کلیات
پیمان امنیت دسته‌جمعی (Collective Security Treaty Organization) (Организация Договора о Коллективной Безопасности) که به سرنام CSTO شناخته می‌شود.
سازمان پیمان امنیت دسته‌جمعی: یکی از سازمان‌های فعال رزمی و چندمنظوره در حوزهٔ آسیای میانه و قفقاز است. پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی توان سیاسی، اقتصادی و رزمی فدراسیون روسیه کاهش یافت. روسیه به هدف بالابردن ظرفیت‌ها و متحد نگه داشتنِ کشورهای عضو پیشین، چنین سازمانی را پایه‌گذاشت.
یکی از دیگر اهداف عمدهٔ سازمان پیمان امنیت دسته‌جمعی، محدود کردن زمینهٔ گسترش سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) و نفوذ ایالات متحده آمریکا در حوزهٔ کشورهای همسایه و متحدان پیشینِ آن است. دولت روسیه می‌خواست با ایجاد ساختارهای تازه سیاسی، اقتصادی و رزمی بازیگرِ اصلی در منطقهٔ آسیای میانه و قفقاز باشد.
اعضا
اعضای کنونی
| نام کشور | نشان | پرچم | عضویت | سال ورود |
|---|---|---|---|---|
| ارمنستان |  |
 |
عضویت کامل | ۱۹۹۴ |
| بلاروس |  |
 |
عضویت کامل | ۱۹۹۴ |
| قزاقستان | |
 |
عضویت کامل | ۱۹۹۴ |
| قرقیزستان | |
 |
عضویت کامل | ۱۹۹۴ |
| روسیه |  |
 |
عضویت کامل | ۱۹۹۴ |
| تاجیکستان | |
 |
عضویت کامل | ۱۹۹۴ |
| افغانستان | |
 |
عضو ناظر | ۲۰۱۳ |
| صربستان |  |
 |
عضو ناظر | ۲۰۱۳ |
اعضای پیشین
| نام کشور | نشان | پرچم | عضویت | سال ورود | سال خروج |
|---|---|---|---|---|---|
| جمهوری آذربایجان | |
 |
عضویت پیشین | ۱۹۹۴ | ۱۹۹۹ |
| گرجستان | |
 |
عضویت پیشین | ۱۹۹۴ | ۱۹۹۹ |
| ازبکستان | |
 |
عضویت پیشین | ۱۹۹۴ (بار نخست)
۲۰۰۶ (بار دوم) |
۱۹۹۹ (بار نخست)
۲۰۱۲ (بار دوم) |
این پیمان در ۱۵ مه ۱۹۹۲ در شهر تاشکند ازبکستان امضا شد. امضاکنندگان این پیمان کشورهای ارمنستان، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ازبکستان روسیه بودند. جمهوری آذربایجان در ۲۴ سپتامبر ۱۹۹۳، گرجستان در ۹ دسامبر ۱۹۹۳ و بلاروس در ۳۱ دسامبر ۱۹۹۳ این پیمان را امضا نمودند و پیمان مذکور از ۲۰ آوریل ۱۹۹۴ رسماً فعالیتش را آغاز کرد. مدت فعالیت سازمان پیمان امنیت دسته‌جمعی در آغاز، در صورت عدم تمدید، پنج سال تعیین شده بود. در ۲ آوریل ۱۹۹۹ تنها شش کشور عضو، پروتکلی را مبنی بر تجدید پیمان برای پنج سال دیگر امضا نمودند. اما سه عضو دیگر (جمهوری آذربایجان، گرجستان و ازبکستان) از امضای این پروتکل خودداری نموده و از آن خارج شدند. ازبکستان پس از خروج از سازمان پیمان امنیت دسته‌جمعی عضویت سازمان توسعه اقتصادی و دموکراسی گوآم پیوست که در سال ۱۹۹۷ توسط گرجستان، اوکراین، جمهوری آذربایجان و مولداوی برای مقابله با تأثیر روسیه در منطقه بنیادگذاری شده‌بود. این گروه در بسیاری از موارد دید مخالف با روسیه داشت. یعنی هنوز ازبکستان مزهٔ جنگ داخلی و پیشروی طالبان را ندیده بود. پس از ۱۹۹۲ و پیشروی فعالیت تندروها در آسیای میانه، تشکیل چنین پیمانی بسیار ضروری پنداشته می‌شد. تاجکستان که پس از ۱۹۹۲ جنگ‌های خونین داخلی را پشت سر می‌گذاشت، بودنِ چنین پیمان رزمی‌ای برایش ارزش زر داشت؛ بنابراین جنگ کشوری بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان باعث ادامه درگیری‌ها در منطقه بود. زیرا حکومت جمهوری آذربایجان از گلبدین حکمتیار تقاضای همکاری نموده بود و عملاً افراد گلبدین حکمتیار در جمهوری آذربایجان با روسیه می‌جنگیدند. از مفاد عمدهٔ این پیمان این بود که تمامی دولت‌های شرکت‌کننده از تهدید و زور خودداری نمایند. امضاکنندگان این پیمان حق پیوستن به پیمان رزمی دیگری را ندارند و حمله رزمی به یکی از امضاکنندگان پیمان به منزلهٔ تعرّض به همه‌ي امضاکنندگان تلقی می‌شد و همه یکجا به دفاع برخیزند.
در هفتم اکتبر ۲۰۰۲ شش عضو، منشوری را امضا نموده و نام پیمان را به سازمان پیمان امنیت دسته جمعی سی.آی. اس تغییر دادند. در سال ۲۰۰۵ چندین رزمایش با شرکت کشورهای عضو انجام شد. در این سال ازبکستان از سازمان توسعه اقتصادی و دموکراسی گوآم خارج شده و روابط نزدیکتری با روسیه برقرار ساخت. در ۲۳ ژانویه ۲۰۰۶ ولادیمیر پوتین اعلام کرد که ازبکستان عضو دائم این پیمان شده‌است. این پیمان در مجمع عمومی سازمان ملل متحد نقش ناظر را بر عهده دارد. سازمان پیمان امنیت دسته جمعی در ابتدا با اهداف کاملا رزمی بنیادگذاری شد؛ ولی پس از مدتی برای پیگیری اهداف متعددی شکل گرفت. اما توانست در چوکات سازمان ملل متحد رسمیت بین‌المللی را بخویش دهد. دفتر مرکزی سازمان پیمان امنیت دسته‌جمعی در شهر مسکو موقعیت داشته و زبان رسمی آن روسی است. در سال ۲۰۰۷ قرقیزستان و در سال ۲۰۰۸ ارمنستان مدیریت دوره‌ای را برای سازمان پیمان امنیت دسته‌جمعی پیشنهاد نمودند.
موجودیت افغانستان در سازمان
در ماه اکتبر ۲۰۰۷، سازمان پیمان امنیت دسته‌جمعی موافقتنامه‌ای را با سازمان همکاری‌های شانگهای درباره‌ی گسترش همکاری‌ها میان دو سازمان در حوزه مسائلی چون؛ فراهم‌سازی امینت، مبارزه با جرائم و قاچاق مواد مخدر در شهر دوشنبه به امضا رسانیدند. در ۶ اکتبر ۲۰۰۷ اعضای سازمان مذکور، به توسعه بیشتر سازمان پیمان امنیت دسته‌جمعی موافقت کردند که زمینه شکل‌گیری یک نیروی حافظ صلح، زیر دید سازمان ملل متحد یا در یکی از کشورهای عضو بدون نظارت سازمان ملل متحد مستقر شود. این موافقتنامه همچنین به همه کشورهای عضو فرصت می‌دهد تا جنگ‌افزارهای روسی را به قیمت برابر بازارهای داخلی روسیه خریداری نمایند. سازمان پیمان امنیت دسته‌جمعی تلاش دارد تا ایران را جذب نماید. درصورت موجودیت قوای خارجی در افغانستان و موجودیت ایران در سازمان پیمان امنیت دسته‌جمعی، توازن منطقه از بین می‌رود و سازمان به یک سازمان پادآمریکائی تبدیل خواهدشد و جنگ در منطقه رخ خواهد داد. اما امریکایی‌ها در تقویت سازمان توسعه اقتصادی و دموکراسی گوآم که ضدیت با روسیه دارد همکاری دارد. در ناموجودیت قوای خارجی در افغانستان موجودیت ایران در سازمان پیمان امنیت دسته‌جمعی احتمالاً در مبارزه با تروریسم و قاچاق مواد مخدر کمکی به افغانستان نماید.
اهداف سازمان
با توجه به این که روسیه یکی از بنیان‌گذاران و طراحان بنیادگذاری سازمان پیمان امنیت دسته‌جمعی است، این کشور اهداف مشخصی در بدو بنیادگذاری سازمان پیمان امنیت دسته‌جمعی دارد. این اهداف در کنار دیگر اهداف پیشتر به اعضا پیشنهاد و مورد تأیید قرار گرفته‌است.
- چکیده اهداف سازمان امنیت دسته جمعی
- حفظ و فراهم‌سازی امنیت کشورهای عضو
- مبارزه با تروریسم و جنایات سازمان‌یافته
- مبارزه با قاچاق مواد مخدر و جنگ‌افزار و جابجایی آن در منطقه
- مبارزه با تندروی و جدایی‌خواهی
- ایجاد پایگاه رزمی در برخی کشورهای عضو به هدف افزایش امنیت اعضا
- پیگیری تحولات افغانستان و پیشنهاد راهکارهای مناسب برای حل بحران‌های این کشور مانند جنگ و مواد مخدر.
چالش‌ها
سازمان پیمان امنیت دسته جمعی در پیگیری اهداف خود با یک سری چالش مواجه‌است. این چالش‌ها برآمده از اختلافات، نا‌هماهنگی‌ها، سوگیری‌های متفاوت و مسائل دیگری است که سازمان را در رسیدن به اهداف اش با کندی مواجه می‌کند. عمده‌ترین چالش‌های موجود در این زمینه را می‌توان چنین برشمرد.
اختلافات و منازعات میان کشورهای عضو روی مسائل مختلفی مانند تعیین حدود مرزی، استفاده از منابع آب، چگونگی روابط و همکاری‌های تجارتی با یکدیگر اختلافات ژرفی دارند. این مسئله نه تنها دشواری بزرگی پيش روي سازمان برای رسیدن به اهداف اش پنداشته می‌شود، بلکه باعث تزلزل سازمان و بی‌ثباتی آن نیز می‌شود. این مسئله همراه با سیاست‌های بی‌ثبات روسیه، حتی می‌تواند سبب فروپاشی سازمان پیمان امنیت دسته‌جمعی شود. رویکردهای متفاوت برخی از کشورهای عضو سازمان پیمان امنیت دسته‌جمعی در حوزه روابط خارجی شان
گرایش‌های جمهوری آذربایجان و گرجستان برای پیوستن به ناتو، نمونه‌های برجسته رویکردهای متفاوت کشورهای عضو سازمان پیمان امنیت دسته‌جمعی در سیاست خارجی شان است، این درخواست سرانجام موجب خروج دو کشور مزبور از سازمان پیمان امنیت دسته‌جمعی شد. سوگیری ازبکستان نسبت به آمریکا و روسیه نیز از این دست رویکردها است. این کشور در تلاش است، سیاستی را در پیش گیرد تا از وابستگی بیش از حد به هر دو قدرت بزرگ جهان (آمریکا و روسیه) خود را دور نگه‌دارد.
بنیادگذاری پایگاه‌های رزمی در خاک کشورهای عضو سازمان پیمان امنیت دسته‌جمعی، که با اجازه برخی کشورهای عضو پیمان و در راستای اهداف آمریکا صورت گرفته‌است، نیز موجب فاصله گرفتن پیمان از اهداف اولیه خود شده‌است.
عدم ثبات برخی اعضای سازمان در زمینه همکاری و عضویت شان در سازمان پیمان امنیت دسته‌جمعی.
گرجستان و جمهوری آذربایجان از جمله کشورهای هستند که با وجود امضای موافقتنامه نخستین برای بنیادگذاری سازمان پیمان امنیت دسته‌جمعی، بعداً از عضویت سازمان پیمان امنیت دسته‌جمعی خارج شدند. ازبکستان نیز در سال ۱۹۹۹ از عضویت سازمان مذکور خارج شد، اما بخاطر تحولات در مسائل سیاسی منطقه و بویژه پس از رویدادهای اندیجان، دوباره به عضویت سازمان پیمان امنیت دسته‌جمعی درآمد؛ ولی به‌تازگی دوباره از سازمان دوری گرفته‌است این مسائل نشاندهنده این واقعیت است که اعضای سازمان پیمان امنیت دسته‌جمعی به صورت جدی روی سازمان پیمان امنیت دسته‌جمعی حساب ننموده و در صورت که فرصت بهتری برای پیوستن به سازمان دیگری مساعد شود، از سازمان پیمان امنیت دسته‌جمعی خارج می‌شوند. رفتار این چنین کشورهای عضو نسبت به سازمان پیمان امنیت دسته‌جمعی، زمینه رشد و توسعه سازمان پیمان امنیت دسته‌جمعی را در سطح یک سازمان کارا منطقه‌ای از بین می‌برد.
نتیجه‌گیری
سازمان پیمان امنیت دسته‌جمعی هرچند با عضویت کشورهای متعددی شکل گرفته‌است، اما نقش روسیه در بنیادگذاری و مدیریت پس از بنیادگذاری آن برجسته‌تر از دیگر کشورهای عضو است. روسیه نمی‌تواند اهداف سایر کشورهای عضو را نادیده بگیرد. موجودیت سازمان بدون شرکت دیگر کشورها مفهوم ندارد و سازمان باید توسعه یابد؛ ولی سازمان در طول چندین سال در محور چند کشور می‌چرخد که پیشتر ۹ کشور و هم‌اکنون ۶ کشور عضو دارد. تغییر زمامدار کشورها نیز نقش عمده را بازی می‌کند. رهبر پیشین اوکراین هوادار روسیه بود ولی رهبر کنونی آن با آمریکا روابط دارد. گسترش ناتو درکشورهای همسایه روسیه می‌تواند تأثیرات منفی روی سازمان بگذارد. یکی از اهداف آمریکا رسیدن به منابع طبیعی حوزه قفقاز و آسیای میانه است. یعنی در هم‌پاشی چنین سازمان دشمن خطرناک با قوی‌ترین اقتصاد را در انتظار دارد. سازمان در فراهم‌سازی امنیت کشوری نقش خوبی را بازی نموده‌است. با موجودیت چنین سازمان کشورها نمی‌تواند بالای سازمان پیمان امنیت دسته‌جمعی حمله کند. سازمان پیمان امنیت دسته‌جمعی توانست تاجکستان و چیچین را امن سازد. کشورهای آسیای میانه را از تروریسم و افراط‌گری نجات دهد. یکی از اهداف سازمان پیمان امنیت دسته‌جمعی پیشگیری از قاچاق مواد مخدر است که سازمان تا حدودی توانسته‌است موفق شود.