کلیات

کلمه وتو (veto) به معنای «من منع می‌کنم» است. در شرایطی که در یک نظام رای‌گیری فارغ از شمارش تعداد رای‌دهندگان، فقط یکی از رای‌دهندگان نظر مخالف با بقیه داشته باشد می‌توانند نتیجه را که حاصل رای اکثریت است لغو کنند، در این حالت است که می‌گویند رای وتو شده است. رای وتو در سازمان ملل متحد نیز وجود دارد که به آن حق وتو می‌گویند.

منشا «وتو»

VETO، اين لغت لاتين به «من مخالفم» ترجمه مي‌شود و به حق رد لوايح كه از اختيارات حكام دادگاه مردم در رم قديم بوده است اطلاق مي‌شود. قضات از طبقات بالا قوانيني وضع مي‌كردند كه دادگاه نمي‌پذيرفت و حق داشت آن را ملغي سازد. اصل و منشأ «حق وتو» را از اينجا دانسته‌اند.

مفهوم «وتو» در عصر جدید

وتو امروزه در شوراي امنيت سازمان ملل به رأي منفي هر يك از پنج عضو دائم آن شورا اطلاق شده است. «هر يك از پنج عضو دائمي شوراي امنيت مي‌تواند با دادن رأي منفي از صدور قطعنامه‌اي در شوراي امنيت جلوگيري نمايد. اين رأي منفي را كه مانع از تصويب قطعنامه مي‌شود «وتو» مي‌نامند.يك سال پس از تأسيس سازمان ملل متحد، با مخالفت نماينده شوروي در سازمان ملل با يكي از پيشنهادهاي شوراي امنيت، براي اولين بار، در شانزدهم فوريه 1946م حق وتو، مورد استفاده قرار گرفت. اين حق تنها منحصر به پنج عضو دائمي اين شورا يعني امريكا، روسيه، انگلستان، فرانسه و چين است. طرح اصلي حق وتو در كنفرانس يالتا در سال 1945م توسط انگليس، امريكا و شوروي به تصويب رسيد و بعدها در منشور سازمان ملل متحد، گنجانده شد. از آن زمان تاكنون، اعتراض‏هاي متعددي از جانب كشورهاي جهان به حق وتو، انجام شده است، اين كشورها، حق وتو را كه به پنج عضو دائم شوراي امنيت اجازه مي‏دهد به خاطر منافع خود در مقابل تصميمات شوراي امنيت و يا سازمان ملل بايستند، مخالف اصول دموكراسي و برابري كشورها در سطح جهاني مي‏دانند.

درج نشدن واژه «وتو» در منشور ملل متحد

به رغم کاربرد گسترده وتو توسط اعضای دایم شورای امنیت سازمان ملل متحد، در منشور ملل متحد هرگز از واژه «وتو» استفاده نشده است. اختیار یا به نوعی حق وتوی اعضای دایم شورای امنیت سازمان ملل متحد از مفهوم مخالف ماده 27 منشور ناشی شده که تأکید دارد قطعنامه های شورای امنیت با ۹ رأی موافق از مجموع ۱۵ رأی کشورهای عضو با این شرط که هر پنج عضو دایم موافق باشند به تصویب می رسد. بنابر این عدم موافقت هر کدام از اعضای دایم با یک قطعنامه به مثابه وتوی آن از سوی آن عضو است.

کارکرد حق وتو

حق وتو که به‌شکل رأیِ مخالف یا منفی است موجب تصویب‌نشدن قطعنامه و از طرفی مانع مذاکره می‌شود. در مواردی که در شورای امنیت باید برای تصویب قطعنامه، هر پنج عضو دائمی و حداقل چهار عضو غیردائمی رأی مثبت بدهند، در صورت رأی منفی یکی از اعضای دائمی، قطعنامه تصویب نمی‌شود. همچنین اعضای دائمی شورای امنیت می‌توانند از حق وتو برای جلوگیری از انجام مذاکرات نیز استفاده کنند. به‌این‌صورت که اگر نماینده‌ای (عضو شورا) پیشنهادی به شورا بدهد، ابتدا شورا باید رأی دهد که آیا پیشنهاد مذکور جزو مسائل نظام‌نامه‌ای است یا خیر، و در مرحله‌ی بعد نسبت به ماهیت موضوع تصمیم بگیرند. نکته‌ی دیگر آنکه حق وتو باید به‌صورت رأی مخالف باشد، یعنی رأی ممتنع و غیبت در جلسه‌ی شورا موجب وتوی تصمیم نمی‌شود.

استفاده از حق وتو

بیشترین میزان استفاده از حق وتو تا سال ۲۰۱۷، توسط روسیه، سپس آمریکا، انگلیس، فرانسه و کمترین میزان استفاده توسط چین بوده است. تا قبل از فروپاشی شوروی در سال ۱۹۹۱، نیمی از موارد استفاده از حق وتو توسط شوروی بود و پس از آن آمریکا بیشترین استفاده از حق وتو را داشته است. بیشتر مواردی که آمریکا حق وتو را استفاده کرده، مربوط به قطعنامه‌های شورای امنیت علیه رژیم صهیونیستی است که آمریکا به این قطعنامه‌ها رأی منفی می‌دهد.

• در مورد سازمان ملل متحد در ویکی تابناک بیشتر بخوانید