کلیات
محیط زیست عبارت است ترکیبی از دانش‌های متفاوت در علم است که شامل مجموعه‌ای از عوامل زیستی و محیطی در قالب محیط زیست و غیر زیستی (فیزیکی، شیمیایی) است که بر زندگی یک فرد یا گونه تأثیر می‌گذارد و از آن تأثیر می‌پذیرد. امروزه این تعریف غالباً به انسان و فعالیت‌های او مرتبط می‌شود و می‌توان محیط زیست را مجموعه‌ای از عوامل طبیعی کرهٔ زمین، همچون هوا، آب، اتمسفر، صخره، گیاهان و غیره، که انسان را احاطه می‌کنند خلاصه کرد.
تفاوت محیط زیست و طبیعت
تفاوت محیط زیست با طبیعت در این است که تعریف طبیعت شامل مجموعه عوامل طبیعی، زیستی و غیر زیستی می‌شود که منحصراً در نظر گرفته می‌شوند، در حالی که عبارت محیط زیست با توجه به برهم‌کنش‌های میان انسان و طبیعت و از دیدگاه بشر توصیف می‌شود.
عوامل مؤثر در ایجاد محیط زیست
تنوع آب و هوایی و تنوع شرایط اقلیمی، نوع خاک، اختلاف ارتفاع و نا همواری‌ها از جمله عواملی هستند که منجر به ایجاد محیط زیست می شوند.
زیستگاه‌های جهان
سطح کرهٔ زمین به‌طور کلی به ۴ بخش تقسیم می‌شود که عبارت‌اند از سنگ‌کره (لیتوسفر)، آب‌کره (هیدروسفر)، هواکره (اتمسفر) و بیوسفر. بعضی از دانشمندان یخ‌کره را نیز جزء این تقسیم‌بندی می‌دانند. هر کدام این بخش‌ها شامل اکوسیستم‌هایی گوناگون هستند که به‌طور کلی محیط زیست را تشکیل می‌دهند.
خاک
مهمترین آثار فعالیت‌های انسان بر خاک عبارت اند از: مسمومیت و فرسایش که موجب تخریب و کاهش توان زمین‌های زراعی می‌شوند. به‌طور کلی فرسایش خاک پدیده‌ای طبیعی است که به وسیلهٔ عواملی، چون باد، رواناب‌های سطحی و تغییرات دما انجام می‌گیرد. با این حال، فعالیت‌های انسان از جمله زراعت مفرط، آبیاری زمین‌های زراعی، محصولات تک‌کشتی، چریدن بیش از حد دام‌ها در مراتع، جنگل‌زدایی و بیابان‌زایی باعث از بین رفتن تعادل موجود میان روند تخریب و ایجاد خاک، و در نهایت آلودگی آن می‌شوند.
مسمومیت خاک می‌تواند در اثر افزایش نمک‌های خاک توسط ماشین‌آلات کشاورزی یا آلودگی مستقیم آن توسط افراد یا کارخانه‌ها به ایجاد شود. در این صورت خاک ناحاصلخیز و حتی سمی برای برخی گیاهان می‌شود.
آب
طبق سازمان همکاری اقتصادی و توسعه، مهمترین تأثیرات فعالیت‌های انسان بر روی آب‌ها در سه مورد خلاصه می‌شود: مصرف بیش از حد آب و از بین رفتن منابع آب و آلودگی آب‌های سطحی و زیرزمینی.
امروزه تأمین آب شیرین برای بعضی کشور‌ها یک بحران جدی محسوب می‌شود. بر اساس گزارش‌های این سازمان در سال ۲۰۰۱، در صورت عدم اقدامات مناسب، در سال ۲۰۳۰، ۳٫۹ میلیون نفر دچار این بحران خواهند شد. قابل توجه‌است که این بحران خود با روند کنونی افزایش جمعیت اوج نیز خواهد گرفت.
گرم شدن زمین نیز در از بین رفتن منابع آب به خصوص در مناطقی، چون آسیای مرکزی، آفریقای شمالی و دشت‌های بزرگ ایالات متحده نقش می‌دارد.
کیفیت آب‌ها نیز بحران دیگری است که برخی کشور‌ها در پیش رو دارند. میزان آلودگی برخی آب‌ها و روند افزایش آن در بسیاری از نقاط کرهٔ زمین بسیار نگران‌کننده می‌باشد. آب‌های سفره‌های زیرزمینی و رود‌ها و دریاچه‌ها منابع مهم تأمین آب شیرین هستند که مستقیماً در معرض آلودگی توسط فعالیت‌های انسان قرار دارند. آلودگی دریا‌ها نیز علاوه بر دخالت مستقیم انسان، تحت تأثیر آلودگی آب‌های شیرین و چرخهٔ آب می‌باشد.
علل آلودگی آب‌ها ممکن است فیزیکی یا شیمیایی باشند:
آلودگی فیزیکی همچون آلودگی گرمایی (مصرف آب برای خنک کردن دستگاه‌های صنعتی که موجب افزایش دمای آب و در نهایت از بین رفتن برخی گونه‌های گیاهی یا جانوری می‌شود) یا رادیواکتیو (در اثر حوادث هسته‌ای).
آلودگی‌های شیمیایی بسیار گوناگون می‌باشند و می‌توانند در اثر ورود مواد شیمیایی حاصل از کارخانه‌ها، کشاورزی یا فاضلاب‌های شهری به درون آب باشد. مصرف مواد شیمیایی ضد آفت در کشاورزی از علل مهم آلودگی آب‌های زیرزمینی یا سطحی است که مستقیماً موجب مرگ بسیاری از گونه‌ها می‌شود. همچنین، مصرف کود‌های نیتراتدار و فسفاتدار موجب افزایش این عناصر در آب‌ها می‌شود. در نتیجه، باکتری‌ها و جلبک‌های سطح آب که از این مواد تغذیه می‌کنند به سرعت رشد می‌کنند و زیاد می‌شوند و موجب کمبود اکسیژن محلول در آب و در نتیجه مرگ اغلب گونه‌های ساکن زیر آب می‌شوند.
آلودگی توسط فلزات سنگین، چون جیوه، آرسنیک، سرب و روی نیز که حاصل از فعالیت کارخانه‌هاست طی زنجیره‌های غذایی انباشته می‌شود و جان بسیاری از جانوران و نیز انسان را تهدید می‌کند.
آلودگی آب‌ها همچنین موجب بارش‌های اسیدی می‌گردد که برای محیط زیست سمی می‌باشند. آلودگی توسط هیدروکربن‌ها (همچون نفت)، پلی‌کلروبی‌فنیل‌ها (که سمی و سرطان‌زا هستند) و سایر مواد شیمیایی، چون انواع داروها، مواد شوینده… نیز مثال‌های دیگری از آلودگی شیمیایی آب‌ها هستند.
هوا
آلودگی هوا عبارت است از ورود مستقیم یا غیر مستقیم هر عنصری توسط انسان یا عامل طبیعی که احتمال ایجاد اثرات نامطلوب بر سلامتی انسان و محیط زیست را داشته باشد. انواع آلودگی‌های هوا عبارت‌اند از:
گاز‌های شیمیایی سمی که غالباً حاصل واکنش‌های سوختن هستند.
اوزون، که وجودش در لایه‌های پایینی هواکره تأثیرات خطرناکی بر سلامتی جانداران دارد.
گاز‌های حاصل از سوختن، چون دی‌اکسید گوگرد، اکسید‌های ازت، مونوکسید کربن، سولفید هیدروژن و بعضی گاز‌های گلخانه‌ای.
گرد و غبار و ذرات معلق در هوا
گاز‌های گلخانه‌ای همچون دی‌اکسید کربن، متان و فلوئوروکربنها.
فلزات سنگین همچون آرسنیک، سرب، روی، مس، کروم، جیوه و کادمیوم که در اثر فعالیت‌های صنعتی وارد هوا می‌شوند.
گاز‌های شیمیایی سمی که غالباً حاصل واکنش‌های سوختن هستند.
اوزون، که وجودش در لایه‌های پایینی هواکره تأثیرات خطرناکی بر سلامتی جانداران دارد.
گاز‌های حاصل از سوختن، چون دی‌اکسید گوگرد، اکسید‌های ازت، مونوکسید کربن، سولفید هیدروژن و بعضی گاز‌های گلخانه‌ای.
گرد و غبار و ذرات معلق در هوا
گاز‌های گلخانه‌ای همچون دی‌اکسید کربن، متان و فلوئوروکربنها.
فلزات سنگین همچون آرسنیک، سرب، روی، مس، کروم، جیوه و کادمیوم که در اثر فعالیت‌های صنعتی وارد هوا می‌شوند.
زیست بوم
زیست‌بوم‌ها به لحاظ تاریخی شبیه به مفهوم اکوسیستم‌ها هستند و از مناطق جغرافیایی، عرض جغرافایی، شرایط آب و هوایی مرتبط با محیط زیست بر روی زمین، مانند جمعیت گیاهان، حیوانات و شرایط محیط زندگی شان، اغلب به عنوان اکوسیستم نامیده می‌شوند. زیست بوم‌ها بر مبنای عوامل نظیر ساختار گیاهان (مانند درختان، درختچه‌ها و گیاهان)، انواع برگ‌ها (مانند ورق‌های عرضی و سوزنی)، فاصله گیاه (جنگل، جنگل، ساوانا) و آب و هوا تعریف می‌شوند. بر خلاف اکوژنزها، زیست بوم‌ها به واسطه ژنتیک، طبقه‌بندی یا شباهت‌های تاریخی تعریف نمی‌شوند. زیست بوم‌ها اغلب با الگو‌های خاصی از جانشینی زیست محیطی و پوشش گیاهی اوج شناخته می‌شوند.
توافق پاریس
توافق پاریس (فرانسوی: Accord de Paris)، که با نام پیمان پاریس نیز شناخته می‌شود، ذیل چارچوب پیمان‌نامه سازمان ملل در تغییر اقلیم (UNFCCC) در رابطه با کاستن از انتشار گاز‌های گلخانه‌ای، سازگاری و امور مالی است که از سال ۲۰۲۰ شروع می‌شود. متن توافق از سوی نمایندگان ۱۹۵ کشور در کنفرانس تغییر اقلیم ۲۰۱۵ سازمان ملل متحد در پاریس مذاکره و با اجماع در ۱۲ دسامبر ۲۰۱۵ تصویب شد. توافق پاریس.
رشته‌های مرتبط با محیط زیست
رشته‌های مختلفی در ایران دربارهٔ محیط زیست وجود دارد که از جمله آن‌ها می‌توان رشته‌های زمین‌شناسی-زیست‌محیطی، مهندسی منابع طبیعی-محیط زیست، مهندسی عمران-محیط زیست، مهندسی شیمی-محیط زیست، حقوق محیط زیست، آموزش محیط زیست و مهندسی بهداشت محیط را نام برد. رشته علوم محیط زیست (مهندسی منابع طبیعی-محیط زیست) شامل مباحثی نظیر بوم‌شناسی گیاه‌شناسی، جانورشناسی، زیست‌شناسی، سیستماتیک، ژئومورفولوژی، فیزیولوژی، مدیریت، حیات وحش، شیمی آلی، زمین‌شناسی مساحی، ریاضی، فیزیک، برنامه‌ریزی شهری، جغرافیا، اقتصاد، ارزیابی، آلودگی، اپیدمیولوژی، بهداشت، هواشناسی، مدیریت کشاورزی، و ژنتیک می‌باشد. به تازگی در ایران این رشته رونق پیدا کرده‌است و به دلیل حیاتی بودن این رشته افراد با سطح علمی بالا جذب این رشته می‌شوند (در سطح آزمون سراسری)، ولی در کشور ایران بهره‌وری از این رشته آنچنان که باید با توجه به شرایط اکولوژیکی خاص منطقه صورت نمی‌گیرد.
سازمان محیط زیست
سازمان حفاظت محیط زیست ایران سازمانی دولتی است که بر امور مربوط به حفظ محیط زیست ایران نظارت دارد. این سازمان وابسته به ریاست جمهوری ایران است. از مهمترین وظایف آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
تحقق اصل پنجاهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به منظور حفاظت از محیط زیست و تضمین بهره‌مندی درست و مستمر از محیط زیست و همسو با توسعه پایدار.
پیش‌گیری و ممانعت از تخریب و آلودگی محیط زیست.
حفاظت از تنوع زیستی کشور.
عوامل تخریب زیست‌بوم‌ها
از اصلی‌ترین عوامل از بین رفتن و تخریب زیست‌بوم‌ها می‌توان به: سوزاندن و قطع درختان به منظور تهیه زغال و هیزم، قطع درختان برای تولید الوار و مصالح ساختمانی و صنعتی و گسترش بی‌رویه شهر‌ها و کارخانه‌ها اشاره کرد. افزایش جمعیت و تغییر سبک زندگی از زمان انقلاب صنعتی مهمترین عامل برای دست‌اندازی به طییعت و تخریب محیط زیست بوده است. کاهش کیفیت خاک در ۲۵ سال آتی می‌تواند تولید غذای جهانی را تا حدود ۱۲ درصد کاهش دهد؛ این امر ممکن است باعث رشد ۳۰ درصدی قیمت جهانی غذا شود. از بین رفتن صخره‌های مرجانی به دلیل ورود مواد شیمیایی مضر، دفع فاضلاب‌های خطرناک در دریا، افزایش دمای آب و صید بی‌رویه، تعداد ماهیگیران و قایق‌های ماهیگیری را کاهش خواهد داد. جنگل‌زدایی و تخریب جنگل‌ها بر اکوسیستم جنگل، منابع آب شیرین جنگل، کیفیت آب و معیشت مردمی که در جنگل‌ها زندگی می‌کنند، اثرات منفی می‌گذارد. افزایش آلودگی آب‌ها، دسترسی به آب شیرین را تحت تأثیر قرار داده و منجر به آلودگی منابع غذایی و تخریب اکوسیستم‌ها می‌شود و بدین ترتیب پیامد‌های نامطلوب فراوانی بر سلامت بشر دارد.
در مورد محیط زیست در ویکی تابناک بیشتر بخوانید
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان گلستان گفت: طرح احیای تالاب گمیشان از امروز پنجشنبه با اختصاص چهار هزار و ۵۰ میلیارد ریال اعتبار آغاز شد.
کد خبر: ۱۱۱۶۰۹۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۲/۰۸
شهردار منطقه ۱۲ از جمع‌آوری مراکز غیرمجاز عرضه دام در خیابان مولوی با هدف جلوگیری از آلودگی‌های زیست‌محیطی برای شهروندان منطقه خبر داد.
کد خبر: ۱۱۱۶۰۲۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۲/۰۷
یک کارشناس محیط زیست گفت: متوسط بارش در ایران ۲۵۰ میلی‌متر در سال و این رقم معادل یک‌سوم میانگین بارش جهانی است.
کد خبر: ۱۱۱۵۹۴۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۲/۰۷
در پی دستور رییس سازمان حفاظت محیط‌زیست مبنی بر بررسی علت تلف شدن پلنگ قائمشهر، اداره کل محیط زیست استان مازندران در نامه ای با هدف تنویر افکار عمومی جزییات حضور پلنگ و نحوه تلف شدن این حیوان را تشریح کرد.
کد خبر: ۱۱۱۵۹۰۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۲/۰۷
رئیس کل دادگستری استان از دستگیری مقصر حادثه تلف شدن یک قلاده خرس در یکی از روستاهای شهرستان نمین خبر داد.
کد خبر: ۱۱۱۵۶۸۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۲/۰۶
رییس اداره حفاظت محیط زیست صومعه سرا گفت: مشاهدات اولیه نشان میدهد که تلف شدن ماهی‌های بومی ماسوله در رودخان صومعه سرا واقع در غرب گیلان بر اثر ورود فاضلاب بوده است، اما نتیجه نهایی باید از سوی دامپزشکی اعلام شود.
کد خبر: ۱۱۱۵۵۱۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۲/۰۵
آن گونه که خبر می‌رسد، ظاهرا پلنگ تیره بخت، نه از دل طبیعت، که از منزل فردی از ساکنان آن خطه خودش را به خیابان‌های شهر رسانده بوده است. گزاره‌ای که معنای آن، توانمندی فرد یا افرادی برای زنده گیری این حیوان و نگهداری از آن در اسارت است. افرادی که رابطه استخدامی با امثال محیط زیست را ندارند، اما احتمالا دانش شان در زنده گیری پلنگ بیشتر از متولیان این حوزه است.
کد خبر: ۱۱۱۵۴۹۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۲/۰۵
آلودگی نفتی عاملی تهدید کننده در خوزستان است که هر چند وقت یک بار باعث به وجود آمدن بحران های زیست محیطی می شود.
کد خبر: ۱۱۱۵۰۵۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۲/۰۲
عضو شورای شهر تهران گفت: شورا در صورت ادامه روند قطع و جابجایی غیراصولی درختان می‌تواند از شهردار تهران سوال کند و همچنین کسانی که در شهرداری در این زمینه کوتاهی می‌کنند را به مراجع قضایی معرفی کند.
کد خبر: ۱۱۱۴۷۷۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۱/۳۱
صدها تن از فعالان محیط زیست در پاریس، پایتخت فرانسه در اعتراض به سیاست‌های دولت در قبال مسائل زیست‌محیطی دست به تظاهرات زدند.
کد خبر: ۱۱۱۴۰۸۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۱/۲۸
بر اساس دستور کار کمیسیون کشاورزی وزیر کشور در این کمیسیون به سوالات نمایندگان مردم در مجلس پاسخ میدهد.
کد خبر: ۱۱۱۴۰۱۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۱/۲۷
به دنبال انتقاد رییس کمیته شفافیت و شهر هوشمند شورای اسلامی شهر تهران از میزان بهره برداری کارخانه سیمان تهران از کوه «بی بی شهربانو» در شهرستان ری، رییس اداره محیط زیست این شهرستان گفت: تاکنون گزارشی مبنی بر تخلف این مرکز به دست ما نرسیده و برداشت از این کوه طبق مجوز دریافتی است.
کد خبر: ۱۱۱۳۵۷۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۱/۲۴
به دنبال انتقاد رییس کمیته شفافیت و شهر هوشمند شورای اسلامی شهر تهران از میزان بهره برداری کارخانه سیمان تهران از کوه «بی بی شهربانو» در شهرستان ری، رییس اداره محیط زیست این شهرستان گفت: تاکنون گزارشی مبنی بر تخلف این مرکز به دست ما نرسیده و برداشت از این کوه طبق مجوز دریافتی است.
کد خبر: ۱۱۱۳۵۴۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۱/۲۴
مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان با رد ریختن مواد سوختی و اسیدی در داخل رودخانه کارون، گفت: از واگن مخزن دار جهت خاموش کردن نیزارهای نزدیک پل سیاه استفاده شد و پس از اتمام عملیات آب باقی مانده در واگن در رودخانه تخلیه شد.
کد خبر: ۱۱۱۳۳۵۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۱/۲۳
علی سلاجه، رئیس سازمان محیط به پشت پرده ساخت پتروشیمی میانکاله اشاره کرده و برخی نمایندگان مجلس را عامل فشار برای احداث آن معرفی کرده است. او گفته که گاهی فشار نماینده‌های مجلس برای ما عجیب است. مجوز محیط زیست ی این طرح گرفته نشده، اما نماینده محترم از من می‌خواهد که کلنگ‌زنی انجام شود.
کد خبر: ۱۱۱۳۰۵۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۱/۲۱
سرپرست معاونت محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان محیط‌زیست با اشاره به شرایط بغرنج و خطرناک گونه‌های در خطر انقراض در ایران گفت: اگر غفلت ما ادامه پیدا کند ممکن است برخی گونه‌های بومی ما برای همیشه از دست بروند.
کد خبر: ۱۱۱۲۸۱۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۱/۲۰
مطابق مواد متعدد قانون اساسی خاصه اصل پنجاهم قانون اساسی «در جمهوری اسلامی، حفاظت محیط زیست که نسل امروز و نسل‌های بعد باید در آن حیات اجتماعی رو به رشدی داشته باشند، وظیفه عمومی تلقی می شود. از این روی، فعالیت‌های اقتصادی و غیر آن که با آلودگی محیط زیست یا تخریب غیر قابل جبران آن ملازمه پیدا کند، ممنوع است.»
کد خبر: ۱۱۱۲۷۶۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۱/۲۰
یک کارشناس حشرات دفتر موزه ملی تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به اهمیت پدیده گرده افشانی و تاثیر آن روی زندگی انسان‌ها گفت: گرده‌افشانی یکی از مهمترین مکانیزم‌های طبیعت است. اگر یک سال گرده افشان‌ها حذف شوند، نیمی از گیاهان گلدار نیز از بین می‌روند.
کد خبر: ۱۱۱۲۴۰۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۱/۱۷
سازمان جهانی بهداشت گفت که تقریباً همه در جهان هوایی تنفس می کنند که با استانداردهای آن برای کیفیت هوا مطابقت ندارد.
کد خبر: ۱۱۱۲۲۲۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۱/۱۶
معاون اجتماعی و فرهنگ ترافیک پلیس راهور گفت: ریختن هر چیزی از جمله سبزه در سطح راه ممنوع و دارای جریمه است.
کد خبر: ۱۱۱۱۷۹۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۱/۱۳
