آشوب و نگرانی در جبهه متحدان اروپایی و خاورمیانه‌ای ترامپ

متحدان دیرینه اروپایی و خاورمیانه‌ای ایالات متحده آمریکا در حالی که به واسطه اقدام دونالد ترامپ رئیس جمهور این کشور برای ترور قاسم سلیمانی یکه خورده اند، اکنون با اضطراب و نگرانی واشنگتن را زیر نظر داشته و انتظار تلافی جویی بیشتری از سمت ایران را دارند.

تحریریه تابناک جهان؛ حمله به قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه قدس ایران، ضربه ای غیر منتظره برای تهران بود که پس از ماه ها واکنش های بی سر و صدای آمریکا به افزایش موضع تهاجمی ایران در سراسر منطقه رخ داد و به نظر می رسد این پاسخ ثابت کرد ایالات متحده برای اجرای مجازات عبور از خط قرمز رئیس جمهور این کشور (کشته شدن اتباع آمریکایی) جدی است.

اما این پاسخ همچنین متحدان نزدیک ایالات متحده در خاورمیانه و اروپا را نیز به همان اندازه شوکه کرد و با وجود عدم تشدید ناگهانی تنش در نتیجه حمله موشکی ایران به پایگاه آمریکا در هشتم ژانویه، ترس از بروز خشونتی که بیش از همه در حیاط خلوت آن‌ها احساس می‌شود، بیشتر کرده است.

رفتار غیرقابل پیش بینی ترامپ و لفاظی‌های او ـ که منجر به افزایش التهابات شده است ـ این کشور‌ها را نگران کرده که هرچند رئیس جمهور ایالات متحده در قبال جان آمریکایی‌ها با زور و نیروی نظامی پاسخ می‌دهد، در صورت تهدید منافع منطقه‌ای آن‌ها ممکن است پشتشان را خالی کند؛ برای نمونه، ترامپ پس از حمله به تأسیسات مهم نفتی عربستان در سپتامبر گذشته، از پاسخ خودداری کرد و این واکنشی نرم و غیر منتظره از سوی دولتی بود که ادعا می کند حمایت از عربستان سعودی در اولویت سیاستهایش است.

ایان گلدنبرگ، کارشناس مسائل خاورمیانه در مرکز مطالعات امنیت آمریکا، گفته است: از یک طرف، این متحدان خوشحال هستند که ترامپ مایل به تحریم و فشار و به زانو درآوردن ایران است؛ اما از طرف دیگر به خاطر بی ثباتی و افراطی گری او هم عصبی و مضطرب هستند.... هیچ کس واقعاً نمی‌داند دونالد ترامپ در نهایت چه خواهد کرد.

مقامات فعلی و سابق سیاسی در این خصوص به فارین پالیسی گفته اند: هرچند در میان متحدان آمریکا، هیچ کس عاشق سلیمانی نبوده و به خاطر درگذشت او ناراحت نیست، پشت در‌های بسته به ویژه در کشور‌های خلیج فارس، ایالات متحده را به خاطر تشدید بی رویه بحران سرزنش می کنند. پس از این حمله، محمد بن سلمان ولیعهد سعودی چنان نگران شده بود که برادر کوچکتر خود خالد بن سلمان، معاون وزیر دفاع را به واشنگتن اعزام کرد تا خواستار کاهش تنش شود.

آسیب پذیری ریاض در برابر ایران در ماه سپتامبر با حمله پهپادی و موشکی به تاسیسات فرآوری نفتی ابقیق عربستان سعودی مشخص شد. مقامات سعودی نگرانند که دفعه دیگر تهران زیرساخت‌های مهمتری را هدف بگیرد؛ اهدافی مانند کارخانه‌های آب شیرین کن، که آب پاک را برای مردم عربستان تأمین می‌کند.

باربارا لیف، سفیر پیشین آمریکا در امارات متحده عربی می گوید، متحدین آمریکا در خلیج فارس، ترامپ را با ترس و وحشت زیر نظر دارند، به ویژه به خاطر اظهارات وی که نشان می‌دهد ترامپ خواهان خروج سربازان آمریکایی از خاورمیانه و استقلال انرژی ایالات متحده است.

وی گفته: ترور سلیمانی نفسی تازه برای این متحدان بوده و حتی خوشحال هم شده اند. مطمئنم که در جلسات خصوصی این رویکرد وجود دارد؛ اما در دو مورد به شدت بی اطمینانی زیاد است. ایران در نهایت چگونه واکنش نشان می‌دهد ـ زیرا حمله موشکی فقط یک پاسخ کوتاه اولیه در فهرست پاسخ‌های ایران بود ـ و پس از واکنش ایران آمریکا چه می‌کند و استراتژی مهمترش چیست؟

مقامات ارشد دولت آمریکا تأکید می‌کنند که کشته شدن سلیمانی باعث خواهد شد که ایران قبل از ضربه به مواضع و منافع ایالات متحده محتاط و اندیشناک باشد، اگرچه هنوز هم اذعان دارند که ایران تهدیدی جدی است.

وزیر خارجه آمریکا مایک پومپئو روز دوشنبه در یک سخنرانی در دانشگاه استنفورد گفت: ما اکنون از موقعیت بسیار خوبی در برابر ایران برخورداریم. موقعیت ما همانند گذشته بسیار خوب است و ایران هیچ وقت در جایگاه متزلزلی مانند جایگاه امروزش نبوده است. ما بازدارندگی را دوباره برقرار کردیم، اما می‌دانیم که این بازدارندگی همیشگی نیست، خطر ایران همچنان باقی است، ولی مصمم هستیم که این بازدارندگی را از دست ندهیم.

ژنرال بازنشسته جک کین، یکی از نزدیکان رئیس جمهور آمریکا گفته، حمله به سلیمانی یک "نقطه عطف" بود که باعث شده ایران معاملات خود در منطقه را از نو تجدید نظر کند.کین خاطرنشان کرده که حملات تلافی جویانه ایران علیه ایالات متحده و نیرو‌های ائتلاف در عراق، که به زیرساخت‌ها آسیب رسانده است ـ اما حتی یک نفر را هم نکشته ـ در مقایسه با آنچه حکومت ایران برای آن تبلیغ می کند "کاملاً بی اهمیت" بود.

وی گفته: البته این نکته "قابل توجه" است که ایران مستقیم مسئولیت حمله را بر عهده گرفت و آن را به نایبان خود نسپرد، زیرا می‌خواست "نتیجه حمله را کنترل کند".

اما در محافل خصوصی، برخی از مقامات فعلی و سابق آمریکا می گویند که متحدین این کشور چندان از این وضعیت فعلی مطمئن نیستند. یکی از مقامات سابق دولت آمریکا گفته: هیچ یک از متحدان این تصور را ندارند که ما ایران را مهار کرده ایم.

آرین طباطبایی تحلیلگر موسسه رند، یک اندیشکده مستقر در ایالات متحده می گوید: بسیاری از شرکای آمریکا در خلیج فارس و اروپا وحشت زده هستند، زیرا هیچ کس استراتژی ایالات متحده را نمی‌فهمد و نمی‌تواند پیش بینی کند که ایران در آینده چه خواهد کرد. وی گفته که خود او نیز به دلیل حجم عدم هماهنگی قبل از حمله و پیام‌های گیج کننده دولت پس از آن شوکه شده است.

ایالات متحده با اقدامات خود در شش ماه گذشته و از زمان شروع تنش‌ها با ایران، تنها سیگنالی که ارسال کرده این بوده که تنها در صورت تهدید منافع ایالات متحده واکنش نشان خواهد داد و حتی در همین حد هم خط قرمز‌ها مشخص نیست. از نظر متحدان آمریکا، پیش بینی پاسخ دولت ترامپ به اقدامات ایران دشوار است. پس از اینکه ایران در ژوئن سال ۲۰۱۹ یک هواپیمای بدون سرنشین ایالات متحده را ساقط کرد، ترامپ گفت که دستور حمله علیه برخی اهداف در ایران را صادر و بلافاصله آن را لغو کرده است.

طباطبایی می گوید: اگر جان یک آمریکایی تلف شود، از صفر به صد می رسیم؛ اما اگر ایران به تأسیسات زیرساختی حمله کند، ترامپ نمی خواهد کاری کند.

طباطبایی معتقد است که عربستان سعودی و بحرین، دو کشوری که رویکرد تندی در برابر ایران در پیش گرفته اند، احتمالاً بیشتر از سایر کشور‌ها از حملات آمریکا علیه ایران حمایت می‌کنند، اما همچنان نگرانی از تأثیر این حملات بر کل منطقه وجود دارد. اماراتی‌ها هم رویکرد تندی برابر ایران دارند، ولی منافع اقتصادی آن‌ها ـ به عنوان مثال گردشگری و جریان انرژی - می‌تواند با هرگونه افزایش تنش در منطقه صدمه ببیند. در عین حال عمان و قطر با ایران همراهی بیشتری دارند و برای متعادل کردن منافع متضاد در خلیج فارس بسیار کوشیده اند.

در میان متحدان غربی آمریکا، کشور‌هایی که دارای نیرو‌هایی نظامی در منطقه هستند، مانند انگلیس و کانادا، نگران از تلافی جویی‌های بیشتر ایران، اقداماتی را صورت داده اند تا موقتاً نیرو‌های خود را عقب کشیده یا دوباره به منطقه اعزام کنند. ناتو هم با ابراز نگرانی از ایمنی پرسنل خود پس از ترور سلیمانی، مأموریت آموزشی خود در عراق را متوقف کرد. این اقدامات باعث افزایش تنش‌ها بین واشنگتن و متحدان اروپایی اش شده، زیرا به گفته چند مقام اروپایی، آن‌ها به ویژه از این امر خشمگین هستند که چرا از قبل مطلع نشده بودند که ایالات متحده قرار است سلیمانی را به قتل برساند.

تام توگندات، عضو ارشد محافظه کار پارلمان انگلیس، از این که متحدان آمریکا در مورد چنین اقداماتی هیچ اطلاعی کسب نمی کنند، شاکی است. وی در مصاحبه‌ با بی‌بی‌سی پس از ترور سلیمانی گفته: برای مدت‌ها اعتقاد داشتم که هدف از اتحاد‌ها این است که بتوانیم دشمنان خود را غافلگیر کنیم نه خودمان را، و این در همه اتحاد‌ها همیشه یک الگو بوده که متاسفانه اکنون شرم آور است که دولت ایالات متحده در این مورد اخیر آن را کنار گذاشته و این باعث نگرانی است.

ریچل ریتزو، متخصص در امور روابط ترانس آتلانتیک در مرکز امنیت آمریکایی گفته: متحدان اروپا به شکلی قابل درک ناامید شده اند. عدم اطلاع رسانی به متحدین در تصمیم‌های مهم سیاسی بخشی از الگوی دولت جدید آمریکاست.

وی گفته: این واقعیت که هیچ یک از متحدین از حمله قریب الوقوع به قاسم سلیمانی آگاه نبودند، دقیقاً همان نوع غافلگیری از طرف دولت ترامپ است که بر روابط ایالات متحده و اروپا فشار می‌آورد. این شرایط دقیقا همانند شرایطی است که در آن دولت آمریکا ناگهانی اعلام کرد که نیرو‌های خود را از سوریه بیرون می‌کشد و اروپایی‌ها کاملاً شوکه شدند.

هرچند مقامات ایرانی در روز‌های اخیر فتیله تنش را پایین کشیده اند، کارشناسان سخنان و تعابیر تهران را با احتیاط نظر می کنند و آن را به معنی پایان تعارض تفسیر نمی کنند. در حالی که اذعان دارند تلافی جویی مستقیم ایران انجام شده است، اما بر این باورند که حکومت ایران احتمالاً بسیاری از متحدان و هم‌پیمانان خود در سراسر جهان را برای انجام حملات علیه نیرو‌های غربی به خط می‌کند.

لیف می گوید: ایران می‌خواهد زمان بخرد و می‌خواهد ورق را به سمت اقدامات غیرمستقیم برگرداند؛ این همان جایی است که ایران در آن دست برتر دارد.