کلیات

پاستوکووک (PastoCovac) یک واکسن کووید-۱۹ است که با مشارکت موسسه فینلای کوبا (به اسپانیایی: Instituto Finlay de Vacunas) و انستیتو پاستور ایران ایران در حال ساخت است. این واکسن شامل دو دز و یک دز یادآور یا بوستر (Booster dose) با نام پاستوکووک پلاس (PastoCovac Plus) است. این واکسن‌ها در کوبا با نام‌های سوبرانا ۰۲ و سوبرانا پلاس تولید می‌شوند. واکسن‌های پاستوکووک و پاستوکووک پلاس، واکسن‌های با زیرساخت پروتئین نوترکیب هستند. واکسن پاستوکووک کونژوگه با توکسوئید کزار است.

ایران مجوز اضطراری این واکسن را در اوایل تیر ۱۴۰۰ صادر کرد تا ۱۲ دی ماه ۱۴۰۰؛ هشت میلیون دوز از این واکسن به وزارت بهداشت ارایه گردید.

به نوشته ایرنا، محققان ایرانی و کوبایی در حال باز طراحی این واکسن برای مقابله با سویه امیکرون هستند. این واکسن تنها واکسن ایرانی است که مطالعات آن در دو کشور (ایران و کوبا) انجام شده‌است و در ۴ کشور (ایران، کوبا، نیکاراگوئه و ونزوئلا) مجوز مصرف دارد. برای تولید این واکسن در کشورها غنا و آرژانتین نیز برنامه ریزی هایی انجام شده است.

در راستای همکاری مشترک ایران و کوبا، جایزه ملی کشور کوبا (جایزه ملی کارلوس جی فینلای) به رییس انستیتو پاستور ایران برای مشارکت مؤثر در تولید واکسن سوبرانا اهدا گردید. نشان ملی کارلوس جی فینلای به سبب شایستگی ها و مشارکت در توسعه علوم طبیعی یا اجتماعی کوبا و پیشرفت های علمی در خدمت بشریت به شخصیت های علمی ملی و خارجی اهدا می شود.

مطالعات بالینی

مرحله سوم کارآزمانی در ایران در ۶ اردیبهشت ۱۴۰۰ با حضور سعید نمکی وزیر اسبق بهداشت ایران در دانشگاه علوم پزشکی اصفهان آغاز شد. در این مرحله ۲۴ هزار داوطلب ایرانی از هشت شهرستان ایران و ۴۴ هزار داوطلب کوبایی مشارکت داشتند. در ۳۰ خرداد ۱۴۰۰ تزریق دز دوم این واکسن در ایران به پایان رسید و پس از آن دز یادآور تزریق شد.

اثربخشی واکسن

احسان مصطفوی، مدیر علمی و اجرایی پروژهٔ کارآزمایی بالینی این واکسن، اظهار داشته که طبق بررسی ۲۴۰۰۰ نفر از ایران که در فاز سوم کارآزمایی بالینی این مطالعه در ایران شرکت کردند، اثربخشی واکسن پاستوکووک بر اساس نتایج گزارش میانی مطالعه در پیشگیری از فرم‌های علامت‌دار بیماری در رژیم ۲ دوزه ۵۱/۳۱ درصد و در رژیم سه‌دوزه ۷۰/۵۸ درصد بود و اثربخشی واکسن درموارد قطعی بستری در رژیم ۲ دوزه ۷۶/۷۸ درصد و در رژیم سه دوزه ۹۱/۷۶ درصد و در پیشگیری از موارد قطعی شدید اثربخشی واکسن در رژیم ۲ دوزه ۷۸/۳۵ درصد و در رژیم سه دوزه ۸۳/۵۲ درصد بود. لازم است ذکر شود که در این بررسی، ۵۹/۹ درصد شرکت‌کنندگان مطالعه مرد و بقیهٔ داوطلبان زن بودند. میانگین و میانهٔ سنی داوطلبان ۳۹/۴ و ۳۸ سال بود. در مجموع ۲۹/۳ درصد داوطلبان دارای حداقل یک بیماری زمینه‌ای بودند. همچنین او اعلام کرده: «انتظار می‌رود اثربخشی واکسن دربارهٔ موارد مرگ هم بالای ۹۰ و نزدیک ۱۰۰ درصد باشد، اما داده‌های مطالعهٔ‌ما دربارهٔ اثربخشی پیشگیری از مرگ قضاوتی کاملی را نمی‌توان درباره‌اش داشت.»

عوارض جانبی واکسن

دکتر احسان مصطفوی، اپیدمیولوژیست انستیتو پاستور ایران مصطفوی در خصوص عوارض این واکسن گفته است: در کارآزمایی بالینی این واکسن در ایران، حدود ۳۸ درصد افراد در تزریق اول،۳۶ درصد در تزریق دوم و ۲۵ درصد در تزریق سوم عوارض موضعی مثل درد و التهاب در محل تزریق گزارش کرده بودند. در مورد عوارض سیستمیک این اعداد کمی بالاتر بود. در تزریق اول ۲۹ درصد، تزریق دوز دوم ۲۴ درصد و تزریق دوز سوم حدود ۱۸ درصد، حداقل یک عارضه سیستمیک مثل سر درد، تب، کوفتگی بدن و بدن‌ درد را گزارش کردند.

انتشار مقالات علمی و کسب تاییدیه های بین المللی

پاستوکووک پلاس، دوز تقویتی سایر واکسن های کشور

واکسن پاستوکووک پلاس بعنوان بعنوان دوز سوم (تقویتی) برای افرادی که تمام واکسن‌های دیگر موجود در ایران را تزریق کرده‌اند قابل استفاده است و تزریق آن از آبان ۱۴۰۰ آغاز گردید.

واکسیناسیون افراد زیر ۱۸ سال

واکسن پاستوکووک برای تزریق به افراد ۲ تا ۱۸ سال از سازمان غذا و دارو مجوز مصرف دریافت کرده‌است و از ۴ دیماه ۱۴۰۰ در رده سنی ۹ تا ۱۲ سال نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. براساس گفته‌های دکتر علیرضا بیگلری، رئیس انستیتو پاستور ایران، نتیجه مطالعات نشان داده که این واکسن در افراد زیر هجده سال نیازی به واکسن یادآور ندارد و ۲ دز (پاستوکووک) برای رسیدن به ایمنی مطلوب کافی است.

محدودیت دسترسی به واکسن پاستوکووک پلاس