استیضاح دونالد ترامپ رییس جمهوری این کشور است، نخستین سخنران دومین روز از جلسه محاکمه او در مجلس سنا بود.
کد خبر: ۹۵۴۰۵۱ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۱۱/۰۴
نخستین جلسه بحث درباره استیضاح دونالد ترامپ، رئیسجمهور آمریکا از ساعت ۱۲:۳۰ بعدازظهر سهشنبه به وقت محلی با سخنرانی «میچ مککانل» رهبر اکثریت سنای آمریکا آغاز شد. گفتنی است، «میچ مک کانل» رهبر اکثریت سنا، قطعنامه پیشنهادی خود را برای جلسه رسیدگی به استیضاح ترامپ تشریح کرد و اظهار داشت، وی از آرای کافی برای تصویب این قطعنامه برخوردار است.
کد خبر: ۹۵۳۵۷۸ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۱۱/۰۱
تیم حقوقی دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا، نمایندگان دموکرات کنگره را به تلاش برای باطل کردن نتیجه انتخابات ریاست جمهوری در سال ۲۰۱۶ متهم کرد.
کد خبر: ۹۵۲۷۴۵ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۱۰/۲۹
رهبر اکثریت جمهوریخواه در مجلس سنای آمریکا اعلام کرد که جلسه محاکمه استیضاح دونالد ترامپ رئیسجمهور این کشور، سهشنبه هفته آینده برگزار خواهد شد.
کد خبر: ۹۵۲۱۳۸ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۱۰/۲۶
کد خبر: ۹۵۲۱۳۵ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۱۰/۲۶
نایب رئیس فراکسیون امید خبر داد
نایب رئیس فراکسیون امید مجلس شورای اسلامی گفت که در پی جلسه عصر امروز (شنبه) هیات رئیسه فراکسیون امید و کمیته سیاسی این فراکسیون مقرر شد طرح سوال از رئیسجمهور و استیضاح وزرای راه و دفاع در جلسه شورای مرکزی روز یکشنبه فراکسیون امید مورد بررسی و تصمیمگیری قرار گیرد.
کد خبر: ۹۵۰۹۷۲ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۱۰/۲۱
جو بایدن نامزد حزب دموکرات در انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۰ آمریکا اعلام کرد که در صورت برگزاری جلسات استیضاح دونالد ترامپ در مجلس سنا حاضر به شهادت علیه وی نیست.
کد خبر: ۹۴۷۳۶۷ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۱۰/۰۸
ترامپ، نانسی پلوسی، رئیس مجلس نمایندگان این کشور را یک دیوانه توصیف کرده و مدعی شد که دموکراتها قانون اساسی را نقض میکنند.
کد خبر: ۹۴۵۷۶۷ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۱۰/۰۱
نمایندگان دموکرات، استیضاح ترامپ را مسئلهای ضروری میدانند و گفتهاند ترامپ تهدیدی علیه دموکراسی به شمار میرود.
کد خبر: ۹۴۵۴۵۲ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۹/۳۰
کد خبر: ۹۴۵۱۵۳ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۹/۲۸
در ایالات متحده آمریکا هیچکس مافوق قانون نیست-حتی رئیسجمهور.
کد خبر: ۹۴۵۱۱۶ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۹/۲۸
رئیسجمهوری آمریکا در چندین پیام توییتری نوشت: «در نهایت، اتفاقی رخ نداد. ما به چیزی همچون یک رفتار انگشتنما که باید پیش از آنکه یک رئیسجمهوری از قدرت عزل شود وجود داشته باشد، نزدیک نشدیم.»
کد خبر: ۹۴۵۱۱۵ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۹/۲۸
کاخ سفید لحظاتی پس از تصویب قطعنامه استیضاح ترامپ در مجلس نمایندگان آمریکا، آن را "یکی از شرمآورترین فصول سیاسی تاریخ کشور" دانست.
کد خبر: ۹۴۵۱۰۴ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۹/۲۸
کد خبر: ۹۴۵۰۲۶ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۹/۲۷
رئیس مجلس نمایندگان آمریکا میگوید نامه هشدارآمیز ترامپ را به طور کامل نخوانده اما همان مقدار هم که خوانده مسخره است.
کد خبر: ۹۴۴۹۰۳ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۹/۲۷
خبرگزاری «آسوشیتدپرس» در آستانه رأیگیری مجلس نمایندگان آمریکا در مورد لوایح دوقلوی استیضاح «دونالد ترامپ» رئیسجمهور آمریکا، نوشته است که دموکراتها از رأی لازم برای تصویب این طرح برخوردار هستند.
کد خبر: ۹۴۴۸۵۸ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۹/۲۷
نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی از اعلام وصول نشدن استیضاح وزیر کشور در صحن علنی مجلس انتقاد کرد و یک عضو هیات رییسه مجلس شورای اسلامی خطاب به او گفت: هنوز روسای کمیسیون گزارشی در این مورد به هیات رییسه ندادهاند اگر آییننامه رعایت شود در خدمت نمایندگان هستیم.
کد خبر: ۹۴۴۷۹۰ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۹/۲۶
یک عضو کمیسیون شوراها و امور داخلی در گفتوگو با «تابناک»؛
یک عضو کمیسیون شوراها و امور داخلی کشور، با اشاره به تلاش رئیس کمیسیون شوراها برای منتفی کردن استیضاح وزیر کشور گفت: علاوه بر حمایت لاریجانی از رحمانی فضلی، عارف هم برای پس گرفتن امضا از متقاضیان استیضاح وزیر کشور تلاش میکند.
کد خبر: ۹۴۴۷۶۰ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۹/۲۶
یک عضو هیئت رئیسه مجلس درباره منتفی شدن استیضاح وزیر نفت توضیحاتی ارائه داد.
کد خبر: ۹۴۴۶۲۷ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۹/۲۵